ROŚLINY DWULETNIE DZIKO ROSNĄCE

Jasieniec piaskowy – Jasione montana L.

Rodzina: Campanulaceae – dzwonkowate

Występowanie:	zręby leśne, suche wzgórza, brzegi lasów, zarośla
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, piaszczysta
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~5 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	~160 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	różowofioletowy

Jasieniec piaskowy
Jasione montana L.
[DE] Das Berg-Sandglöckchen
[EN] Sheep’s bit scabious

Jasieniec spotykany jest na leśnych zrębach, suchych wzgórzach, brzegach lasów i w zaroślach. Najczęściej jest rośliną dwuletnią, ale jej cykl życiowy może trwać także kilka lat lub rok.

Wykształca wrzecionowaty korzeń oraz liczne, dołem gęsto ulistnione, pokryte szorstkimi włoskami łodygi o wysokości 15-45 cm. Liście brzegiem są falisto kędzierzawe; dolne mają odwrotnie jajowaty kształty, górne są lancetowate. Niebieskie kwiaty tworzą główki o średnicy 1,5-2,5 cm.

Jasieniec preferuje słoneczne stanowiska oraz suche, piaszczyste gleby. Nie lubi obecności wapnia w podłożu – jest wskaźnikiem gleb bezwapiennych i ubogich w składniki pokarmowe. Rozmnaża się przez nasiona wysiewane jesienią. Roślinę można polecieć do obsiewania piaszczystych nieużytków.

Jasieniec piaskowy. Fot. Aneta Sulborska

Nostrzyk biały – Melilotus albus Medik.

Rodzina: Fabaceae – bobowate

Występowanie:	przydroża, nasypy, nieużytki, słoneczne zbocza
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	lżejsza, sucha, zasobna w wapń
Termin kwitnienia:	VI-X
Długość kwitnienia:	> 4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	150-600 kg/ha – forma jednoroczna, 220-800 kg/ha – forma dwuletnia
Wydajność pyłkowa:	10-90 kg/ha – forma jednoroczna, 40-170 kg/ha – forma dwuletnia
Kolor obnóży:	brunatnoszary

Nostrzyk biały
Melilotus albus Medik.
[DE] Der Weißen Steinklee
[EN] honey clover

Występuje pospolicie w całej Europie, jest także uprawiany (począwszy od XIX w.). Dziko rosnące rośliny są dwuletnie, natomiast w uprawie znajdują się także formy jednoroczne. Pierwszą jednoroczną formę nostrzyku sprowadzoną na ziemie polskie w 1923 r. przez Lwowskie Towarzystwo Pszczelnicze z USA, określano nazwą hubam (dziś to nazwa jednej z odmian).

Nostrzyk zasiedla przydroża, nasypy kolejowe, nieużytki i słoneczne zbocza. Wykształca kanciastą, w górze rozgałęzioną łodygę dorastającą do 1,5-2 m wysokości. Liście są trójlistkowe, brzegiem ząbkowane, ciemnozielone. Ciekawostką jest fakt, że listki wieczorem składają się.

U podstawy ogonków wyrastają szczeciniaste przylistki. W VI-X (forma roczna będąca w uprawie kwitnie od połowy VII do VIII lub dłużej) na szczytach pędów powstają luźne grona o długości 8-10 cm utworzone z 20-80 drobnych, białych kwiatów o motylkowatej budowie.

Owocem jest niepękający strąk zawierający 1-3 nasiona. Rośliny zarówno w stanie świeżym, jak i po wysuszeniu przyjemnie pachną, gdyż zawierają duże ilości kumaryny – alkaloidu odpowiedzialnego za charakterystyczny zapach siana. Nostrzyk zaliczany jest do roślin leczniczych, miododajnych i pastewnych.

Można go polecić do obsiewania gleb ugorowanych, zboczy i usypisk podlegających erozji. Nostrzyk wzbogaca glebę w azot i próchnicę oraz przyczynia się do rekultywacji podłoża, lecz zostawia zachwaszczone pole. Rozmnaża się z siewu – najlepiej używać świeżych, skaryfikowanych nasion (np. wytartych z piaskiem żwirowym).

Przy uprawie polowej nasiona formy rocznej wysiewa się wczesną wiosną, gdy tylko można wyjść w pole (warunkiem dobrych wschodów jest obecność wilgoci w podłożu), zaś formę dwuletnią nostrzyka można siać od wiosny do VII. Nasiona wysiewa się w rzędy co 15-20 cm na głębokość 1,5-2 cm.

Przy uprawie pierwszy raz na danym polu dobrze jest zastosować szczepionkę zawierającą bakterie brodawkowate, z którymi roślina żyje w symbiozie. W początkowym okresie wzrostu rośliny są wrażliwe na zachwaszczenie.

