Siew i uprawa facelii

Facelia błękitna to jedna z najbardziej cenionych roślin miododajnych. Jest to roślina roczna z rodziny faceliowatych (Hydrophyllaceae), które pochodzą z Kalifornii. Łodygę ma wzniesioną dorastającą do około 70-80 cm wysokości, całą wraz z liśćmi szorstko owłosioną.

Liczne niebieskofioletowe kwiaty wabią szczególnie pszczoły. Często wysiewana jest specjalnie dla pszczół. Uprawiana jest też na nasiona, na paszę zieloną i kiszonkę, a także, jako poplon w zależności od potrzeb.

Facelia w mieszankach zbożowych i z wyką i pieluszką siewną.
fot.© Emil Maciąg

W płodozmianie spełnia rolę sanitarną i strukturotwórczą. Nie ma dużych wymagań klimatyczno-glebowych. Jest odporna na przymrozki i dobrze znosi krótkotrwałe ochłodzenie, nawet do -7°C. Nadaje się do uprawy na wszystkich typach gleb, z wyjątkiem bardzo lekkich, silnie kwaśnych (minimalne pH 5,6-6) i podmokłych.

Najlepszy do uprawy facelii jest kompleks żytni bardzo dobry i dobry. Kompleksy pszenne są zbyt żyzne i roślina ta rośnie na nich zbyt bujnie, a co za tym idzie gorzej kwitnie, przedłuża się dojrzewanie nasion, a rośliny często wylegają.

Facelię na nasiona zwykle uprawia się po zbożach, dobrym przedplonem są też okopowe po oborniku, natomiast gorszym kukurydza.

W korzystnych warunkach facelia zakwita po około 6 tygodniach od zasiewu i kwitnie od 4 do 5 tygodni. Kwiaty swoją barwą i aromatem doskonale wabią pszczoły, więc pszczelarze chętnie wywożą ule na faceliowe plantacje. Wydajność miodowa uzależniona jest przede wszystkim od jakości gleby i pory zasiewu – najlepsze pożytki uzyskuje się z siewów wczesnowiosennych.

Na 1 m2 uprawy może pracować do 30 pszczół, a z 1 ha plantacji facelii owady potrafią wyprodukować od 300 do nawet 1100 kg jasnozłocistego miodu. Natomiast wydajność pyłkowa wynosi średnio około 150-200 kg.

W uprawie facelii przeznaczonej na nasiona należy bardzo uważać na nawożenie azotowe. Przedawkowanie azotu może powodować wyleganie roślin, ale przede wszystkim słabe kwitnienie i nektarowanie, które skutkuje złą sytuacją dla pszczelarza.

Dawka azotu powinna wynosić około 40-80 kg/ha (czystego składnika), w zależności od zasobności gleby. Jeżeli nie przekracza 50 kg/ha, stosuje się ją w całości przedsiewnie. Przy wyższym nawożeniu pierwszą część azotu daje się przedsiewnie, a drugą – dwa do trzech tygodni po wschodach, gdy rośliny osiągną około 10 cm wzrostu.

Facelia w czystym zasiewie.
fot.© Emil Maciąg

Praktyczna uprawa facelii zostanie omówiona na przykładzie gospodarstwa jednego z autorów artykułu – Emila Maciąga.

Facelia z gryką (tylko na gleby VI klasy)
fot.© Emil Maciąg

Uprawa facelii – studium przypadku

Z własnego doświadczenia i uprawy plantacji ponad 10-hektarowego gospodarstwa doszedłem do licznych przemyśleń i wniosków. Klasa gruntu zawiera się w przedziale od IV do VI. Osoby, które chciałyby poprawić bazę pożytkową nie muszą mieć dużego zaplecza maszynowego – natomiast, jeżeli pszczelarz nie posiada maszyn rolniczych i ciągnika może skorzystać z usług i wypożyczyć potrzebny sprzęt lub użyczenia maszyn przez inne osoby.

Maszyny, które ja wykorzystuję w gospodarstwie do uprawy to: ciągnik rolniczy Ursus C-330, pług 2-skibowy, kultywator z wałkiem, opryskiwacz zawieszany, brony lekkie oraz rozsiewacz do nawozów „Kos”.

Uprawę facelii z gryką (tylko na glebach VI klasy) należy rozpocząć na wiosnę od doprawienia pola, np. kultywatorem bądź innym agregatem uprawowym – w zależności od możliwości gospodarstwa.

Facelia ok. 21-25 dni po wysiewie.
fot.© Emil Maciąg

Kolejnym krokiem jest koszenie plantacji – wydajność z takiej ilości obsianego pola (pola doświadczalnego 1-1,15 ha) to około 400 kg czystych nasion. Ważnym elementem jest dosuszenie nasion po zbiorze. W przeciwnym razie mogą zapleśnieć lub zbutwieć.

Ostatnim elementem po zbiorze nasion jest wykonanie agregowania za pomocą agregatu talerzowego – i w przypadku nie koszenia facelii po przekwitnieniu robimy orkę głęboką.

Można zredukować koszty raz na dwa lata i orać uprawy późną jesienią (listopad- grudzień). Na wiosnę nie musimy wykonywać zabiegów doprowadzających glebę do zasiewu oraz nie wykonujemy siewów, oprysków oraz wałowania (tj. zabieg uprawowy wykonywany za pomocą wałów polowych, służących do ugniatania roli, kruszenia brył lub skorupy glebowej oraz do wyrównywania powierzchni pola).

Jest to metoda, która obniża koszty, lecz nie jest polecana ze względu na bardzo duże zachwaszczenie gleby oraz nierównomierne wschody, co uniemożliwia koszenie facelii.

Warto tu zauważyć, że pszczelarz nie musi posiadać własnego pola. Do porozumienia można dojść z właścicielami okolicznych gospodarstw. Z rolnikami, którzy posiadają pola uprawne w okolicach naszego gospodarstwa, można uzgodnić, aby dodawali do mieszanek zbożowych facelii.

Duże grono rolników zgadza się na taki układ z racji obopólnych korzyści, które zostały wymienione wcześniej.

Sprzedaż nasion

Facelia jest rośliną łatwą w uprawie, nie ma dużych wymagań, a więc rolnik lub pszczelarz, chcący w ten sposób wspomóc produkcję miodu w swojej pasiece, nie poniesie w związku z tym dużych kosztów. Młodzi lub nieświadomi pszczelarze, chcąc ograniczyć koszty uprawy facelii, kupują nasiona jak najtaniej.

Po zbiorach pozostaje im nadmiar nasion i próbują je sprzedać innym rolnikom. Wszystko oczywiście w celu pomocy kolegom po fachu. Jednak okazać się może, że nagle zawita do nich kontrola z Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, a pszczelarz zostanie ukarany mandatem karnym.

Dlaczego? Ponieważ zgodnie z Ustawą o Nasiennictwie (ustawa z dnia 9 listopada 2012 r., Dz. U. z 2012 r., poz. 1512) do obrotu i sprzedaży mogą zostać dopuszczone nasiona, które są kwalifikowane lub licencjonowane – co oznacza, że na każdy rodzaj nasion, które chcemy sprzedać – nawet w dobrej wierze – musimy posiadać licencję.

W każdym innym przypadku jesteśmy narażeni na karę grzywny.

Należy się zastanowić czy ta cała procedura się opłaca? Przede wszystkim nasiona wyprodukowane na opisanych wyżej zasadach wolno sprzedawać. Nabywca ma pewność, że nasiona są właściwej jakości. Cena materiału siewnego jest wtedy wyższa, ale pola są obsiewane wysokiej jakości nasionami.

Natomiast hodowca uzyskuje gratyfikację za swoją pracę oraz ma środki na prowadzenie dalszych prac. Musimy wiedzieć również, że opłaty licencyjne i za korzystanie z odstępstwa rolnego (prawo do wysiewu nasion zarejestrowanej odmiany wyprodukowanych we własnym gospodarstwie) są najważniejszym źródłem finansowania hodowli i dalszego postępu biologicznego w rolnictwie.

Najważniejsze jednak, że sprzedaż nasion licencjonowanych jest zgodna z prawem i nie grożą nam za to żadne konsekwencje prawne.

mgr inż. Emil Maciąg
mgr inż. Paulina Skalik

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"