Czasopismo w trzech odsłonach, cz. III.

Transformacje tytułu organu prasowego Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Warszawie odzwierciedlają elastyczność w działaniu, jaką charakteryzowała się ta organizacja. Umiejętność dopasowania się do bieżących potrzeb społeczeństwa oraz wpływy zmieniającej się z biegiem lat obsady personalnej Towarzystwa spowodowały, że w 1913 roku „Ogród” zastąpiło czasopismo „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy”.

Zmiany i podsumowania

Ostatni, łączony numer 11-12 (listopad-grudzień) „Ogrodu” z 1912 roku, na stronie tytułowej zapowiadał, że od początku roku 1913 miesięcznik Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego będzie wychodził pod tytułem: „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy”.

Tak też się stało, a pełna nazwa nowego periodyku brzmiała: „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy. Miesięcznik obrazkowy. Organ Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego, w Warszawie”. Redaktorem czasopisma był Adam Braun, doświadczony pszczelarz, który swą wiedzę przekazywał między innymi za pośrednictwem wydawnictw książkowych: Podkarmianie pszczół: z zakresu gospodarstwa pasiecznego, Warszawa 1901; Z dziejów bartnictwa w Polsce: w sprawie art. 3-go ustaw bartnych mazowieckich z r. 1401, Warszawa 1911. Wydawcą „Przeglądu Pszczelniczo-Ogrodniczego” był Stanisław Rutkowski, scalający swoją osobą wszystkie trzy tytuły organu prasowego Towarzystwa.

Prowadzenie przez tak długi okres czasopisma zawodowego było dla niego jednak dużym wysiłkiem, szczególnie wobec licznych zajęć zawodowych. W nr 2 z 1913 roku Stanisław Brzósko podjął się oceny, czym były czasopisma „Pszczelarz i Ogrodnik” oraz „Ogród” w polskiej prasie ogrodniczej.

Okładka czasopisma „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy” nr 2 z 1913 roku.
fot.© Leszek Kośny

Ze względu na zmianę w warunkach wydawnictwa organu TPO wyraził szczere podziękowanie Szanownemu Redaktorowi „Ogrodu” (S. Rutkowskiemu), za jego pracę, (...) choć pozornie niewdzięczną, ale tak owocną. Rozpoczął następującymi słowami: Nie wątpię, że znajdą się osoby, które lepiej, i więcej rzeczowo ocenią dorobek obu czasopism powyższych, i wpływ jaki one wywarły na ogrodnictwo krajowe.

Wszystkie przejawy naszego życia ogrodniczo-pszczelniczego, w ciągu ubiegłych lat 15-u, były oświetlane należycie, w szeregu barwnych, żywych, a często i ciętych artykułów, których lwia część wyszła z pod [pisownia oryg.] pióra redaktora naczelnego, p. Stanisława Rutkowskiego.

Wyliczyć tych prac nie mogę, gdyż podanie ich tytułów zajęłoby zbyt wiele miejsca w „Przeglądzie”. Piśmiennictwo ogrodnicze było zawsze przedmiotem wielkiej troski Rutkowskiego, a ważne problemy krajowego ogrodnictwa dostrzegał i formułował wyjątkowo jasno: (...) brak rynków stałych i odpowiednio zorganizowanych – niezdarne i szkodliwe pośrednictwo, nie znające granic wyzysku, - regulowanie cen podług widzimisię, produkcya nienormowana popytem, - brak zupełny odpowiednich składów hurtowych, - to cechy naszego handlu ogrodniczego.

Zwrot ku pszczelarstwu

Adres redakcji i administracji „Przeglądu Pszczelniczo-Ogrodniczego” pozostał ten sam co w latach ubiegłych – Warszawa, ul. Wiejska 12, a druk czasopisma odbywał się czcionkami „Gazety Rolniczej” (W. Musielewicza), Warszawa, ul. Złota 24.

Zestawienie treści rocznika 1913 „Przeglądu Pszczelniczo-Ogrodniczego”, pokazuje wyraźnie pszczelarski charakter periodyku. Największy z działów zatytułowany Pszczelnictwo, składał się z ośmiu grup tematycznych: Z zakresu przyrody pszczoły; Z praktyki pasiecznej; Przyrządy i przybory pasieczne; Przegląd czasopism i art. pszczelniczych; Nowe książki i broszury; Wiece pszczelarzy, działalność Stowarzyszeń pszczelniczych, wystawy (pokazy) i odczyty (pogadanki); Listy do Redakcyi; Dane statystyczne.

Pozostałe działy: Ogrodnictwo; Różne artykuły; To i owo; Książki i broszury nadesłane Redakcyi; Sprawozdania Zarządu Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Warszawie; Od Komisyi pszczelniczej T. P. O.; Od Redakcyi „Przeglądu Pszczelniczo-Ogrodniczego”; Sprawozdania miesięczne o przebiegu pogody; Sprostowania; Wspomnienie pośmiertne stanowiły dopełnienie czasopisma.

Dział pszczelniczy zasilali swoimi tekstami: Adam Braun, Stanisław Brzósko, Stefan Dutkiewicz, Dr Jan Leciejewski (przegląd czasopism), Edward Radomski (właściciel pasieki przemysłowej w Żytomierzu), J. Krzesimowski, A. Wathelet, Konstanty Długoborski, Maria Gadenowa, A. Jankowski, W. M. Molski i Walenty Dubeltowicz.

Ostatni z wymienionych (ur. 1842 r. - zm. 1913 r.). był nie tylko współpracownikiem pisma, ale również członkiem Komisji pszczelniczej TPO, członkiem redakcji „Przeglądu Pszczelniczo-Ogrodniczego” i dożywotnim członkiem Warszawskiego Towarzystwa Ogrodniczego.

Miłość do pszczół dzielił z bardzo odpowiedzialnymi zadaniami, gdyż był pierwszym wykonawcą i pierwszym dyrektorem sieci tramwajów konnych w Warszawie, pełnomocnikiem Towarzystwa budowy rzeźni miejskich, a także jako inżynier-konstruktor prowadził budowy mostów na Bugu, Narwi i Wiśle.

Portret Walentego Dubeltowicza.
fot.© Leszek Kośny

W drugim roku wydawania czasopisma poddano je reorganizacji. Pełny tytuł brzmiał „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy. Organ Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Warszawie”, kierownikami zostali: Stanisław Brzósko i Wacław Zaykowski, natomiast redaktorem Włodzimierz Gorjaczkowski, a wydawcą Stanisław Rutkowski.

Dla członków TPO (honorowych, rzeczywistych i korespondentów) czasopismo oferowano po zniżonej cenie, natomiast nr 1 z 1914 r. był dostępny bezpłatnie dla każdego, kto by go zażądał. W zeszycie tym Redakcja deklarowała dostarczanie poprzez czasopismo fachowych porad, wierząc, że może wpłynąć na polepszenie losu czytelników: Dla bardzo wielu drobnych gospodarstw wiejskich, a szczególniej podmiejskich, widzimy wprost jedyny ratunek w zajęciu się pszczelnictwem i ogrodnictwem.

Dla takich to drobnych gospodarstw ogrodniczo-pszczelniczych brak tylko było odpowiedniego pisma fachowego. Chcąc temu choć w części zaradzić, Redakcya „Przeglądu pszczelniczo-ogrodniczego” postanowiła w piśmie tem wymagania i interesy takich właśnie gospodarstw uwzględniać i do ich potrzeb większość zamieszczanych artykułów dostosowywać.

Czasopismo stało się atrakcyjne również dla początkujących, a posunięcie to wyjaśniono w Odpowiedziach od Redakcji następująco: (…) co do artykulików, zwanych przez Pana abecadłowymi, to wprowadziliśmy je na życzenie bardzo wielu naszych czytelników, którzy chcą z pisma nauczyć się najprostszych zabiegów tak w ogrodzie jak i pasiece.

Artykuły takie zamieszczamy w osobnym dziale, przeznaczonym „dla początkujących”. W innych działach zamieszczamy artykuły poważniejsze i dłuższe. W tece redakcyjnej mamy wiele prac tak oryginalnych jak i tłómaczonych [pisownia oryg.], szerzej różne sprawy omawiających.

„Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy” podawał swoim czytelnikom co miesiąc przebieg pogody (...) według spostrzeżeń, nadesłanych przez stacye Sieci meteorologicznej warszawskiej, Stacyi Centralnej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Czasopismo zawierało reklamy wyrobów z Pszczelina, takich jak korytka i poidła dla drobiu, klatki itp.

Teksty pszczelarskie zamieszczali: S. Brzósko; A. Braun, M. Nowosielski; z sadownictwa – Stanisław Nowina; a z warzywnictwa i kwiaciarstwa – Antoni Maciejewski. Wśród głosów czytelników pojawił się Julian Piwowarski, Wojciech Bojarczuk i W. M. Molski.

W przeglądzie czasopism brał udział ksiądz A. Margoński, ogrodnictwo dla początkujących opracowywał J. Kosmala, natomiast tematykę zwalczania chorób i szkodników poruszał - Włodzimierz Gorjaczkowski.

Ten znany polski działacz społeczny, pomolog i fitopatolog (ur. 12 IV 1879 r. – zm. 5 VIII 1944 r.), był w latach 1916-1921 dyrektorem Wyższej Szkoły Ogrodniczej przy Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie oraz kierownikiem Stacji Ochrony Roślin Towarzystwa Ogrodniczego Warszawy (w latach 1918-1937).

Jego dziełem był ośrodek pomologiczny z sadem doświadczalnym w Skierniewicach, który założył jako profesor sadownictwa SGGW w Warszawie.

Wacław Zaykowski współkierujący od 1913 roku z czasopismem „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy” reprezentował stronę ogrodniczą periodyku. W jego dorobku piśmienniczym w okresie późniejszym znalazły się pozycje takie jak: Kwestjonarjusz lustracyjny do objazdów miast : stan i rozwój plantacji publicznych w świetle zebranych materiałów, Warszawa 1922 oraz Szkolne uprawy zagonkowe: ogólne wskazówki organizacyjne do prowadzenia upraw zagonkowych w ogrodzie szkolnym przy szkole powszechnej na wsi, Warszawa 1931.

Jak donosił miesięcznik „Ziemia” z grudnia 1922 roku Zaykowski przyczynił się wydatnie do uporządkowania Parku Łazienkowskiego, wprowadził znaczne ulepszenia tak w szklarniach, jak i w kwietnikach oraz wzbogacił jego drzewostan.

Misję popularyzatora wiedzy ogrodniczej realizował także jako projektant ogrodów: Międzyszkolnego Ogrodu Przyrodniczego na tzw. Placu Bratkowickim w Łowiczu (otwarty w 1936 r.) i ogrodu SGGW w Skierniewicach, z działami botanicznymi: arboretum, dział roślin ozdobnych i alpinarium.

Portret Stanisława Brzósko.
fot.© Leszek Kośny

Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze w Warszawie snuło plany zorganizowania w 1915 roku drugiego zjazdu polskich pszczelarzy. Zamierzenia te nie zostały zrealizowane, gdyż w lipcu 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Ostatnim zeszytem czasopisma „Przegląd Pszczelniczo-Ogrodniczy” był nr 6 z tego pamiętnego roku.

Konflikt zbrojny zmienił realia polityczne w Europie i zakończył erę polskich czasopism pszczelarskich wydawanych pod zaborami.

Leszek Kośny
Starszy kustosz
Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"