Czy pszczoły gryzą?

Stawiając pytanie ogólnie, tzn. biorąc pod uwagę wszystkie pszczoły świata, żądłowe i bezżądłowe można śmiało odpowiedzieć, że pszczoły gryzą. Jednak biorąc pod uwagę tylko pszczoły miodne A. Mellifera warto zastanowić się dłużej nad tym zagadnieniem.

Wielu ludzi niezajmujących się pszczelarstwem często mówi: „ugryzła mnie pszczoła”. Przekonanie to jest oparte na poglądzie, że można zamiennie używać słów ugryźć i użądlić. Wynika to prawdopodobnie ze skojarzenia reakcji poużądleniowej z ugryzieniem któregoś ze ssaków, gdy człowiek odczuwa ból, pojawia się reakcja alergiczna, często również obrzęk, a na skutek zakażenia bakteryjnego, wyciek ropny.

Charakterystyczna postawa pszczół pocierających żuwaczkami o deskę lub ścianę ula. Specyficzne ustawienie czułków sugeruje, że farba może być szkodliwa
fot.© Artur Kania

Żądlenie polega na wbiciu aparatu żądłowego w skórę ludzi lub zwierząt oraz w inne materiały, np. fartuch czy mieszek podkurzacza. Po użądleniu, szczecinki kłujące wraz ze sztyletem żądła i niewielką ilością jadu, zagłębiają się w ranę, a zawarte w jadzie antygeny, kwasy oraz inne składniki podrażniające wywołują ból, któremu towarzyszy po pewnym czasie u części osób stan zapalny oraz obrzęk.

Reakcje po ugryzieniu przez ssaka i użądleniu przez pszczoły mogą być podobne: ból, swędzenie, obrzęk. Jak wielu pszczelarzy się przekonało, pszczoła może także chwytać skórę żuwaczkami – odczuwamy wówczas coś w rodzaju uszczypnięcia.

Pszczoły bezżądłowe

Pszczoły bezżądłowe potrafią ugryźć człowieka boleśnie. Pszczoły te gryząc żuwaczkami intruzów, uwalniają kwaśny płyn wywołujący odczucie pieczenia i bólu. Pszczoły bezżądłowe do obrony gniazda wykorzystują także wibrujące mięśnie skrzydłowe i skrzydełka, przy pomocy których wytwarzają przenikliwy dźwięk, działający drażniąco na nerwy narządu słuchowego potencjalnych szkodników.

Zachowaniu temu towarzyszy uwalnianie składników chemicznych alarmowych pochodzących z gruczołów żuwaczkowych. Inne gatunki pszczół bezżądłowych atakują gryząc, a przy tym rozpylają kropelki żywicy noszone w żuwaczkach lub tylnych nogach.

Pojedyncze zęby matki pszczelej umożliwiają wyjście z matecznika, ułatwiają walkę z innymi matkami konkurentkami.
fot.© Artur Kania

Niektóre pszczoły gryząc, stosują żrącą wydzielinę zawierającą kwas mrówkowy lub uwalniają nieprzyjemną woń z gruczołu żuwaczkowego. Bardziej agresywne pszczoły bezżądłowe gryzą z większą siłą. Prawdopodobnie żuwaczki tych gatunków zawierają więcej zębów lub zęby te są bardziej ostre, jak w przypadku niektórych gatunków z rodzaju Trigona.

Żuwaczki wraz z uchodzącym u ich podstawy przewodzie gruczołu żuwaczkowego przypominają zęby jadowe gadów, przez które jad po ugryzieniu przechodzi bezpośrednio do głębiej położonych tkanek. Wydzielina gruczołów żuwaczkowych pszczół bezżądłowych nie jest toksyczna, natomiast jest kwaśna, zawiera enzymy i inne składniki, zatem może wywoływać miejscowy ból, a w przypadku budowy komórek, rozpuszczać wosk.

Według Wilsona (1971) niektóre pszczoły mogą wywoływać strach, drażniąc swoim zachowaniem, lecąc do oczu, włosów, ust, uszu, emitując drażniące, niepokojące dźwięki.

Gryzienie przez pszczoły

Język pszczelarski dysponuje słownictwem potwierdzającym możliwość gryzienia przez pszczoły za pomocą żuwaczek, np. pszczoły gryzą, zgryzają, ścinają, heblują, tną, przycinają, chwytają. Żuwaczki odgrywają dużą rolę w wynoszeniu drobnych zanieczyszczeń z uli, mają także duże znaczenie podczas obrony gniazda, w odbieraniu żywicy od zbieraczek lub starszego propolisu, pokrywania nim ramek, ścian uli, usuwaniu nierówności, szczególnie tych na drewnie, budowie plastrów, czyszczeniu miejsc mocowania plastrów do drewna, skał i innych materiałów.

Łyżeczkowaty kształt żuwaczek pszczoły robotnicy.
fot.© Artur Kania

Często obserwuje się zgryzanie mateczników, gazety położonej na korpusie czy nawet drewna w okolicy wylotka ula, które najczęściej jest pozbawione farby – z tej przyczyny w starszych ulach wylotek wygląda jakby był zheblowany.

Z uwagi na słabe, bezzębne żuwaczki robotnic proces ten wymaga czasu.

Pszczoły używają również żuwaczek do wyjścia z komórek. Podczas wychodzenia z komórek każda z postaci pszczół korzysta z innej strategii zgryzania zasklepu. Mateczniki oraz komórki trutowe mają wypukłe zasklepy, komórki robocze płaskie.

Matki będące w matecznikach skierowanych w dół podczas wygryzania obracając się w mateczniku, odcinają żuwaczkami po obwodzie wieczko, czyli zasklep wraz z oprzędem. Pszczoły robotnice wygryzając się z komórki rozdrabniają zasklep, zaczynając najczęściej od jego części centralnej.

Trutnie wygryzają się, podobnie jak matki, odcinając wypukły zasklep po obwodzie komórki.

Widok żuwaczek pszczoły robotnicy od strony zewnętrznej.
fot.© Artur Kania

Niewielkie słabo widoczne żuwaczki trutnia umożliwiają wyjście, wygryzienie z komórki.
fot.© Artur Kania

Artur Kania

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"