Rozdział 5.

Cechy pszczół użytkowanych w pasiece wędrownej

Najważniejszą cechą pszczół, użytkowanych nie tylko w pasiece wędrownej, jest ich miodność. Na właściwość tę sumują się inne cechy, które dla uzyskania wysokiej miodności w pasiece wędrownej mogą być nieco inne niż w stacjonarnej.

Do dobrego wykorzystania wielu obfitych, szybko następujących po sobie pożytków potrzebny jest ciągły rozwój rodzin wynikający z dużej plenności matek, będącej skutkiem zarówno ich wysokiej kondycji, jak i odpowiednich założeń genetycznych.

Nie mniej istotny jest wczesny rozwój – pszczoły w pasiece pracującej na wczesnowiosennych pożytkach muszą być w dużej sile już na początku sezonu. Długowieczność pszczół w dobrym wykorzystaniu pożytków też ma niebagatelne znaczenie: pszczoły takie zrobią w swoim życiu więcej, podczas gdy koszt ich wychowu jest taki sam jak pszczół żyjących krócej.

Zimotrwałość

Wszystkie pszczoły użytkowane w naszym klimacie muszą dobrze znosić zimę. Zimy ostatnio bywają różne i mogą być przyczyną dużych strat w pasiekach. Szczególnie niekorzystnie na późniejszą kondycję rodzin wpływają wiosenne nawroty zimy, przychodzące wtedy, gdy w ulach jest już dużo czerwia, ale nie ma jeszcze młodych pszczół.

Niskie temperatury w marcu spowolnią rozwój: czerwienie matki ustaje, czerw niezasklepiony zostanie zjedzony przez pszczoły, a starszy może ulec przechłodzeniu i zamrzeć. Jednocześnie zaczyna ubywać starych pszczół, które giną wyczerpane długą zimą, karmieniem wychowywanego jeszcze wcześniej czerwia i utrzymywaniem wysokiej temperatury w gnieździe.

Te wszystkie czynniki (a z wyjątkiem pogody zależą one tylko od postępowania pszczelarza) należy brać pod uwagę przy ocenie zimotrwałości.

Odporność na choroby

Cechą pszczół przydatną w każdej pasiece jest odporność na choroby. Wynika ona głównie z zachowań higienicznych, polegających na szybkim usuwaniu z ula różnych zanieczyszczeń, rozpoznawaniu i usuwaniu czerwia zamarłego wskutek chorób lub przechłodzenia oraz niewpuszczaniu do ula chorych pszczół, zarówno tych „swoich”, jak i z innych rodzin.

Instynkt higienicznego zachowania, nazywany odpornością behawioralną, ma szczególne znaczenie przy zwalczaniu chorób czerwia: grzybicy wapiennej i kamiennej, zgnilca złośliwego i kiślicy oraz choroby woreczkowej.

Prowadzone są próby wyhodowania pszczół odpornych na warrozę, które potrafiłyby uszkadzać i usuwać ze swojego ciała dorosłe roztocze Varroa, a także rozpoznawać i usuwać zainfekowany roztoczami czerw. Utrzymywanie pszczół odpornych na choroby obniża koszty prowadzenia pasieki i pozwala osiągnąć wyższe wyniki produkcyjne.

W zależności od poziomu porażenia należy stosować odpowiednie zabiegi lecznicze. Również obecność innych chorób należy diagnozować i szybko reagować w wypadku pojawienia się ich w pasiece.

Pamiętać przy tym należy, że środki farmakologiczne przewidziane są tylko do zwalczania warrozy, inne choroby likwiduje się metodami mechanicznymi (przesiedlanie rodzin, zwężanie i ocieplanie gniazd, podkarmianie). W żywieniu pszczół i zwalczaniu chorób nie stosuje się żadnych antybiotyków ani sulfonamidów.

Łagodność

Bardzo ważną z gospodarczego punktu widzenia cechą pszczół jest łagodność. To cecha podlegająca doskonaleniu we wszystkich programach hodowlanych, ponieważ zależy od niej nie tylko komfort obsługi pasieki, ale i wydajność pracy.

Wszystkie zabiegi wykonuje się szybciej, jeżeli pszczoły są łagodne. Niektóre ważne prace, jak chociażby wyszukiwanie matek w celu ograniczenia czerwienia czy ich wymiany, przy pszczołach agresywnych są trudne, a czasem wręcz niewykonalne.

Po zakończeniu nektarowania pszczoły mogą być szczególnie agresywne, dlatego pasiekę na gryce należy ustawiać z dala od dróg i zabudowań.

Przechodzenie do nadstawek

Pszczoły w pasiece wędrownej powinny szybko zajmować nadstawki. Jest to ważna cecha, ponieważ zagospodarowany zostaje wtedy nektar już od pierwszych dni kwitnienia. Za to w gnieździe pozostaje dużo miejsca na czerw, którego musi być dużo, by nie zabrakło pszczół na następny pożytek.

Nadstawki są szybko zagospodarowywane przez pszczoły większości linii rasy kraińskiej oraz mieszańców krainek z pszczołą kaukaską. Bardzo dobrze się rozwijają i szybko wchodzą do nadstawek popularne na zachodzie Europy pszczoły rasy Buckfast i włoszki.

Nierojliwość

Jest to jedna z najważniejszych cech pszczół, decydujących o poziomie produkcji. Wczesne wchodzenie rodzin w nastrój rojowy uniemożliwia im wykorzystanie najważniejszych pożytków i jest główną przyczyną niskiej produkcji miodu w polskich pasiekach.

Dlatego pszczoły utrzymywane w pasiece wędrownej powinny być wybitnie nierojliwe. Jest to tym bardziej ważne, że rodziny mające wykorzystywać obfite pożytki powinny być bardzo silne. Doprowadzenie rodzin do dużej siły jest niemożliwe, jeżeli są to pszczoły skłonne do rójki, które po osiągnięciu określonego pułapu liczebności się wyroją.

Rodzina wyrojona nie będzie się nadawała na wędrówkę i praktycznie pozostanie niewykorzystana w danym sezonie. Dlatego pierwszą czynnością w pasiece, która ma korzystać z wielu obfitych pożytków, jest wymiana matek na młode dające nierojliwe potomstwo. Wiek matek jest istotny, ponieważ młode matki nie tylko są bardziej plenne, ale rodziny z młodymi matkami znacznie rzadziej się roją.

Natomiast wyrojone rodziny pozostałe w pawilonie nadają się tylko do odbudowy i w tym sezonie nie będzie już z nich żadnej korzyści.