3. Wpływ pasożyta na pszczoły

Żerowanie V. destructor i jego potomstwa w komórkach z czerwiem zasklepionym ma poważne konsekwencje dla pszczół i rodzin. Wpływ pasożyta można rozpatrywać w aspekcie pojedynczej pszczoły lub całej kolonii.

Pszczoły z dysfunkcjami rozwojowymi

Ten wpływ rozpoczyna się już w okresie larwalnym robotnic i trutni, kiedy żerujące pasożyty „objadają” czerw z hemolimfy, co powoduje rozwój owadów o zmniejszonej masie ciała.

Straty wywołane przez V. destructor – wpływ indywidualny:

Zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu pszczoły:

• spadek masy ciała od 5 do 25%,
• obniżenie wydolności lotnych i transportowych,
• skracanie czasu życia od 4 do 68%,
• obniżenie zdolności uczenia się,
• osłabienie zdolności orientacji w terenie.

Zaburzenia rozwojowe u pszczół:

• niedorozwój skrzydeł i odnóży,
• skracanie odwłoka,
• zamieranie czerwiu, (powyżej 6 samic Varroa w komórce),
• zmniejszona ilość nasienia u trutni.

Straty wywołane przez V. destructor – wpływ na rodzinę:

• upadki rodzin w czasie zimowli,
• zwiększony osyp zimowy,
• słaby wiosenny rozwój,
• niska wydajność miodowa,
• mniejsze rójki,
• nagłe słabnięcie rodzin po pożytkach,
• deformacje rozwojowe,
• jesienna depopulacja rodzin (wypszczelenie).

Żerowanie V. destructor ma poważne konsekwencje dla pszczół i rodzin. fot. Roman Dudzik

Niewielkie porażenie przez V. destructor rodziny pszczelej nie powoduje znaczącego osłabienia rodziny i istotnego spadku produkcyjności. Nawet kilkaset samic pasożyta w okresie letnim nie powoduje widocznych objawów.

Ten brak symptomów występowania warrozy powoduje bardzo często „uśpienie” czujności pszczelarza, który nie spieszy się z rozpoczęciem leczenia rodziny. Następuje wtedy swobodny wzrost populacji pasożyta i pojawienie się charakterystycznych objawów tej choroby: osłabienie rodziny, pełzanie przed ulem robotnic o niedorozwiniętych skrzydłach, skróconych odwłokach i zmniejszonej wielkości ciała.

Nawet natychmiastowa terapia środkami warroabójczymi nie zawsze uratuje porażoną rodzinę. Samice V. destructor i jej potomstwo uszkadza bowiem czerw, z którego wygryzają się pszczoły wchodzące później w skład kłębu zimowego.

Opóźnione wykonanie zabiegów zwalczania warrozy w tak silnie porażonej rodzinie może doprowadzić do jej straty. Szybkość zamierania roju zależy od nasilenia inwazji pasożyta, ilości pszczół i czerwiu, warunków sezonowych oraz powikłań wtórnych.

Z reguły przez pierwsze 2–3 lata choroba przebiega w postaci utajonej, mimo porażenia sięgającego około 10–20% pszczół. Bardzo ważne, ale wciąż niedoceniane, jest prowadzenie w tym samym czasie zabiegów zwalczania V. destructor w pasiekach sąsiadujących.

Ma to ogromne znaczenie w okresie jesieni, kiedy występuje naturalna tendencja do rabunków w rodzinach pszczelich spowodowana brakiem pożytku naturalnego. Jeżeli jedna pasieka została „oczyszczona” z pasożytów, to pszczoły z niej mogą (jako silniejsze) wyrabować słabe, nieleczone rodziny i tylko w ciągu jednego dnia „przynieść” z powrotem do 100 samic roztocza, niwelując całkowicie efekty wcześniejszego leczenia [Goodwin iin. 2006, Greatti i in. 1992].

