Część II: Pasieka towarowa

1. Pożytki wykorzystywane przez intensywnie prowadzoną pasiekę

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, który stwarza przeciętne warunki do chowu pszczół. Pszczoły mogą wykorzystywać pożytki zaledwie przez kilka miesięcy w roku, w najlepszym wypadku od końca kwietnia do początku września.

Są to więc tylko cztery miesiące, w których nie wszystkie dni mogą być wykorzystane na efektywną pracę, nie zawsze bowiem pozwoli na to pogoda. Warunki geograficzne Polski nie są więc najlepsze dla pszczelarstwa, jeśli je porównać z cieplejszymi regionami Europy i świata.

Niemniej pszczoła miodna występowała na terenach Europy Środkowej przed powstaniem współczesnej cywilizacji i była tutaj naturalnym składnikiem ekosystemów. Rozmnażanie większości gatunków roślin było i jest uzależnione od zapylania przez pszczoły.

Pszczoły z natury swojej przystosowane są zarówno do przeżycia długiej zimy właściwej dla naszego klimatu, jak i do rozwoju kierowanego następującymi po sobie porami roku.

Tak więc warunki klimatyczne i przyrodnicze Polski są dla pszczół miodnych zupełnie normalne, ale osiągnięcie w nich wysokiego poziomu produkcji pasiecznej wymaga dużej wiedzy i pewnych nakładów.

Mimo będących skutkiem rozwoju cywilizacyjnego zmian w krajobrazie, współczesna baza pożytkowa dla pszczół nie zawsze jest uboższa, niż ta przed kilkuset laty, gdy Polska była największym europejskim producentem miodu i wosku. Niegdysiejsze naturalne kompleksy pożytkowe, którymi były ekstensywnie użytkowane łąki oraz nieprzebyte lasy liściaste i mieszane, obecnie zostały zastąpione przez [...]

Dlatego przy określaniu terminów wystąpienia pożytków z roślin uprawnych należy się opierać na obserwacjach z lat poprzednich. Jeszcze trudniejsze do przewidzenia są pożytki spadziowe.

Kolejne pożytki, na które powinien zwrócić uwagę pszczelarz prowadzący pasiekę wędrowną, to wspomniana wierzba iwa i inne wierzby, krzewy i drzewa owocowe oraz mniszek pospolity. Jednak te rośliny rzadko dostarczają pożytku towarowego, częściej stanowią dla pasiek przygotowywanych do zbiorów z rzepaku źródło pożytku rozwojowego, a przede wszystkim pyłku.

Wędrówka na pożytek wierzbowy wiązałaby się z dużym ryzykiem ze względu na możliwość załamania się pogody. Dlatego miód wierzbowy udaje się pozyskać w lata o wyjątkowo sprzyjającej wiosennej pogodzie w pasiekach, które stacjonują w rejonie występowania dużych areałów zarośli wierzbowych.

Z kolei mniszek ma bardzo małą wydajność miodową wynoszącą nie więcej niż 20-30 kg z 1 ha. Jest za to jedną z najbardziej pyłkodajnych roślin w Polsce – jego wydajność pyłkowa przekracza 300 kg z ha.

Dlatego w wielu wiosennych miodach pyłek przewodni pochodzi z mniszka, co pozwala domniemywać, że jest to miód mniszkowy, podczas gdy miód pozyskany na przełomie kwietnia i maja najczęściej pochodzi z wierzb, klonów i sadów.

Pierwszą rośliną masowo wykorzystywaną przez pasieki wędrowne jest rzepak. Zapewnia nie tylko duży zbiór miodu, ale również bardzo dobry rozwój rodzin przed kolejnymi pożytkami. Wydajność miodowa uprawianej na dobrej jakości glebie, odpowiednio nawożonej plantacji rzepaku, wynosi od 80 do 140 kg surowca miodowego z 1 ha, a pyłkowa 60-150 kg.

Drugim etapem wędrówki dla intensywnie prowadzonej pasieki jest pożytek z robinii akacjowej, zwanej potocznie akacją.

Robinia zwana akacją

To jedna z najlepszych roślin pożytkowych występujących w zbiorowiskach naturalnych. Jeden hektar lasu akacjowego dostarcza od 50 do 100 kg surowca miodowego, a jedno duże drzewo około 0,5 kg.

Robinia, mimo że występuje w Polsce bardzo pospolicie i często traktowana jest jako [...]

Kolejnym pożytkiem wykorzystywanym przez pasieki wędrowne jest lipa. Najbardziej popularnym gatunkiem jest lipa drobnolistna i ona stanowi najczęściej cel wędrówek pszczelarzy.

Hektar lasu lipowego wytwarza 80-100 kg surowca miodowego (niektóre źródła podają znacznie wyższe wydajności, od 250 nawet do 1000 kg/ha), jednak dużych i zwartych drzewostanów lipowych jest w Polsce niewiele.

Oprócz tego lipy do obfitego nektarowania potrzebują bardzo korzystnych warunków: ciepła, dużej wilgotności powietrza i bezwietrznej pogody.

W czasie, gdy zaczynają kwitnąć lipy, zakwita też kolejna roślina masowo wykorzystywana przez pasieki wędrowne – gryka. Właśnie ta najwcześniejsza gryka, zasiana w połowie maja, nektaruje najobficiej, a jej wydajność miodową określa się na 100 do 250 kg surowca miodowego z 1 ha.

Doskonałą rośliną pożytkową, którą można wykorzystać jeszcze przed zakwitnięciem lipy, jest facelia błękitna. Facelia uprawiana na dobrej glebie, dostarcza nawet do 400 kg miodu z 1 ha. Również jej wydajność pyłkowa jest wysoka i wynosi od 150 do 350 kg, i to nawet na słabszych glebach. Do prawidłowego zapylenia facelii potrzeba od 4 do 5 rodzin pszczelich na ha.

Inną rośliną, wartą uwagi pszczelarza–wędrowcy jest ogórecznik lekarski. Kwitnie od połowy czerwca nawet do połowy lipca i dostarcza 150-300 kg surowca miodowego z ha. Nektaruje prawie zawsze, gdyż jest uprawiany tylko na dobrych glebach, zasobnych w składniki pokarmowe i wilgoć. Jedyną przyczyną słabego nektarowania ogórecznika może być klęskowa susza. Roślina ta dostarcza również bardzo dużo pyłku.

Kolejny cel pasiek wędrownych stanowi wrzos. Największe polskie wrzosowiska znajdują się na Pomorzu Zachodnim, w Borach Dolnośląskich, w Kotlinie Sandomierskiej (okolice Nowej Dęby) i na Roztoczu.

Ze względu na niewielki areał w stosunku do potrzeb korzystających z nich pszczelarzy, wrzosowiska są dość mocno „obstawiane” przez pasieki wędrowne. Wrzos do obfitego nektarowania potrzebuje ładnej, słonecznej pogody i dużo

2. Pogłowie pszczół w pasiece towarowej

Wielkość produkcji pasiecznej w bardzo dużym stopniu zależy od właściwości pogłowia pszczół. Najważniejsza cecha pszczół brana pod uwagę w pasiece towarowej, miodność, jest wypadkową innych cech: tempa rozwoju, długowieczności pszczół, zimotrwałości, odporności na choroby, rojliwości.

Krainki

Wysoka miodność w pasiece wędrownej wynika z innych czynników niż w pasiece stacjonarnej, korzystającej z niewielu pożytków. W pasiece wędrownej pszczoły muszą się charakteryzować intensywnym i ciągłym rozwojem oraz dużą plennością.

Rozwój musi następować już od przedwiośnia i trwać do końca sezonu, bowiem na każdy z kolejnych pożytków rodziny muszą dysponować dużą liczbą robotnic.

Nie jest potrzebna w takiej pasiece cecha polegająca na ograniczaniu czerwienia przy obfitych pożytkach, bowiem każdy wziątek musi być nie tylko źródłem surowca do produkcji miodu, ale też bodźcem do dalszego, intensywnego rozwoju.

Dlatego przed rozpoczęciem intensywnej gospodarki wędrownej należy w pasiece wprowadzić pogłowie o określonych cechach użytkowych. Najprostszym sposobem jest zakup matek użytkowych lub tylko 1-2 matek reprodukcyjnych i odchowanie od nich matek-córek.

Najbardziej wskazane dla pasieki wędrownej są niektóre linie Krainek, przewidziane na intensywne pożytki, nie ograniczające czerwienia matek pod wpływem obfitego pożytku. Takimi cechami charakteryzują się też krzyżówki pszczół kraińskich z kaukaskimi.

Do intensywnej gospodarki nadają się bardzo plenne pszczoły włoskie i ich krzyżówki z pszczołą kaukaską, a także będące towarowymi krzyżówkami pszczoły Buckfast.

Właśnie pszczoły Buckfast są coraz powszechniej użytkowane w dużych pasiekach wędrownych w Europie Zachodniej.

Prowadzenie pracy hodowlanej we własnym zakresie może być długotrwałe i kosztowne, wymaga też dość szerokiej wiedzy i nie zawsze musi się skończyć powodzeniem.

3. Ul wraz z wyposażeniem w pasiece wędrownej

W niniejszej publikacji omówiono gospodarkę w styropianowym ulu wielokorpusowym Langstroth’a, o ramce 43,5 × 23 cm. Składa się on z elementów:

• dennicy niskiej, lub, gdy w pasiece mają być pozyskiwane obnóża pyłkowe, dennicy wysokiej z segmentowym poławiaczem pyłku;
• trzech korpusów mieszczących po 10 hoffmanowskich ramek gniazdowych;
• powałki styropianowej z okrągłymi otworami;
• pustego półkorpusu Apipol;
• daszka styropianowego;
• przegonek, zamocowanych w płycie pilśniowej lub sklejce, umieszczonej w pierścieniu dystansowym;
• podkarmiaczki korpusowej lub wiaderkowej;
• kraty odgrodowej;
• dwóch zatworów;
• ocieplacza na słoik;
• metalowej podstawki pod ul;
• pasa spinającego o długości 3,5 m;
• styropianowego ulika na odkład lub drugiego ula składającego się z jednego korpusu;

W jednym korpusie ula Langstroth’a mieści się: [...]

Terminy występowania niektórych pożytków mogą się ze sobą łączyć, na przykład rzepak z akacją, lub nakładać, co często zdarza się z lipą i gryką. Stosowanie odpowiednich metod gospodarki umożliwi wykorzystanie każdego z tych pożytków.