Nostrzyk biały. Fot. Aneta Sulborska

Nostrzyk żółty (= nostrzyk lekarski) – Melilotus officinalis (L.) Pallas

Rodzina: Fabaceae – bobowate

Występowanie:	suche łąki, tereny kolejowe, zarośla, rowy, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha lub umiarkowanie sucha, przepuszczalna, piaszczysta
Termin kwitnienia:	VI-X
Długość kwitnienia:	4-6 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	140-300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	7-30 kg/ha
Kolor obnóży:	woskowożółty

Nostrzyk żółty
Melilotus officinalis (L.) Pallas
[DE] Der gelber Steinklee
[EN] yellow sweet clover

Występuje na suchych łąkach, terenach kolejowych, w zaroślach, rowach oraz miejscach ruderalnych. Cała roślina przyjemnie pachnie kumaryną. Jej cykl życiowy może trwać dwa lata, rzadziej rok. Wykształca wzniesioną, kanciastą, najczęściej rozgałęzioną łodygę osiągającą do 1-1,5 m wysokości.

Trójlistkowe, nieliczne liście wyrastają na ogonkach, u podstawy których osadzone są lancetowate przylistki. Liście składają się z podługowatych, odwrotnie jajowatych, brzegiem ząbkowanych listków. Pachnące kwiaty (30-70) o żółtych koronach formują groniaste kwiatostany w kątach liści.

Kwiaty dostarczają także wysokiej jakości pyłku. Dziesięć kwiatów produkuje 0,14-0,40 mg pyłku, z którego robotnice formują woskowożółte obnóża. Wydajność pyłkową oceniono na 7-30 kg/ha.

Nostrzyk żółty. Fot. Aneta Sulborska

Nostrzyk żółty preferuje suche lub umiarkowanie suche, przepuszczalne i piaszczyste gleby oraz słoneczne stanowiska. Dzięki długiemu systemowi korzeniowemu może czerpać wodę i składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Rozmnaża się przez wysiew nasion.

Wiesiołek dwuletni (= nocna świeca) – Oenothera biennis L.

Rodzina: Onagraceae – wiesiołkowate

Występowanie:	miejsca ruderalne, odłogi, przydroża, nasypy kolejowe
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	sucha, piaszczysta, żyzna, przepuszczalna
Termin kwitnienia:	VI-VIII
Długość kwitnienia:	~3 mies.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	40 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	220 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Wiesiołek dwuletni
Oenothera biennis L.
[DE] Die Gemeine Nachtkerze
[EN] common evening-primrose

Wiesiołek pochodzi z Ameryki Północnej, skąd w XVII w. został sprowadzony do Europy. Występuje w miejscach ruderalnych, na odłogach, wzdłuż dróg i torów kolejowych. Jak wskazuje polska nazwa gatunkowa, jest rośliną dwuletnią.

W pierwszym roku wykształca rozetę liści, z której w roku kolejnym wyrasta kanciasta, długa do 1 m łodyga zakończona groniastym kwiatostanem. Lancetowate, miękko owłosione liście osadzone są na łodydze skrętolegle, a im bliżej szczytu łodygi tym są mniejsze.

W VI-VIII z kątów liści na długich szypułkach wyrastają cytrynowożółte kwiaty o dużej średnicy (4-5 cm) i przyjemnym zapachu. Kwiaty widziane przez oko człowieka jako jednolicie żółte, oglądane przez pszczoły i inne owady zapylające (które widzą w świetle UV) ujawniają inaczej zabarwione plamy w centralnej części korony wskazujące drogę do nektaru.

Wiesiołek dwuletni. Fot. Aneta Sulborska

Roślina należy do dobrych pożytków i jest cenna ze względu na rozciągnięte w czasie kwitnienie – podczas gdy w dolnej części łodygi zawiązane są już owoce, część szczytowa kwiatostanu wciąż kwitnie. Jeden kwiat produkuje w ciągu życia 2,5-3 mg nektaru o specyficznym zapachu.

Kwiaty otwierają się wieczorem (stąd polska nazwa „nocna świeca” i jej niemiecki odpowiednik Nachtkerzen) między 19:00 a 22:00, z największym nasileniem o 21:00, według niektórych – z wyraźnie słyszalnym szelestem, w ciągu zaledwie 1-2 minut.

Wiesiołek dwuletni. Fot. Aneta Sulborska

Wiesiołek najlepiej rośnie na lekkich, suchych, piaszczystych, żyznych, przepuszczalnych glebach i słonecznych stanowiskach. Można go rozmnażać przez wysiew nasion, podział lub sadzonki pędowe sporządzane wiosną. Bardzo łatwo daje samosiewy.

Dziewanna wielkokwiatowa – Verbascum densiflorum Bertol.

Rodzina: Scrophulariaceae – trędownikowate

Występowanie:	przydroża, leśne zręby, słoneczne wzgórza
Stanowisko:	ciepłe, słoneczne
Gleba:	piaszczysta, przepuszczalna, uboga w wapń
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	> 8 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	75-260 kg/ha
Kolor obnóży:	ceglastopomarańczowy

Dziewanna wielkokwiatowa
Verbascum densiflorum Bertol.
[DE] Die Großblütige Königskerze
[EN] denseflower mullein

Występuje na przydrożach, słonecznych wzgórzach i zrębach leśnych. W pierwszym roku wegetacji wykształca okazały korzeń palowy oraz rozetę dużych (do 30-40 cm długości), eliptyczno-jajowatych liści pokrytych gęstym kutnerem utworzonym przez liczne włoski mechaniczne.

