BYLINY OZDOBNE

Wielosił błękitny (= koziołek, poziołek) – Polemonium caeruleum L.

Rodzina: Polemoniaceae – wielosiłowate

Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	próchniczna, uboga w wapń, lekko wilgotna lub wilgotna
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	~4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział, sadzonki wierzchołkowe
Wydajność miodowa:	70-200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~80 kg/ha
Kolor obnóży:	jaskrawy, żółtopomarańczowy

Wielosił błękitny, koziołek, poziołek
Polemonium caeruleum L.
[DE] Die Jakobsleitern
[EN] Jacob’s-ladder, Greek valerian

Roślina wykształca mięsiste kłącza oraz sztywne, nadziemne łodygi osiągające 80-100 cm wysokości, z których wyrastają pierzaste, ciemnozielone liście. Począwszy od XVI wieku, wielosił błękitny uprawiany był w ogrodach jako roślina ozdobna, wykorzystywano go również w celach leczniczych.

Wielosił błękitny.

Wielosił błękitny najlepiej rośnie na glebie próchnicznej, ubogiej w wapń, lekko wilgotnej lub wilgotnej. Preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste. Bylinę można rozmnażać z nasion wysiewanych wiosną na rozsadnik lub wprost do gruntu.

Jeśli pozwolimy roślinom zawiązać owoce, wówczas daje samosiewy. Wegetatywny sposób rozmnażania polega na podziale starszych egzemplarzy lub pobieraniu sadzonek wierzchołkowych.

Złotogłów biały – Asphodelus albus Willd.

Rodzina: Asphodelaceae – złotogłowowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	przeciętna ogrodowa
Termin kwitnienia:	poł. V- p. VI
Rozmnażanie:	siew, podział
Wydajność miodowa:	42-49 mg/ 10 kwiatów
Wydajność pyłkowa:	~34 mg/ 100 pręcików
Kolor obnóży:	żółty

Złotogłów biały
Asphodelus albus Willd.
[DE] Der Weiße Affodill

[EN] white asphodel

Jest dekoracyjną rośliną z mięsistymi, bulwiastymi korzeniami i bezlistną łodygą osiągającą 50-120 cm wysokości. Równowąskie liście, dorastające do 65 cm długości, wyrastają tuż przy ziemi, tworząc rozetę.

Zawartość cukrów w nektarze wynosi do 34-44%, zaś średnia masa cukrów wytworzona przez 10 kwiatów waha się od 42,2 do 49,5 mg. W rejonie śródziemnomorskim można uzyskać jednogatunkowe miody odmianowe ze złotogłowu. Masa pyłku wyprodukowanego przez sto pręcików wynosi 33,8 mg. Obnóża cechują się żółtą barwą.

Rośliny mają małe wymagania klimatyczno-glebowe. Preferują stanowiska słoneczne i mogą rosnąć na przeciętnej glebie ogrodowej. Rozmnaża się je przez podział wiosną lub jesienią bądź z siewu.

Pustynnik (= igła Kleopatry, lilia stepowa) – Eremurus M.Bieb

Rodzina: Asphodelaceae – złotogłowowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	żyzna, głęboka
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	brak danych
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	pomarańczowy

Pustynnik, igła Kleopatry, lilia stepowa
Eremurus M.Bieb
[DE] Die Steppenkerzen
[EN] foxtail lilies, desert candles

Do rodzaju Eremurus należą efektowne byliny, wobec uroku których nikt nie przejdzie obojętnie. Część podziemną roślin stanowi grube kłącze przypominające bulwę, od którego promieniście odchodzą korzenie.

Część nadziemna składa się z rozety liści oraz wyrastającego z jej środka środka pędu kwiatostanowego składającego się z kilkuset kwiatów. Pęd osiąga pokaźne rozmiary – u pustynnika wąskolistnego 125 cm, zaś u pustynnika olbrzymiego 1-2, a nawet 3 m wysokości.

Podczas pielenia należy uważać, aby nie uszkodzić korzeni. Na okres zimy wskazane jest przykrycie miejsc (np. liśćmi, stroiszem), w którym rośliny rosną.

Pustynnik wąskolistny. Fot. Aneta Sulborska

Pustynniki rozmnaża się z nasion wysiewanych zaraz po zbiorze w VII-VIII na rozsadnik lub do inspektu. Na miejsce stałe wysadza się je wczesną wiosną lub w VIII. Rośliny można także dzielić w okresie letniego spoczynku.

Chaber górski – Centaurea montana L.

Rodzina: Asteraceae – astrowate

Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	przepuszczalna, piaszczysto-gliniasta
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	~3-4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział, sadzonki korzeniowe
Wydajność miodowa:	do 300 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~70 kg/ha
Kolor obnóży:	ciemnoszary

Chaber górski
Centaurea montana L.
[DE] Die Berg-Flockenblume
[EN] perennial cornflower, mountain cornflower

Jest rośliną o wzniesionym pokroju i podziemnych rozłogach z gęsto ulistnioną łodygą dorastającą do 60 cm wysokości. Liście są jajowatolancetowate i obficie owłosione, dzięki czemu uzyskują szaroniebieską barwę.

Chaber górski jest odporny na mróz, preferuje stanowiska słoneczne lub półcieniste. Jest niewybredny co do gleby, choć najlepiej rośnie na przepuszczalnym, piaszczysto-gliniastym podłożu.

Roślinę można rozmnażać przez wysiew nasion zaraz po zbiorze, podział starszych roślin w VIII lub z sadzonek korzeniowych sporządzanych w lecie.

Bodziszek wielkopłatkowy – Geranium platypetalum L.

Rodzina: Geraniaceae – bodziszkowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	przepuszczalna, próchniczna, lekko wilgotna
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	~4 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział, sadzonki korzeniowe
Wydajność miodowa:	110-140 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~20 kg/ha
Kolor obnóży:	białokremowy

Bodziszek wielkopłatkowy
Geranium platypetalum L.
[DE] Die Storchschnäbel
[EN] Glandular crane’s-bill

Jest rośliną o wzniesionym, krzaczastym pokroju dorastającą do 40-70 cm wysokości. Posiada dekoracyjne, dłoniasto wcinane i owłosione liście.

Bodziszek wielkopłatkowy. Fot. Aneta Sulborska

Duże, purpurowofioletowe kwiaty pojawiają się w V i kwitną około 30 dni, czasem powtarzają kwitnienie we IX. W kwiatach jako pierwsze dojrzewają pręciki (stadium pręcikowe kwiatu) a po ich wypaleniu ukazują się fioletoworóżowe znamiona słupka (stadium słupkowe kwiatu).

Bodziszek wielkopłatkowy wymaga gleby przepuszczalnej, próchnicznej, lekko wilgotnej. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, choć znosi także zacienienie, ale wówczas słabiej kwitnie. Szybko się rozrasta i może być stosowany jako roślina okrywowa.

Rozmnażanie polega na wysiewie nasion w VI-VII lub podziale starszych egzemplarzy w VIII. Można też pozyskiwać sadzonki korzeniowe w XII-IV i układać je pionowo w glebie.

Mak wschodni – Papaver orientale L.

Rodzina: Papaveraceae – makowate

Stanowisko:	słoneczne, suche
Gleba:	żyzna, zasadowa
Termin kwitnienia:	V-VII
Rozmnażanie:	siew nasion, sadzonki korzeniowe
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	280 kg/ha
Kolor obnóży:	czarny, zielonoczarny

Mak wschodni
Papaver orientale L.
[DE] Der Türkische Mohn
[EN] Oriental poppy

Jest kępiastą rośliną o wzniesionej, słabo rozgałęzionej łodydze dorastającej do 1 m wysokości, z której wyrastają pierzastodzielne, ostro ząbkowane liście długości 20-25 cm.

Mak wschodni preferuje stanowiska słoneczne z żyzną, niezbyt lekką glebą o odczynie zasadowym. Nie znosi zastoisk wody. Rośliny można rozmnażać z nasion wysiewanych od XII do V, jednak otrzymuje się mało wyrównany materiał.

Lepszym sposobem jest rozmnażanie przez sadzonki korzeniowe pozyskiwane w I-III lub VIII-X. Korzenie podzielone na odcinki o długości 4-6 cm umieszcza się pionowo w glebie w inspekcie lub na zagonach, przykrywa cienką warstwą gleby, a po ukorzenieniu wysadza na miejsce stałe w rozstawie 40-60 cm. Przed zimą, zwłaszcza w pierwszym roku uprawy, zaleca się przykrywanie roślin.

Mak wschodni. Fot. Aneta Sulborska

Dyptam jesionolistny (= gorejący krzew, ognisty krzew, krzew Mojżesza) – Dictamnus albus L.

Rodzina: Rutaceae – rutowate

Stanowisko:	słoneczne
Gleba:	zasadowa, żyzna i średnio żyzna
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	~3 tyg.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział
Wydajność miodowa:	150-200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	~13 kg/ha (odmiana o różowych kwiatach), 20 kg/ha (odmiana o białych kwiatach)
Kolor obnóży:	brudnożółty (odmiana o białych kwiatach), szaroniebieski (odmiana o różowych kwiatach)

Dyptam jesionolistny, gorejący krzew, ognisty krzew, krzew Mojżesza
Dictamnus albus L.
[DE] Der Diptam
[EN] burning bush, dittany, gas plant

Przypuszcza się, że to właśnie ten gatunek zapłonął na górze Horeb, gdy Mojżesz otrzymał misję wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Wydaje się to uzasadnione, gdyż cała roślina pokryta jest przez liczne włoski gruczołowe produkujące olejki eteryczne.

Przy upalnej pogodzie stężenie olejków wokół rośliny może być tak duże, że dochodzi do ich samoistnego zapalenia. Co ciekawe, pali się tylko warstwa powietrza przesyconego olejkami, nie czyniąc szkody samej roślinie. Dzięki wspomnianym olejkom dyptam charakteryzuje się silnym, przyjemnym zapachem o cytrynowo-cynamonowej nucie.

Kwiaty dyptamu żyją 5-7 dni i są chętnie odwiedzane przez pszczołę miodną. W okresie pełni kwitnienia, w ciągu 1 minuty, na jednej roślinie obserwuje się 10-17 jednocześnie pracujących zbieraczek. Jeden kwiat produkuje 2,3-2,9 mg pyłku.

Dyptam jesionolistny. Fot. Aneta Sulborska

Wydajność pyłkową odmiany o różowych kwiatach szacuje się na 13 kg/ha, zaś odmiany o kwiatach białych na 20 kg/ha. Jeden kwiat odmiany o różowych kwiatach produkuje średnio 9,4 mg nektaru o koncentracji cukrów 48%.

Rośliny należy sadzić w dużej rozstawie, np. 80 × 80 cm, dzięki czemu rozrastająca się bylina będzie miała dużo słońca i przestrzeni, co jest warunkiem obfitego kwitnienia.

Uwaga: U osób wrażliwych roślina może wywołać fitofotodermatozę – reakcję alergiczną spowodowaną kontaktem soku rośliny ze skórą przy udziale promieni świetlnych. Przy pielęgnacji roślin zaleca się zakładanie rękawiczek i ubrań osłaniających skórę.

Kocimiętka Faassena – Nepeta × faassenii Bergm. ex Stearn

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Stanowisko:	słoneczne, suche
Gleba:	przepuszczalna, umiarkowanie sucha lub lekko wilgotna
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	~3 mies.
Rozmnażanie:	siew nasion, podział, sadzonki wierzchołkowe
Wydajność miodowa:	150-200 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	13 kg/ha
Kolor obnóży:	białawy

Kocimiętka Faassena
Nepeta x faassenii Bergm. ex Stearn
[DE] Die Hybrid-Katzenminze
[EN] catmint, Faassen’s catnip

Jest rośliną o mocno rozgałęzionych, płożących się pędach dorastających do 30 cm wysokości. Drobne, sercowatojajowate liście o karbowanopiłkowanym brzegu wyrastają po dwa naprzeciw siebie.

Kocimiętka Faassena jest mało wymagająca, jednak najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych i suchych. Preferuje przepuszczalną, umiarkowanie suchą lub lekko wilgotną glebę.

Kocimietka Faassena. Fot. Aneta Sulborska

Rośliny rozmnaża się przez wysiew nasion, sadzonki wierzchołkowe pobierane w III-IV lub VII-IX (ukorzeniają się po 2-3 tygodniach), bądź przez podział w IV-VI.

Piwonia (= peonia) – Paeonia L.

Rodzina: Paeoniaceae – piwoniowate

Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	bardzo żyzna, gliniasto-piaszczysta
Termin kwitnienia:	V-VI
Długość kwitnienia:	2-3 tyg.
Rozmnażanie:	podział
Wydajność miodowa:	brak produkcji nektaru
Wydajność pyłkowa:	19-69 kg/ha
Kolor obnóży:	żółty

Piwonia, peonia
Paeonia L.
[DE] Die Pfingstrosen
[EN] peony, paeony

Piwonie to długowieczne byliny (np. piwonia chińska, lekarska, Młokosiewicza, obca) o zgrubiałych korzeniach i silnych, nierozgałęzionych pędach. Ich urodę porównuje się z różami, gdyż mają dwukrotnie większe kwiaty, a przy tym są pozbawione kolców.

Uprawę piwonii jako roślin ozdobnych zapoczątkowali Chińczycy przeszło 1000 lat temu. Łacińska nazwa rodzajowa pochodzi od Paeona, ucznia greckiego boga medycyny i uzdrawiania, Asklepiosa, który stał się zazdrosny o swego wychowanka.

Wówczas Zeus chcąc ustrzec młodzieńca przed gniewem mistrza, zamienił go w kwiat piwonii.

Piwonie najlepiej rosną w miejscach słonecznych lub półcienistych, lubią gleby bardzo żyzne, gliniasto-piaszczyste. W zależności od siły wzrostu gatunku lub odmiany, rośliny sadzi się w rozstawie 40 × 80 cm lub 90 × 90 cm.

Przed zimą dobrze jest przykryć je liśćmi lub słomiastym obornikiem. Najprostszym i najczęściej stosowanym sposobem rozmnażania piwonii bylinowych jest podział roślin w VIII lub na początku IX.

Oddzielony fragment rośliny powinien posiadać co najmniej jeden dobrze wykształcony pąk, który przy sadzeniu należy umieścić pod powierzchnią gleby, jednak nie za głęboko, gdyż rośliny będą słabiej kwitły.

Piwonia. Fot. Aneta Sulborska

Piwonie mogą pozostawać na jednym miejscu nawet przez 10-15 lat.

Głowienka pospolita – Prunella vulgaris L.

Rodzina: Lamiaceae – jasnotowate

Występowanie:	łąki, pastwiska, przydroża, lasy, zarośla
Stanowisko:	słoneczne, półcieniste
Gleba:	zasobna w składniki mineralne, gliniasta
Termin kwitnienia:	V-X
Długość kwitnienia:	4-5 tyg.
Rozmnażanie:	podział, sadzonki
Wydajność miodowa:	~120 kg/ha
Wydajność pyłkowa:	brak danych
Kolor obnóży:	żółty

Głowienka pospolita
Prunella vulgaris L.
[DE] Die Kleine Braunelle
[EN] common self-heal, heal-all

Występuje pospolicie na łąkach, przydrożach, pastwiskach, w lasach i widnych zaroślach. Jest wskaźnikiem żyzności gleby. Wykształca cienkie, czołgające się kłącze, z którego wyrastają liczne, czworokątne na przekroju, często czerwono nabiegłe łodygi dorastające do 20-30 cm wysokości.

Całobrzegie lub lekko karbowane, jajowate liście o wystających nerwach wyrastają po dwa naprzeciw siebie. Ostatnia para liści łodygowych wykształca się bezpośrednio pod kwiatostanem. Dwuwargowe kwiaty cechują się niebieskofioletową, rzadziej białą koroną.

Głowienka ma duże wymagania dotyczące zawartości składników mineralnych w glebie. Preferuje podłoża gliniaste, wilgotniejsze i zasobne w wapń oraz stanowiska słoneczne lub półcieniste. Można ją rozmnażać przez podział od III do VI lub sadzonki odrywane z piętką we IX-X, które wysadza się na miejsce stałe w IV-VI.

Głowienka pospolita. Fot. Aneta Sulborska

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"