Apimondia 2017 i pszczelarstwo w Turcji

W tym roku międzynarodowe targi pszczelarskie Apimondia odbędą się od 29 września do 4 października w Istambule (Turcja), pod hasłem „Let’s bee where continents meet...”. Po raz 45 pszczelarze z całego świata będą mogli zapoznać się z najnowszymi rozwiązaniami technicznymi, trendami i informacjami naukowymi zgromadzonymi pod dachem Stambulskiego Centrum Kongresowego (Istanbul Congres Center).

„Let’s bee where continents meet...”

Istanbul Bosphorus Bridge
fot.© Muhur

Przygotowania do imprezy trwały od 2009 r. Tegoroczne targi Apimondia odbywają się na terenie kraju, którego tradycje pszczelarskie są ugruntowane. Pszczelarstwo w Anatolii liczy 9000 lat. To stamtąd pochodzą pierwsze prawa pszczelarskie sprzed 4000 lat zapisane na tablicach hetyckich.

Dzięki klimatowi panującemu w Turcji, bogatej szacie roślinnej i korzystnemu położeniu między Europą i Azją, region ten jest bardzo dogodny dla rozwoju pszczelarstwa.

Ze stu pięćdziesięcioma tysiącami rodzin zaangażowanych w pszczelarstwo i niemal siedmioma milionami rodzin pszczelich, Turcja ma status drugiej, największej gospodarki pszczelarskiej na świecie. Organizacją, która reprezentuje pszczelarzy w Turcji jest Turkish Association of Beekeepers (TAB) - Turecki Związek Pszczelarski, który jednoczy osiemdziesiąt prowincji i liczy pięćdziesiąt osiem tysięcy członków.

Wszyscy pszczelarze w Turcji są zarejestrowani w ARS (Apiculture Recording System – System Rejestracji Pszczelarstwa), programie łączącym pracę TAB i tureckiego Ministerstwa Rolnictwa, do którego każdy ma wgląd przez system monitorujący.

Ule w Turcji

Większość pszczelarzy w Turcji prowadzi gospodarkę pasieczną w ulach Langstrotha. W północnym regionie Anatolii niektórzy pszczelarze pracują zgodnie z zasadami pszczelarstwa tradycyjnego – wykonują ule z gałęzi wierzb, pokrywanych błotem, słomą i obornikiem.

W okresie najintensywniejszego pożytku uzyskują z nich od 3 do 5 kg miodu z ula. Tradycyjne, tureckie ule mają nazwę „karakovan” lub „sepetkovan” (pszczoły budują plastry w wydrążonym, położonym na boku pniu lub tuby splecionej z wikliny).

Produkcja w nich jest droższa niż w ulach nowoczesnych, a zbiór miodu niski.

Pasieki wędrowne

Do niedawna około połowa tureckich rodzin pszczelich znajdowała się w pasiekach wędrownych. Jednak z biegiem lat zaobserwowano spadek tej formy pszczelarstwa. Kiedyś pszczelarze podróżowali po całym kraju starając się znaleźć miejsca pełne nektarujących roślin.

Obecnie z powodu starzejącej się społeczności pszczelarskiej, spadku ilości roślin miododajnych i intensywnego rozwoju pasiek towarowych, odchodzi się od tej formy pszczelarstwa.

Pszczelarze przemieszczają się w różne rejony Turcji. Na wiosnę stawiają ule na plantacjach cytrusów i tymianku, w czerwcu podróżują do lasów jodłowych, w lecie na bawełnę, od sierpnia do października pszczoły zbierają nektar z goździkowców korzennych i słoneczników, a w listopadzie ule wywożone są do lasów sosnowych.

Zawodowi pszczelarze posiadają od 100 do 400 rodzin pszczelich, czasami nawet do 1000. Bardzo często transportują swoje ule na odległość od 2000 do 4000 km (dane z 1990 r.). Większość tureckich pasiek wędrownych pochodzi z rejonu Ordu, który znajduje się we wschodnim regionie Morza Czarnego.

Wadą pszczelarstwa wędrownego jest zatracanie się genetycznej różnorodności ras pszczół, które przewożone w różne rejony kraju krzyżują się ze sobą.

Rasy pszczół

Turcja obejmuje obszar bardzo zróżnicowany topograficznie i klimatycznie. Niejednorodna ekologiczna struktura spowodowała, że w Turcji wykształciło się kilka ras pszczół. Są dowody, że różnorodność pszczół w Turcji jest znacznie większa niż w innych krajach.

To z Turcji pochodzi pszczoła kaukaska Apis mellifera caucasica (północno-wschodnia Turcja), Apis mellifera anatoliaca (centralna Anatolia) i ich ekotypy (formy w obrębie populacji). Każda z ras pszczół i ich ekotypów swoją budową i zachowaniem wskazuje na endemiczny charakter.

Pierwszym ważnym ośrodkiem pszczelarskim był region centralnej Anatolii, gdzie użytkowano rasę anatolską. Pszczoły te są najbardziej rozpowszechnionymi pszczołami w Turcji. Są bardziej agresywne niż włoskie, krainki czy kaukaskie.

Wytworzyły wiele ekotypów zaadaptowanych do warunków panujących w różnorodnych rejonach Turcji i są bardzo zróżnicowane pod względem produktywności, charakterystyki morfologicznej i fizjologicznej.

fot.© Pixbay

Drugą ważną rasą pszczół w Turcji jest A. mellifera caucasica (pszczoła kaukaska). Pochodzą z gór otaczających północno-wschodni rejon Anatolii. Pszczoły kaukaskie są ciemnoszare, łagodne, produktywne, z niską tendencją do rojenia się.

Dostosowały się do klimatu górskiego i umiarkowanego. Produkują dużo propolisu. Rozwój wiosenny jest wolniejszy niż pozostałych ras, ale w lecie tworzą silne rodziny i produkują sporo miodu. Mają tendencję do rabunków.

Lokalną pszczołą południowo-wschodniej Anatolii jest Apis mellifera meda. Rasa ta tworzy małe rodziny, które wytwarzają niewiele miodu. Są bardziej agresywne i rojliwe w porównaniu do pozostałych ekotypów pszczół występujących w Turcji.

Cechują się świetnym przystosowaniem do przetrwania w wysokich temperaturach, jednak nie są polecane do stosowania w gospodarce pasiecznej.

Miododajna flora

Turecki miód nektarowy pozyskiwany jest zazwyczaj z sadów, z gatunków takich jak pomarańcze, bawełna, słonecznik, kasztanowiec i lipa. Z dzikich roślin pozyskuje się miód m.in. z koniczyny, akacji, maliny, truskawki i pysznogłówki.

Kraj obfituje również w rośliny pyłkodajne. Bardzo często wywozi się ule na uprawy migdałów i kasztanów jadalnych oraz na stanowiska wierzby białej, robinii akacjowej i wrzosu.

Rodziny pszczele zbierają pokarm również w lasach iglastych – popularny jest zwłaszcza miód ze spadzi sosnowej, która jest produkowana przez czerwce Marchalina hellenica występujące naturalnie tylko w Grecji i w Turcji.

Ule wywozi się do lasów sosnowych, które rosną przede wszystkim na wyspie Marmara i w prowincjach Mugla i Antalya. Sierpień i wrzesień są miesiącami najbardziej obfitującymi w ten pożytek. Miód spadziowy pozyskuje się również z maku, ostu, róży, lipy, wierzby, dębu, kasztanowca, topoli, brzozy, tamaryszku, wiązu, świerka, gruszy, jabłoni i śliwy.

Miód spadziowy otrzymuje się również z jodeł rosnących na wyspie Marmara i w górach Uludag. Spadź wydalają mszyce z gatunku miodownicowatych.

Sławny na cały świat miód tymiankowy, który ma doskonały smak i jest bogaty w enzymy, tak naprawdę ma bardzo mały udział w ogólnej, rocznej produkcji miodów w Turcji. Najbardziej popularnym i najcenniejszym gatunkiem miodu z regionu Morza Czarnego, jest ten pozyskiwany z endemicznych gatunków roślin pokrywających dolinę Anzeru, która znajduje się w górach Pontyjskich.

Jest to najdroższy miód turecki. Ma bardzo wyraźny smak i zapach. Kwiaty w dolinie kwitną pod koniec maja. Kolejnym sławnym tureckim miodem jest toksyczny Deli bal - „szalony miód”. Jego wytwarzanie trwa od września do października.

Pszczoły odwiedzają wtedy kwiaty rododendronów pontyjskich i zbierają z nich nektar zawierający andromedotoksynę, szkodliwą dla ludzi i zwierząt, powodującą odurzenie miodowe.

Produkty pszczele

Najważniejszym produktem pszczelim produkowanym w Turcji jest miód. Siedemdziesiąt procent tureckiego miodu jest sprzedawanych w plastrach, a tylko 30% w słoikach (dane z 2001). Zazwyczaj miód w plastrach uzyskuje wyższą cenę, a niektórzy pszczelarze starają się produkować taki miód w prymitywnych ulach.

Według Tureckiego Biura Statystyk (DIE) w tamtym roku Turcja wyprodukowała 104,5 tysiąca ton miodu. Roczna średnia produkcja miodu to 16 kg z ula, ale zawodowi pszczelarze zazwyczaj pozyskują od 35 do 40 kg miodu z jednej rodziny pszczelej.

fot.© Pixabay

Jednym z największych problemów wstrzymujących produkcję miodu jest nieefektywny chów matek pszczelich na wsi. Produkty pszczele sprzedawane są na lokalnych rynkach, w detalu i wykorzystywane do domowego użytku.

Krajowa produkcja wosku pszczelego wynosi 4073 ton. Statystyki DIE wykazują, że ok 4 tony wosku w Turcji jest wykorzystywane powtórnie w gospodarstwach do produkcji węzy. Podkreśla się również wartość, którą świadczy pszczelarstwo tureckiemu rolnictwu.

Obliczono, że dzięki zapylaczom zysk z plonów wzrasta o 2,3 miliardów dolarów rocznie, jednak pszczelarze, podobnie jak w Polsce, nie uzyskują dodatkowego przychodu z wywożenia pszczół na pożytki.

Choroby i pasożyty

Pszczoły tureckich pszczelarzy borykają się najczęściej z warrozą, grzybicą wapienną i wytruciami spowodowanymi niewłaściwym użyciem pestycydów. W Turcji warrozę po raz pierwszy zauważono w 1976 r. w rejonie położonym w pobliżu Bułgarii i Grecji.

Kolejne ognisko wybuchło w 1980 r. przy granicy z ZSRR. W następnych latach roztocz rozprzestrzenił się w całym kraju.

Dużym problemem była również grzybica otorbielakowa, która pojawiła się w Turcji w 1986 roku. W ostatnich latach zaobserwowano również wzrost porażeń rodzin pszczelich zgnilcem złośliwym i nosemozą (Nosema apis). Do rozprzestrzenienia tych wszystkich chorób przyczynia się gospodarka wędrowna.

Martyna Walerowicz

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"