W drugim roku pojawia się wzniesiona, niekiedy rozgałęziona łodyga osiągająca do 2 m wysokości zakończona szczytowym kwiatostanem. Rośliny kwitną od VI do IX. Duże (3,5-5 cm średnicy), żółte kwiaty w kształcie lejka umieszczone są na osi kwiatostanu w pęczkach po 2-5.

W upalne, suche dni proces pylenia pręcików jest bardzo szybki. Z pyłku robotnice formują ceglastopomarańczowe obnóża. Jeden kwiat produkuje 3,8 mg pyłku. Wydajność pyłkową z 1 ha oszacowano na 75-260 kg.

Dziewanna wielkokwiatowa. Fot. Aneta Sulborska

Dziewanna jest gatunkiem, lubiącym stanowiska ciepłe, suche i dobrze nasłonecznione. Nie znosi miejsc wilgotnych i podmokłych. Preferuje gleby piaszczyste, przepuszczalne, ubogie w wapń. Niewielkie wymagania siedliskowe roślin odzwierciedla stare polskie przysłowie: „Gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna”.

Żmijowiec zwyczajny – Echium vulgare L.

Rodzina: Boraginaceae – ogórecznikowate

Występowanie:	przydroża, miedze, ugory, nasypy kolejowe, miejsca ruderalne
Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	piaszczysta
Termin kwitnienia:	VI-IX
Długość kwitnienia:	~7 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	300-1000 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	60-100 kg/ha
Kolor obnóży:	ciemnoniebieski

Żmijowiec zwyczajny
Echium vulgare L.
[DE] Der Gewöhnliche Natternkopf, der Blaue Natternkopf
[EN] viper’s bugloss,
blueweed

Jest częstym chwastem oraz rośliną ruderalną spotykaną w Europie, Azji i w Ameryce Północnej. Rośnie na kamienistych zboczach, skrajach pól, przydrożach i nasypach kolejowych. W pierwszym roku życia wykształca rozetę liści, w kolejnym – pęd kwiatostanowy.

Część podziemną stanowi mocny, palowy i rozgałęziony korzeń. Łodyga jest wzniesiona, pojedyncza o długości 20-120 cm. Wszystkie nadziemne części rośliny pokryte są przez szorstkie i kłujące włoski.

Świeże liście ponoć są dobrym repelentem na szczury. Zwierzęta raczej nie zjadają rośliny (z uwagi na kłujące włoski), z wyjątkiem nornic, których przysmakiem są jej grube, soczyste korzenie.

Żmijowiec zwyczajny. Fot. Aneta Sulborska

Kwiaty żmijowca są bardzo chętnie oblatywane przez pszczoły od wczesnych godzin rannych do zmierzchu, z największą intensywnością między 11:00 a 15:00. Wówczas na 1 m2 zwartego łanu może jednocześnie pracować 12-13 zbieraczek.

Pszczelarze z Ukrainy twierdzą, że jest to wspaniała roślina pożytkowa. Jeden kwiat produkuje w ciągu życia 2,2 mg nektaru zawierającego około 0,9 mg cukrów, których koncentracja wynosi około 46%. Wydajność miodową szacuje się na 300-1000 kg/ha.

Zbór nasion może być problematyczny, gdyż dojrzewają one niejednocześnie (najlepiej zbierać je sukcesywnie). Roślina nadaje się do zagospodarowywania nieużytków.

Barszcz Sosnowskiego – Heracleum sosnowskyi Manden.

Rodzina: Apiaceae – selerowate

Występowanie:	doliny rzek, rowy, przydroża, nasypy kolejowe
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	praktycznie każda
Termin kwitnienia:	VI-VII
Długość kwitnienia:	~3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion
Wydajność miodowa:	do 300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	szarożółty

Barszcz Sosnowskiego
Heracleum sosnowskyi Manden
[DE] die Sosnovsky-Bärenklau
[EN] Sosnowsky’s hogweed

Najczęściej występuje w dolinach rzek, na przydrożach, w rowach i nasypach kolejowych. Jest rośliną dwuletnią lub monokarpiczną (zakwitającą tylko raz) byliną osiągającą pokaźne rozmiary – nawet do 3,5 m.

Łacińska nazwa rodzajowa rośliny ma związek z Herkulesem (= Heraklesem), który podobno jako pierwszy odkrył lecznicze właściwości barszczu (ale nie tego gatunku). Inna, bardziej prawdopodobna wersja łączy tę mityczną postać z wysokością roślin, co w tym przypadku byłoby nader słuszne.

Odpowiedzialne są za nie furanokumaryny. Na Kaukazie młode liście i pędy są jedzone (surowe, marynowane, dodawane do zup).

Barszcz Sosnowskiego. Fot. Aneta Sulborska

Barszcz może rosnąć praktycznie na każdej glebie, na stanowisku słonecznym i półcienistym. Rozmnaża się z nasion. Daje liczne samosiewy.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"