Rys. 4. Wykres obecności czerwiu w rodzinie pszczelej oraz wzrostu populacji pasożyta. Czerwonym prostokątem zaznaczono newralgiczny okres w życiu rodziny (więcej informacji w tekście).

Pewne ilości pasożytów mogą być przenoszone w czasie wypędzania trutni ze słabszych rodzin (uboższych w pokarm lub osłabionych warrozą), które na krótko chętnie przenoszą się do zasobniejszych rodzin nie tylko własnej ale i cudzych pasiek.

Żerujące roztocze powodują dodatkowo mechaniczne uszkodzenia powłok ciała pszczół dorosłych (głównie błony międzysegmentalnej) i oskórka czerwiu, otwierając w ten sposób wrota zakażenia dla licznych patogenów, szczególnie wirusów (m.in. ABPV, IAPV, DWV).

Varroa destructor jest wektorem nie tylko chorób wirusowych, ale także przenosicielem przetrwalników Paenibacillus larvae czy zarodników Ascosphaera apis. W silnie porażonych rodzinach pszczelich wrasta znacząco nasilenie grzybicy otorbielakowej.

Rola pasożyta jako wektora jest o tyle istotna, że np. objawy chorobowe występujące przy chorobie zdeformowanych skrzydeł (DWV) traktowano początkowo jako objawy patognomiczne dla warrozy.

Pasożyty V. destructor powoduje zamieranie czarwiu

Nawet natychmiastowa terapia warroacydami nie zawsze uratuje porażoną rodzinę. Z reguły ginie ona już jesienią lub w czasie zimowli, przeważnie z powodu nasilających się zakażeń wirusowych.

Wciąż próbuje się wyznaczyć granicę liczebności pasożyta, w wyniku której dochodzi do zagłady rodziny pszczelej. Czasami wystarczy 3000 samic Varroa, a niekiedy ponad 10 000 sztuk. Bywa, że w okresie najsilniejszego rozwoju i liczebności rodziny pszczelej przebywa w niej nawet 20 000 pasożytów.

zapasy zimowego pokarmu w takiej rodzinie nie zostają wykorzystane nawet w 50%,

pszczoły wyjadają pokarm tylko w tym miejscu, w którym zawiązały kłąb zimowy,

na plastrze widać puste komórki, w których są martwe pszczoły oraz nieliczne komórki z zamarłym zasklepionym czerwiem pszczelim. Po odsklepieniu komórek z czerwiem można zobaczyć w nich samice V. destructor na zamarłym czerwiu.

Już w 2001 roku Liebig ocenił, że porażenie pszczół zimowych na poziomie 7% może doprowadzić do zagłady rodziny pszczelej. Obecnie rodziny nasze nie są już tak wytrzymałe.

V. destructor i rozprzestrzenianie chorób wirusowych.

Roztocz jest wektorem, czyli przenosicielem dla wielu wirusów pszczelich. W czasie żerowania uszkadza oskórek czerwiu lub pszczół i w tym czasie pobiera lub wprowadza wirusy. Bardzo łatwo zakażenie wirusowe jest przenoszone nie tylko w obrębie jednej rodziny, ale także pomiędzy wieloma rodzinami w pasiece, a nawet do innych pasiek odległych czasami ponad 1 km [Renz i Rosenkranz, 2001].

Do transmisji wirusów może dochodzić na drodze poziomej (pszczoła–pszczoła) lub pionowej (czerw–pszczoła). Dodatkowo żerowanie roztoczy powoduje osłabienie odporności (immunosupresję) u larw i poczwarek, sprzyjając ujawnianiu się utajonych zakażeń wirusowych.

Najczęściej są przenoszone wirusy:

• wirus kaszmirski (KBV),
• wirus choroby woreczkowej (SBV),
• wirus ostrego paraliżu pszczół (ABPV),
• izraelskiego wirus ostrego paraliżu pszczół (IABPV),
• wirus choroby zdeformowanych skrzydeł (DWV).

K2 - Pokonaj warrozę. Wyd. III uaktualnione - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki