Z artykułu dowiesz się m.in.:

• ile wyniosły straty po zimie w 2023 r.;
• jakie były najważniejsze przyczyny upadków rodzin;
• kiedy pszczelarze odnotowują największe straty – na jesień czy na wiosnę.

To była dobra zima – niskie straty rodzin pszczelich 2022/2023

Straty ogólne w polskich pasiekach po zimie 2022/2023 wyniosły 8,3%. Jest się z czego cieszyć, ponieważ to już drugi rok z rzędu ze stratą poniżej 10% w skali kraju. Czy w takim razie zmieniła się struktura strat lub to, jak pszczelarze leczyli pszczoły?

Badanie trwało od marca do czerwca 2023 r. Pszczelarze wypełnili ankietę online (91% respondentów), wysłali papierowy kwestionariusz pocztą (8%) lub skan na adres e-mail (1%). Łącznie zebrano informacje o 13 626 rodzinach pszczelich. Dane pochodzą z całego kraju, jednak najwięcej odpowiedzi napłynęło z województwa mazowieckiego, łódzkiego i lubelskiego. Zdecydowanie najmniej respondentów zgłosiło pasieki w województwie świętokrzyskim. Pszczelarze nie sygnalizowali problemów technicznych czy wątpliwości co do sensu pytań.

Kilka pierwszych pytań kwestionariusza dotyczyło zimowli. Pszczelarze wskazali liczbę zazimowanych rodzin, a następnie ile zostało na wiosnę. Dzięki temu jesteśmy w stanie obliczyć procentowy poziom strat dla każdej z kategorii (Tabela 1). Najważniejszą kategorią strat są martwe pszczoły, czyli stan, w którym pszczelarz zastaje spadłą rodzinę w ulu (z jedzeniem lub bez) z dużą ilością nieżywych owadów lub tylko garstką. Przyczyny takiego stanu są zróżnicowane, jednakże najczęściej to choroby lub (i) głód. Ankietowani co roku zgłaszają najwięcej rodzin w tej kategorii i tym razem nie było inaczej. Drugim w kolejności powodem straty w pasiece jest utrata rodziny z powodu matki, która np. zginęła lub strutowiała. Kolejnym, ostatnim problemem są katastrofy naturalne (powódź, pożar, wiatr) i wandalizm. Respondenci bardzo rzadko zawiadamiają o tym zjawisku, choć w tym badaniu, w województwie małopolskim, zgłoszono aż 1,2% strat z powodu naturalnych zagrożeń czy wandalizmu. W skali całego kraju martwe rodziny stanowiły 5,2% wszystkich strat, problemy z matkami 2,9%, a zagrożenia naturalne jedyne 0,2%. Wyróżnia się tylko województwo podlaskie, gdzie problemy z matkami były najistotniejszą przyczyną śmierci rodzin.

Ankietowani pszczelarze byli też proszeni o wskazanie, ile rodzin było słabych po zimie. W czasie wiosny 2023 zgłoszono aż 9,4% takich pni. Możemy założyć, że te rodziny potrzebowały więcej czasu na rozwój do siły produkcyjnej. Biorąc pod uwagę chłodny kwiecień i niespotykany głód w tym okresie, ich utrzymanie było obciążające ekonomicznie. Dodatkowo pożytek z sadów był rzadziej wykorzystywany niż w latach poprzednich. W sezonie 2022/2023 najpopularniejszym pożytkiem dla pszczół (według pszczelarzy) była lipa. Dopiero na kolejnych miejscach uplasował się rzepak, akacja i wspomniane wcześniej sady. Co ciekawe, pożytki jesienne (czyli głównie nawłoć) były częściej wykorzystywane niż facelia. Należy zaznaczyć, że te dane opierają się na przewidywaniach pszczelarzy i możliwe, że realnie pszczoły oblatywały inne rośliny. Jak widać na Wykresie 1, prawie 50 pszczelarzy nie wiedziało, czy ich rodziny korzystały ze spadzi. Zdajemy sobie sprawę, że jest to pożytek, który trudno przewidzieć. Oczywiście ankieta ma swoje ograniczenia, jednak jeżeli uważacie, że jakaś roślina powinna być dodana do listy, to zaznaczcie to w uwagach na końcu kwestionariusza.

Podobnie jak w poprzednich sezonach pszczelarze chętnie leczyli pszczoły na warrozę (czyli chorobę wywoływaną przez pasożyta Varroa destructor). Jedynie 2% respondentów nie leczyło pszczół w ogóle, a 1% pszczelarzy nie było pewnych odpowiedzi. Większość monitorowała rodziny w kierunku warrozy (91% respondentów). Tylko 7% z nich nie sprawdzało poziomu porażenia roztoczami, a 2% pszczelarzy nie udzieliło odpowiedzi. Najwięcej osób monitorowało rodziny poprzez kontrolę osypu z dennicy i obserwację pszczół na plastrach. Zdecydowana większość respondentów nie odnotowała objawów infekcji wirusem zdeformowanych skrzydeł u robotnic (Wykres 2).

W ankiecie 2022/2023 pojawiło się pytanie o sezonowość różnych działań w gospodarce pasiecznej. Pszczelarze wskazali m.in. w których miesiącach najczęściej robią odkłady, karmią rodziny czy odnotowują rojenie się pszczół lub ich stratę. Miało ono na celu porównać sezony pszczelarskie i działania w pasiece między różnymi krajami biorącymi udział w badaniu COLOSS. Analiza tych danych nadal trwa, choć wiemy m.in., że np. w Wielkiej Brytanii bardzo rzadko wymieniane są matki pszczele nawet w miesiącach letnich.

Okazuje się, że w Polsce pszczelarze najczęściej odnotowują straty w rodzinach na wiosnę (marzec, kwiecień), a nie, jak powszechnie się mówi, późną jesienią lub zimą. Straty w trakcie sezonu praktycznie nas nie dotyczą. Jeżeli chodzi o inne podstawowe praktyki pszczelarskie, to nie wyróżniamy się na tle innych krajów środkowej Europy (Wykres 3).

Badanie ankietowe „Straty rodzin pszczelich po zimie w Polsce” jest prowadzone przez zespół Pracowni Chorób Owadów Użytkowych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie we współpracy ze stowarzyszeniem COLOSS. W tym roku rozpoczynamy 18 edycję i ponownie pragniemy zaprosić Was – pszczelarzy – do wzięcia w nim udziału. Formuła badania nie zmieniła się, choć pojawiło się pytanie dodatkowe. Kwestionariusz jest dostępny na stronie internetowej Limesurvey, a więcej informacji o poprzednich edycjach można odszukać na stronie www.pszczola.sggw.edu.pl i w poprzednich numerach „Pasieki¹”.

Lek. wet. Ewa Mazur,
dr n. wet. Anna Gajda
Pracownia Chorób Owadów Użytkowych, Katedra Patologii i Diagnostyki Weterynaryjnej, Instytut Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

1 - Na stronie www.pasieka24.pl najlepiej szukać pod tagiem COLOSS i straty zimowe – przyp. red.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"