5. Zwalczanie inwazji Varroa destructor

Dotychczas zwyczajową praktyką zwalczania inwazji V. destructor w pasiekach naszego kraju była terapia przy użyciu jednego z dostępnych na rynku preparatów warroabójczych, prowadzona najczęściej po głównym miodobraniu.

Jednak w ostatnich latach mimo regularnego stosowania preparatów leczniczych coraz więcej rodzin, z pozoru zdrowych i silnych, zaczęło ginąć w okresie zimowli lub nawet jesienią. Powodów tego stanu może być kilka, np.:

• Wieloletnie stosowanie w rodzinach preparatów opartych na tej samej substancji czynnej (pojawianie się zjawiska lekooporności),
• inwazja pasożytów z sąsiednich pasiek,
• przenoszenie leczenia na jesień lub długie, ciepłe jesienie umożliwiające ponowne namnożenie się pasożytów itp.

Niestety pasożyt Varroa cechuje się wielkimi zdolnościami przystosowywania się do zmieniających się warunków, dlatego przebieg choroby się zmienia. Te zmiany dotyczą wpływają także na terapię warrozy. Już od pewnego czasu doskonale zdajemy sobie sprawę, że jednokrotne ograniczanie populacji tego roztocza przy wykorzystaniu różnych preparatów warroabójczych często jest niewystarczające.

Oczywiście jest to związane z liczebnością pasożyta w rodzinie poddanej leczeniu (rys. 5).

Rys. 5. Liczebność samic Varroa destructor w rodzinach poddanych jednorazowemu zabiegowi ich zwalczania w zależności od liczby samic, które zostały w rodzinach po zimowli.

W celu pełnego wykorzystania możliwości zintegrowanego programu zwalczania warrozy należy do rutynowych czynności pszczelarskich we własnej pasiece wprowadzić ocenę stopnia porażenia rodzin pszczelich przez pasożyta. W tabeli 6 przedstawiono program z rozpisaniem rodzajów zabiegów zwalczających V. destructor wraz z terminami, w których konieczne jest dokonanie oceny porażenia rodzin.

Poznanie liczby pasożytów w wyznaczonych w tabeli 6. terminach (przed i po zasadniczym leczeniu) ma na celu określenie stopnia porażenia pasieki przez V. destructor oraz ocenę skuteczności zastosowanej metody jego zwalczania.

Dzięki tej metodzie możemy określić czy w naszej pasiece nie pojawia się u pasożyta zjawisko lekooporności oraz czy sam zabieg był wykonany w sposób gwarantujący jego najwyższą skuteczność. Określanie liczby pasożytów w rodzinach pszczelich powinno obejmować, co najmniej 20% stanu pasieki, czyli być wykonywane, w co piątej rodzinie.

Uzyskane dane można w tym przypadku odnieść do całej pasieki. W małych pasiekach (5–10 rodzin) badanie takie warto wykonać w każdej rodzinie. Badanie liczebności pasożytów najlepiej przeprowadzać w pasiekach trzykrotnie. Do pierwszego badania wykorzystuje się osyp zimowy, drugim terminem oceny ilości pasożytów w rodzinach pszczelich jest termin letni, a trzecim przełom września i października.

Metody oceny stopnia inwazji V. destructor:

• badanie osypów zimowych, letnich i jesiennych,
• badanie czerwiu,
• badanie pszczół,
• diagnostyczne odymienie rodzin z użyciem wkładki dennicowej.

Badanie osypów zimowych

Do oceny początkowego stanu porażenia rodzin warto wykorzystać osyp zimowy, ponieważ część populacji pasożyta ginie w tym czasie śmiercią naturalną i spada na dno ula. Roztocza te są doskonale widoczne wśród innych drobnych zanieczyszczeń, na które składają się m.in. okruchy wosku, kryształki cukru, drobiny odsklepin, odchody szkodników żerujących wewnątrz ula.

Śmierć rodziny pszczelej z powodu warrozy zimą. fot. Paweł Chorbiński

W czasie wiosennego czyszczenia dennic cały osyp zmiatamy na przygotowane wcześniej arkusze papieru (można użyć nawet gazet) i opisujemy numerem ula, z którego pochodzi. Martwe pszczoły z osypu zimowego można podsuszyć, a następnie przesiać przez sito lub cedzak do makaronu (oczka ok. 3 mm) nad białym papierem.

Samice pasożyta są dobrze widoczne wśród zanieczyszczeń. Roztocza przyczepione do martwych pszczół pochodzących z osypu zimowego stwierdza się tylko w bardzo zaawansowanej warrozie.

Osyp z każdego ula przesiewamy na odrębny arkusz jasnego papieru. Osyp ten w zależności od jakości plastrów jest koloru od jasnożółtego po ciemnobrązowy. Następnie przy użyciu lupy przeglądamy go w celu policzenia samic V. destructor.

Osyp zimowy.

W okresie zimowli naturalna śmiertelność pasożyta w kłębach zimowych wynosi od 10 do 30%. Znalezienie w przesianym osypie kilku samic pasożyta oznacza niskie porażenie rodziny, kilkadziesiąt średnie, a powyżej 100 wysokie.

Przyjmując założenie, że w ciągu zimy zginie od 10 do 30% samic Varroa i w osypie znaleziono 100 sztuk, to wiosną w tej rodzinie zostało jeszcze ponad 300 sztuk. Tak wysoka liczba pasożytów na przedwiośniu doprowadzi na pewno do zagłady rodziny w ciągu sezonu.

Badanie osypów letnich i jesiennych

Po odsklepieniu należy dokładnie policzyć zarówno samice pasożyta na czerwiu, jak i we wnętrzu komórek (czasami po wyciągnięciu larwy trutowej w komórce pozostaje jeszcze znaczna liczba roztoczy).

Odsklepianie komórek z czerwiem w celach badawczych.

Aby określić stopień porażenia badanej rodziny należy uzyskaną liczbę samic V. destructor podzielić przez liczbę odsklepionych komórek i pomnożyć przez 100. Wartości od 1 do 5% oznaczają porażenie niskie, od 6 do 20% średnie, a powyżej 25% wskazuje na zagrożenie rodziny i konieczność jak najszybszego jej leczenia.

Bardziej dokładne wyniku uzyskuje się w czasie badania wycinków plastrów z czerwiem: wycinamy fragment plastra z czerwiem trutowym, odklepiamy komórki i liczymy jak powyżej, ale na koniec posługujemy się metodą tzw. wypłukiwania, która opisana jest przy badaniu pszczół.

Badanie czerwiu pszczelego

Ta rzadko stosowana metoda pozwala na bardzo wczesne wykrycie zagrożenia rodziny ze strony V. destructor. W tej metodzie odsklepić należy 50 sztuk komórek czerwiu pszczelego wiosną, najlepiej pod koniec kwietnia. Obecność 2 i więcej samic pasożyta wskazuje na silne zagrożenie rodziny.

Jeżeli przekracza 5 sztuk, trzeba rodzinę leczyć natychmiast, czasem rezygnując nawet z pierwszego pożytku. Metoda opiera się na założeniu: jeżeli na 50 komórek znaleźliśmy 2 pasożyty, to na jednej stronie plastra liczącego min. 500 komórek z czerwiem jest już 20 samic, a na całym plastrze co najmniej 40 sztuk.

Pasożyty na powłokach ciała larwy wydobytej z komórki.

Jeżeli w rodzinie jest przynajmniej 5 plastrów z czerwiem, to jest też ponad 200 sztuk V. destructor. Jeżeli odniesiemy to do danych zawartych w tabeli 4. (str. 21) gdzie wykazano, że 80 sztuk samic pasożyta obecnych w kwietniu może się namnożyć do liczby zagrażającej życiu rodziny pszczelej, to jakie straty spowoduje populacja ponad 200 sztuk?

Badanie pszczół

Podobnie jak przy osypie zimowym badaniem obejmuje się około 20% stanu pasieki, a otrzymany wynik odnosi się do całej pasieki. Badanie to możemy wykonać przy użyciu metody flotacji (wymaga zabicia próby pszczół) lub metody pudrowej (pszczoły przeżywają zabieg).

Wybór metody zależy z reguły od możliwości poświęcenia przez pszczelarza odpowiedniej ilości czasu na zabieg.

Metoda flotacji

Do badania pobiera się do pojemników 250–300 pszczół z plastra z czerwiem niezasklepionym (wygodnie jest używać małych woreczków foliowych tzw. śniadaniowych), które następnie umieszcza się w zamrażarce lub zamrażalniku lodówki, w celu bezbolesnego uśmiercenia pszczół.

Po wyjęciu próbki należy ją zważyć i zapisać jej ciężar. Pszczoły wrzuca się np. do słoika 0,9 l, zalewa wodą z kranu do połowy objętości naczynia i wytrząsa przez ok. 10 minut. Warto do wody dodać nieco płynu do mycia naczyń.

Dokładniejsza ocena wymaga policzenia liczby pszczół w każdej badanej próbce, zwłaszcza jeżeli zawiera dodatkowo trutnie (z reguły są dwukrotnie cięższe). Niestety wtedy poświęca się więcej czasu na każde badanie.

Wkładka dennicowa – arkusz papieru samoprzylepnego.

Metoda pudrowa (Sugar roll test).

Do tego testu pobieramy z rodni, ze środkowej jej części, ok. 300 żywych pszczół (określa się to często jako pół kubeczka czyli ok. 90 ml) i wsypuje je do 0,9 l słoika, który zakręcam się specjalnie spreparowaną zakrętką, w której zostaje zamocowana siatka o oczkach 3–4 mm.

Wykonanie oceny porażenia pszczół pasożytem Varroa destructor metodą pudrową.

Następnie przez tę siatkę wcieramy do słoika suchy cukier puder w ilości do 10 g i obtaczamy nim pszczoły tak aby dokładnie zostały „omączone” cukrem pudrem. Pozostawiamy naczynie na ok. 1 minutę. W ten sposób doprowadzamy do odpadnięcia pasożytów Varroa od pszczół.

Po tym czasie odwracamy słoik i wytrząsamy cukier razem z pasożytami, najlepiej do białego pojemnika. Powtarzamy zabieg wcierania i wytrząsania cukru. Zebrane pasożyty liczymy i określamy wielkość porażenia rodziny. Jeżeli liczba samic Varroa w badanej próbce jest w kwietniu większa niż 3, należy podjąć niezwłocznie walkę z pasożytami.

Pszczoły po badaniu metoda pudrową wracają żywe do gniazda. fot. Paweł Chorbiński

Analogiczny test warto wykonać w czerwcu i sierpniu. Jeśli liczba pasożytów przekracza w czerwcu 10 sztuk, a w sierpniu 12 dla wspomnianej liczebnie próby z jednej rodziny, wskazuje to na duże zagrożenie.

Handlowy zastaw do metody pudrowej

Diagnostyczne odymianie rodzin z użyciem wkładki dennicowej

Wykorzystanie laminatu jest w wielu przypadkach bardzo wygodne – wyciągamy go z szufladki, liczymy pasożyty, zmywamy i przecieramy ściereczką wkładkę i wsuwamy z powrotem. Nie trzeba się martwić, że nie zabraliśmy papierowych wkładek ze sobą, a z drugiej strony laminat chroni (jeżeli jest dopasowany do dna) styropianową szufladkę przed uszkodzeniami przez żerujące larwy barciaków.

Interpretacja tej metody jest jednak trudna, ponieważ osyp samic Varroa stanowić może od 10 do 25% populacji roztocza obecnego w danej chwili w rodzinie pszczelej.

Leczenie i zwalczanie

K2 - Pokonaj warrozę. Wyd. III uaktualnione - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki