1. Geneza

Warroza (Varroosis apium)

Jest to choroba pasożytnicza dotycząca zarówno pszczół dorosłych, jak i czerwiu wywoływana przez roztocza z rodziny Varroidae, rodzaju Varroa. Przez wiele lat uważano, że warroza jest powodowana przez roztocz Varroa jacobsoni.

Obecnie gatunek roztocza odpowiedzialny za wywoływanie tej choroby nosi nazwę Varroa destructor.

Po raz pierwszy roztocz Varroa został znaleziony przez E. Jacobsona w 1904 roku na pszczole wschodniej (Apis cerana), występującej na wyspie Jawa. W tym samym roku został on równocześnie opisany przez holenderskiego akarologa A. Oudemansa – stąd wzięła się jego pełna nazwa gatunkowa - Varroa jacobsoni [Oudemans 1904]. Ponieważ był to jedyny wówczas opisany gatunek Varroa, uważano go za głównego sprawcę warrozy i ta nazwa gatunkowa utrzymywała się w literaturze dotyczącej omawianej choroby, aż do końca XX wieku.

Pierwsze badania nad rozwojem pasożyta przeprowadzono już w 1918 roku, w czasie, których wykazano, że pasożytuje on u pszczoły wschodniej głównie na czerwiu trutowym.

Samica Varroa destructor na dorosłej pszczole.

W trakcie późniejszych analiz okazało się także, że Varroa jacobsoni nie namnaża się na czerwiu pszczoły miodnej [Anderson, 1994; Anderson i Sukarsih, 1996] i spowodowało to intensywne badanie populacji roztoczy u pszczół azjatyckich, u których zaobserwowano znaczne zróżnicowanie wśród populacji sugerujące, że mamy do czynienia nie z jednym, ale kilkoma gatunkami roztoczy [De Guzman i in. 1996; De Guzman i Rinderer, 1999] nie może więc on powodować strat w rodzinach pszczelich, które mu zawsze przypisywano.

Przeprowadzone później badania Andersona i innych naukowców wykazały, że wśród Varroa występującej u pszczoły wschodniej można rozróżnić dwie populacje pasożyta różniące się wielkością ciała. Zaobserwowane różnice zostały następnie potwierdzone badaniami DNA – wykazano odrębność genetyczną tych populacji [Anderson i Trueman 2000, Warrit i in. 2006]. W ten sposób wyodrębniono dwa różne gatunki – Varroa jacobsoni oraz Varroa destructor. Gatunkiem odpowiedzialnym za straty w rodzinach pszczoły miodnej okazał się V. destructor.

Szeroko zakrojone badania nad populacją roztoczy u różnych gatunków pszczół wykazały, że do rodziny Varroidae należy kilka gatunków (tab.1.).

Nie wiadomo dokładnie, kiedy doszło do przeniesienia się roztocza V. destructor z pszczoły wschodniej na pszczołę miodną. Pszczoła wschodnia żyje na terenie Azji i Indonezji. Jest jednak gatunkiem kłopotliwym w hodowli, nie tworzy silnych kolonii i cechuje go skłonność do migracji sezonowej, dlatego na tereny występowania pszczoły wschodniej przywieziono europejską pszczołę miodną.

Pasożyt znalazł sobie nowego żywiciela i przystosował się do niego. Bardzo szybko inwazja Varroa objęła duże obszary Azji i dotarła do Europy. Przypuszcza się, że istniały dwie niezależne drogi przemieszczania się pasożyta z pszczoły wschodniej na pszczołę miodną.

Pierwsza z Azji na tereny ZSRR, a druga przez południowe kraje Azji aż do Azji Mniejszej i stąd na stary kontynent.

Już na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia zaobserwowano występowanie samic Varroa w rodzinach pszczelich na terenie Singapuru (1951) Związku Radzieckiego (w kraju Chabarowskim i Nadmorskim) (1952), Pakistanu (1955), Chin (1959), Japonii (1968).

Pierwsze rozpoznanie warrozy na terenie Europy nastąpiło w 1967 roku w pszczołach pochodzących z Bułgarii. Znacząca jest informacja, że już w 1977 roku znaleziono pasożyta na terenie ówczesnej Republiki Federalnej Niemiec.

Prawdopodobnie wprowadzenie do jednej z pasiek importowanej pszczoły wschodniej spowodowało rozprzestrzenienie się warrozy.

Inwazję Varroa stwierdzono już w 1971 na terenie Ameryki Południowej (Paragwaj), a w 1987 roku pojawiła się w USA [Ruttner i Ritter, 1980, De Guzman i Rinderer, 1999].

W maju 1980 roku pojawiła się w naszym kraju (w regionie Kraśnika Lubelskiego) i w ciągu czterech lat objęła cały jego obszar. Obecnie występuje ona powszechnie na całym świecie (poza Australią), ale w 2000 roku zanotowano jej pojawienie w Nowej Zelandii.

Ponadto w obrębie obu tych gatunków (V. destructor i V. jacobsoni), właśnie przy użyciu badań molekularnych wyróżniono szereg tzw. haplotypów, które przedstawiono w tabeli 2. Spośród wymienionych największe znaczenie dla zdrowia rodzin pszczelich mają dwa haplotypy V.­ destructor: koreański i japońsko-tajlandzki.

• typ koreański (zwany też rosyjskim) występuje w Europie, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Północnej i Afryce Południowej,

• typ japońsko-tajlandzki, który występuje w Japonii, Tajlandii i Ameryce Południowej.

W Europie spotyka się wyłącznie typ koreański (rosyjski) roztocza V. destructor. W Ameryce Północnej występują oba typy tzn. typ japońsko-tajlandzki i koreański, ale przeważa ten ostatni. Natomiast w Ameryce Południowej inwazja V. destructor dotyczy tylko typu japońsko-tajlandzkiego, który nie powoduje większych strat w pasiekach [Anderson i Truman 2000, De Guzman i in., 1996, De Guzman i Rinderer, 1999 Muñoz i in., 2008].

Brak strat z powodu warrozy u pszczół z Ameryki Południowej, zanim poznano typ japońsko-tajlandzki V. destructor, sprawił, że przez pewien czas podejrzewano, że pszczoły te posiadają naturalne lub nabyte zdolności do walki z pasożytem.

Niestety niska szkodliwość roztocza dla tych pszczół wynika z cech pasożyta, a nie możliwości obronnych pszczół.

W badaniach naukowych wykazano także, że typ koreański V. destructor wykształca bardzo szybko oporność na akarycydy, zwłaszcza na te należące do grupy syntetycznych pyretroidów. Z tego powodu zaobserwowano w rodzinach w Europie pod ko­niec lat dziewięćdziesiątych malejącą skuteczność leków warroabójczych opartych zwłaszcza na fluwalinacie.

K2 - Pokonaj warrozę. Wyd. III uaktualnione - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki