8. Metody biotechniczne w zwalczaniu warrozy

Ramka pracy

Metody biotechniczne, czasami nazywane hodowlanymi, w zwalczaniu pasożyta V. destructor opierają się na wykorzystaniu jego szczególnego powinowactwa do czerwiu trutowego. Jeżeli w rodzinie jest czerw trutowy, to większość samic stara się dokonać rozwoju na tym czerwiu.

Przy zastosowaniu tej metody w ciągu sezonu można niszczyć około 40–50% roztoczy znajdujących się w rodzinie [Charrière i in. 2003].

Ramka pracy.

Ramki sekcyjne

Odmianą pełnej ramki pracy są ramki sekcyjne podzielone zazwyczaj na 2 lub 3 części (sekcje). Wprawia się w nie węzę trutową i daje rodzinom do odbudowania. Przy ramce dwusekcyjnej każdą sekcję naprzemiennie wycina się po zasklepieniu czerwiu trutowego – zwykle co 10 dni – ponownie wprawiając węzę.

W przypadku ramek trzysekcyjnych usuwanie plastrów wykonuje się co 6 dni.

Plastry trutowe niszczymy przez przetopienie plastrów. Do topienia najbardziej polecane są topiarki słoneczne, unikać należy topienia plastrów z czerwiem w topiarkach elektrycznych. Z ramek pracy dodatkowo pozyskuje się wosk o najjaśniejszej barwie.

Ramka sekcyjna.

Zupełne usuwanie czerwiu i izolowanie matki

Izolator.

Podsumowanie metod biotechnicznych

W obu metodach plastry z czerwiem pełnią rolę swoistych pułapek na roztocze. Pierwsza metoda z zastosowaniem ramki pracy jest łatwiejsza w wykonaniu, a także nie narusza struktury rodziny pszczelej i nie pozbawia jej przyrostu nowych generacji pszczół robotnic.

Dzięki odpowiedniej selekcji i krzyżowaniu pszczół wraz z wykorzystaniem odpowiednich testów higienicznych można uzyskać pszczoły z VSH. W rodzinach o wysokim poziomie VSH obserwuje się obniżenie inwazji V. destructor o ponad 70% [Harbo i Harris, 2001, 2005], a także ich znaczna odporność na choroby czerwiu (np. zgnilca amerykańskiego).

Pszczoły o podwyższonym VSH można napotkać w każdej większej pasiece. W naszych warunkach pszczelarskich można to wykorzystać do wymiany matek w innych rodzinach, na np. matki rojowe pochodzące z takich rodzin opornych lub, co jest praktyczniejsze, próbować upowszechniać hodowle własnych matek opartych na materiale z takich opornych rodzin.

Cecha ta występuje częściej w „dzikich” rodzinach zamieszkujących dziuple. Niestety nie ma trwałego charakteru i wymaga ciągłej kontroli, choćby przy wykorzystaniu testów higienicznych (pin test lub test mrożeniowy). Testy te dają też ograniczone wyniki, ponieważ oporność na warrozę jest związana z bardzo wieloma czynnikami i nie da się nawet opracować wiarygodnego modelu matematycznego do zastosowania w praktyce.

W wielu krajach już od 2001 roku prowadzona jest sprzedaż komercyjnego materiału hodowlanego z wyselekcjonowaną cechą podwyższonej VSH.

Niszczenie roztoczy w środowisku zewnętrznym

Ule drewniane po mechanicznym oczyszczeniu powinny być lekko opalone. Podobnie należy postąpić ze sprzętem pszczelarskim wytrzymałym na wysoką temperaturę. Zabieg ten należy obowiązkowo przeprowadzić w przypadku likwidacji rodzin porażonych roztoczem V. destructor.

W pustych ulach styropianowych prowadzi się odparowywanie kwasu mrówkowego przez 1–2 dni. Plastry z zamarłym czerwiem najlepiej zlikwidować przez spalenie, ewentualnie, jeżeli zawierają mało czerwiu, można je przetopić na wosk.

Puste ule, pozbawione plastrów i zabezpieczone przed dostępem pszczół, można użytkować bez uprzedniego opalania dopiero po upływie 9 dni – tyle bowiem wynosi czas przeżycia roztoczy V. destructor w środowisku zewnętrznym bez obecności czerwiu i pszczół.

Metody biologiczne.

W chwili obecnej na naszym rynku krajowym dostępny jest preparat zawierający inny organizm żywy do walki z warrozą. Entomite-M, preparat biologiczny zawierający roztocz Stratiolaelaps scimitus (dawniej Hypoaspis mites) wymieszany z wermikulitem i torfem.

Stratiolaelaps scimitus występuje naturalnie w Europie, Ameryce Północnej i Japonii. Jest polifagicznym roztoczem i żeruje na skoczogonkach, larwach ziemiórek, nicieniach i innych roztoczach. W celu ograniczenia szkodników, wprowadzany jest do szklarni szczególnie w uprawach roślin ozdobnych.

Zwalczanie warrozy:

• dawka: 1 000 - 15 000 Stratiolaelaps scimitus na 1 rodzinę, więc 1 opakowanie 100 000 roztoczy na 7 uli,
• częstotliwość: pierwsza aplikacja: maj, druga aplikacja: sierpień

Problem oporności V. destructor na środki chemiczne

Po pojawieniu się inwazji V. destructor na terenie Europy podjęto decyzję, że podstawą jej ograniczania będzie stosowanie środków roztoczobójczych – akarycydów. W czasie pierwszych 20 lat inwazji walka z pasożytem wydawała się stosunkowo prosta – po głównym miodobraniu wykonywano zabiegi zwalczania, które zupełnie wystarczały do prawidłowego funkcjonowania rodzin pszczelich. Wydawało się wszystkim, że problem został rozwiązany i z warrozą da się normalnie prowadzić pasieki. Niestety już w 1991 roku pojawiły się pierwsze informacje z terenu Włoch, że mimo rutynowego leczenia Apistanem wystąpiły znaczne straty w rodzinach pszczelich po zimowli i przyczyną był właśnie roztocz V. destructor [Milani, 1994].

Do wystąpienia oporności na substancje lecznicze mogą się też przyczynić błędy popełniane w czasie zwalczania warrozy. Najczęściej polegają one na stosowaniu zbyt małych dawek leku lub zbyt długiego czasu przetrzymywania preparatów opartych na inkorporowanych nośnikach (paski).

Zastosowanie zbyt malej dawki (np. tylko 2 paski Bayvarolu) przez 6 tygodni sprawia, że pszczoły nie mogą uwolnić z pasków wystarczającej (bójczej) ilości substancji czynnej i dużo roztoczy przeżywa. Stymuluje się w ten sposób selekcje pasożyta w kierunku oporności na lek.

Podobna sytuacja występuje w czasie pozostawienia pasków na zimę w rodzinie pszczelej. Preparat pozostaje wtedy poza zasięgiem pszczół i substancja czynna przechodzi powoli do wosku. W takiej sytuacji pasożyt, o czym wspomniano wcześniej, również ma szansę stać się oporny na nią.

Aby nie dopuścić do wystąpienia oporności na środki warroabójcze, należy w miarę możliwości stosować w kolejnych latach po sobie substancje z odmiennych grup chemicznych. Obniżeniu możliwości wystąpienia oporności sprzyja dokładna walka z warrozą polegająca na łączeniu zabiegów chemicznych z biotechnicznymi, wykorzystanie gospodarki rotacyjnej lub zastosowanie zintegrowanych metod zwalczania V. destructor.

Podsumowanie i dyskusja

Skuteczna walka z warrozą w pasiece musi zostać połączona z wyznaczaniem stopnia porażenia pasieki przez V. destructor zarówno w okresie wiosennym jak i letnim oraz ocenę skuteczności zastosowanego w poprzednim lub bieżącym sezonie sposobie zwalczania pasożyta.

Dzięki tej metodzie możemy określić, czy sam zabieg był wykonany w sposób gwarantujący jego najwyższą skuteczność. Bardzo wskazane jest łączenie terapii chemicznej z metodami biotechnicznymi. Szczególnie polecane jest wprowadzenie jako standardu ramki pracy oraz jesiennego izolowania matek w izolatorze między-ramkowym doprowadzającym do przejściowej bezczerwiowości rodziny i wykonanie zabiegów przeciw-warrozowych właśnie w tym okresie.

W zaistniałej sytuacji najlepszym sposobem na skuteczną walkę z warrozą jest stały całosezonowy monitoring ilości pasożytów w rodzinach oraz prowadzenie terapii chemicznej w momentach, gdy w rodzinach nie ma czerwiu. Jeżeli rodzina w naturalny sposób nie osiąga tego stanu, to konieczne jest wprowadzenie takiej technologii pasiecznej, aby taki stan uzyskać w czasie najdogodniejszym do przeprowadzenia starannej i w tym momencie najskuteczniejszej terapii.

Wprowadzenie rotacyjnej gospodarki pasiecznej jest przykładem wykorzystania tej zależności w praktyce.

Porównanie przykładowych systemów walki z warrozą.

System minimalny – dotychczasowy

System berliński

System drastyczny

System klasyczny z ramką Chmary

System kombinowany z ramką Chmary

System wrzosowy na późne pożytki

K2 - Pokonaj warrozę. Wyd. III uaktualnione - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki