Bibliografia i trudne początki

W poszukiwaniach informacji o polskich czasopismach pszczelarskich z pomocą przychodzą nam bibliografie, głównie te dziedzinowe z zakresu pszczelnictwa. Chociaż są nieliczne, możemy dzięki nim poznać tytuły polskich periodyków pszczelarskich.

Do najcenniejszych zaliczają się zestawienia w postaci wyodrębnionej listy czasopism. Również one należą do rzadkości, a zawdzięczamy je publikacjom zaledwie garstki osób. Pierwsze polskie czasopisma pszczelarskie sprawiają badaczom prasy spore trudności, nie tylko dlatego, że są trudno dostępne, ale także ze względu na ich kłopotliwą klasyfikację.

Źródła informacji

Pośród źródeł, które dostarczają nam podstawowych informacji o czasopismach pszczelarskich można wymienić bibliografie poświęcone: zoologii, weterynarii, hodowli zwierząt, rolnictwu w ujęciu ogólnym oraz wsi. Mają one jednak tą wadę, że odszukanie w nich wyłącznie tytułów periodyków, jest bardzo czasochłonne.

Tak naprawdę trzeba wiedzieć, czego się szuka lub przestudiować całość, czasami bardzo obszernych dzieł. Bibliografie pszczelnicze, to już krąg bardzo zawężony. Właśnie w nich możemy odnaleźć zestawienia czasopism pszczelarskich i o nich należy w tym miejscu wspomnieć.

Strona tytułowa bibliografii autorstwa E. Buczyńskiego i Cz. Junga, wydanej w Kamiannej w 1987 roku (nakład wynosił prawdopodobnie tylko 500 szt.).
fot.© Leszek Kośny

Początki łatwe nie były

Ogromna liczba nowych odkryć i dynamiczny rozwój wiedzy w dziedzinie nauk przyrodniczych wieku XIX, znalazły swoje odzwierciedlenie w ilości i jakości publikowanych doniesień naukowych. Dotyczyły one również i wiedzy pszczelarskiej, która zyskiwała gruntowne podstawy, oparte na multidyscyplinarnych badaniach, odsuwając w cień gusła i błędne przypuszczenia.

W pierwszej połowie XIX wieku państwa europejskie posiadały już liczne towarzystwa branżowe, także i pszczelarskie, które wydawały własne czasopisma fachowe. Sytuacja Polski była jednak wyjątkowa - zniewolenie i brak państwowości, w sposób szczególny hamowały edukację oraz tworzenie wszelkich organizacji.

„Der Bienenfreund aus Schlesien” („Przyjaciel pszczół ze Śląska”). Czasopismo księdza Jana Dzierżona z Karłowic, wydawane w Brzegu w latach 1854-1856. Strona tytułowa numeru 1 z roku 1854.
fot.© Leszek Kośny

„Przyjaciel pszczół ze Śląska”

Przegląd polskich czasopism pszczelarskich wypada rozpocząć w sposób niestandardowy, a mianowicie od periodyku drukowanego w języku niemieckim pod tytułem „Der Bienenfreund aus Schlesien”. Wyjątek ten, już na samym początku, trzeba uczynić z dwóch względów.

Po pierwsze redaktorem i autorem tekstów był nie kto inny jak najznamienitszy polski pszczelarz Jan Dzierżon, po drugie czasopismo to funkcjonowało w okresie specyficznych, ciężkich warunków Polski pod zaborami. Warto o tym czasopiśmie pamiętać i znaleźć dla niego miejsce w odpowiednich rubrykach spisów czasopism polskich.

Strona tytułowa czasopisma „Iris" poświęconego ogrodnictwu, sadownictwu, pszczelnictwu, sztukom pięknym i t. d. Numer z lutego 1869 roku.
fot.© Leszek Kośny

Pszczelarstwo w podtytule

Według bibliografów, dopiero rok 1868 przyniósł pierwsze polskie czasopismo pszczelarskie. „Iris, czasopismo poświęcone ogrodnictwu, sadownictwu, pszczelnictwu, sztukom pięknym i t. d.” wychodziło raz w miesiącu we Lwowie, od października 1868 do grudnia 1869 r. i było organem Towarzystwa Ogrodniczo-Sadowniczego.

Zeszyt pierwszy „Iris”, pisma literackiego i artystycznego - strona tytułowa (styczeń 1899 r.).
fot.© Leszek Kośny

Wydawcą i redaktorem odpowiedzialnym był L. Pierożyński, natomiast druk odbywał się u K. Pillera, a następnie w drukarni Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. W słowie wstępnym od redakcji znajdujemy liczne zapowiedzi dotyczące czasopisma: „...z czasem w miarę liczby abonentów powiększone i wedle możności rycinami przyozdobione zostanie.

– Zawierać ono będzie rozprawy i nauki o rozmnażaniu i pielęgnowaniu drzew owocowych, jarzyn, kwiatów, roślin innych, a nareszcie o pszczelnictwie i jedwabnictwie. Do współpracownictwa pozyskano znakomitości fachowe, które dostarczą artykułów oryginalnych lub tłumaczeń z najcelniejszych dzieł zagranicznych, które Towarzystwo już posiada, i o które nadal starać się będzie nieustannie, ażeby zaznajomić czytelników nietylko ze sposobem uprawy roślin i drzewiny, ale także z najstosowniejszem ich użyciem i wskazaniem przeznaczenia niektórych płodów ogrodniczych, jak np. aptekarskich – farbiarskich – handlowych itp.

– Podawać też będziemy wiadomości o cenach tychże płodów i o miejscach gdzie najlepiej będą mogły być spieniężane. Prosimy zarazem wszystkich miłośników i posiadaczy ogrodów, sadów i pasiek, ażeby nam raczyli udzielać swe uwagi i rozprawy, tudzież wiadomości o uprawie i zbiorach w tej gałęzi, - w celu rozpowszechnienia.

Że ogrodnictwo najintratniejszą jest gałęzią gospodarstwa, o tem żaden rzeczoznawca nie wątpi; dość przypomnąć tutaj na: Turyngję, Czechy, Wirtemberg a szczególnie na Belgję, Anglję i Francję gdzie na maleńkim obszarze ziemi – liczne rodziny się utrzymują jedynie z ogrodnictwa i sadownictwa.

Wszędzie tam łączą się ochotnie w zgromadzeniach, i pracując – wzmagają siły żywotne narodu. Miejmy nadzieję, że i u nas doczekamy się silnego rozwoju tej ważnej gałęzi gospodarki krajowej i zbierania jej cennych owoców”.

W ostatnim numerze (listopad-grudzień) „Iris” z roku 1869, zostaje zamieszczona zapowiedź, że czasopismo od przyszłego roku będzie się ukazywało pod zmienionym tytułem „Flora”. Tak też się stało a jego redaktorem został Władysław Tyniecki, profesor Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Dublanach.

„Flora” była pierwszym polskim ilustrowanym czasopismem ogrodniczym. Zostało wydanych sześć numerów, po których czasopismo zlikwidowano, gdyż zabrakło zarówno materiałów, jak i funduszów.

W świetle wymienionych faktów należałoby zweryfikować status czasopisma „Iris” jako pierwszego polskojęzycznego czasopisma pszczelarskiego na rzecz „Gazety Pszczelniczej” rozpoczynającej karierę kilka lat później. Aby uniknąć pomyłki, warto też zwrócić uwagę na istnienie innego czasopisma „Iris” wychodzącego również we Lwowie jako miesięcznik od 1899 r.

„Iris” ten poświęcony był tematyce literackiej i artystycznej, pełniąc funkcje organu Koła Literacko-Artystycznego we Lwowie. Redaktorami pisma byli Stanisław Schnür-Pepłowski i Michał Rolle, powielano je zaś czcionkami drukarni E. Winiarza.

Leszek Kośny
Starszy kustosz
Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"