6. Leki stosowane w naszym kraju

Apiwarol

Apiwarol jest preparatem najdłużej dotychczas produkowanym w naszym kraju. Są to tabletki dymne zawierające amitraz. Jedna tabletka Apiwarolu zawiera 12,5 mg amitrazu i jest przeznaczona do jednorazowego spalania (z wytworzeniem dużej ilości dymu) wewnątrz ula i dostosowana do typowej jego objętości.

Zabieg odymiania przeprowadza się wieczorem, po ustaniu lotów pszczół, tak aby wszystkie owady były w ulu. Tlącą się tabletkę Apiwarolu należy wprowadzić przez wylotek do wnętrza ula. Wylotek odymianej rodziny zamyka się szczelnie na 20 minut.

Wiosną zabieg odymiania wykonuje się dwukrotnie z odstępem 4 dniowym, jesienią odymia się rodziny pszczele 2–3 razy w odstępach 4–6 dniowych. W czasie odymiania temperatura zewnętrzna nie powinna być niższa niż 10°C, ponieważ rodzina może zawiązać kłąb, który jest bardzo słabo penetrowany przez dym z tabletki i leczenie wtedy może być mało skuteczne.

Wprowadzanie tabletki Apiwarolu przez wylotek do ula

Stosowanie tabletek Apiwarolu w ulach styropianowych wymaga wcześniejszego włożenia na dno ula niepalnych wkładek, w przeciwnym razie tląca tabletka będzie uszkadzać dennicę, a powstający dym ze spalonego styropianu jest szkodliwy dla pszczół.

Przestrzega się także przed wdychaniem dymu z tabletek, ponieważ amitraz i produkty jego spalania są rakotwórcze dla człowieka. Wskazane jest korzystanie w czasie odymiania z masek ochronnych wraz z pochłaniaczem. Maski zakładamy także w przypadku używania amitrazu w innych sposobach jego aplikacji (przy odparowywaniu lub aerozolowaniu).

Również wszystkie czynności z tabletkami leku należy wykonywać w rękawicach ochronnych (najbezpieczniejsze są rękawiczki nitrylowe).

Apiwarol

Jednym z najczęściej powtarzanych błędów popełnianych w czasie leczenia Apiwarolem jest przedłużanie czasu pomiędzy kolejnymi odymianiami powyżej 7 dni.

Pozostający w urządzeniu do odymiania brązowy nalot (nagar) zawiera znaczne ilości amitrazu, który nie został wprowadzony do ula w trakcie zabiegu. Należy także pamiętać, że nieumiejętne przechowywanie preparatu, szczególnie narażenie go na działanie wysokich temperatur powoduje szybki rozkład substancji czynnej, przez co zmniejsza się znacznie jego skuteczność.

Przechowywanie leków opartych na amitrazie w temperaturze powyżej 30°C powoduje bardzo szybki rozkład substancji czynnej i lek jest bezwarościowy.

Rys. 6. Apiwarol - wcześniejsza zasada terapii

Biowar 500

Biowar jest lekiem warroabójczym produkowanym w postaci pasków z tworzywa sztucznego przeznaczonych do długookresowego zawieszania ich we wnętrzu gniazda. Substancją czynną jest amitraz znajdująca się w całej masie paska. Pasek zawiera 500 mg amitrazu.

Lek stosuje się po ostatnim miodobraniu (od końca lipca do końca października). Na jedną rodzinę przeznacza się dwa paski i zawiesza w uliczkach międzyramkowych, w pobliżu niezasklepionego czerwiu (występuje tu duży ruch pszczół i pasożytów).

Paski powinny swobodnie zwisać między ramkami, aby pszczoły miały do nich łatwy dostęp. Czasami potrzebne jest poszerzenie uliczek międzyramkowych. Paski powinny pozostawać w ulu 6–8 tygodni i jeżeli zmienia się lokalizacja czerwiu w gnieździe, należy przenieść paski jak najbliżej niego.

Ekspozycja pasków przez minimalny okres 8 tygodni pozwala na zniszczenie co najmniej dwóch pokoleń pasożyta.

Nie wolno pod żadnym pozorem pozostawiać w rodzinach pszczelich leków w postaci pasków na okres zimy. Takie postępowanie grozi powstaniem lekooporności u V. destructor – pasożyty rozmnażają się w obecności śladowych ilości substancji czynnych, nie giną, a ich potomstwo staje się coraz bardziej odporne na te substancje.

Paski Biowar 500

Bayvarol

Bayvarol (paski) – jeszcze jeden lek w postaci pasków z tworzywa sztucznego. Każdy pasek zawiera 3,6 mg substancji czynnej – flumetryny. Na rodzinę pszczelą przeznacza się 4 paski Bayvarolu. Jedynie mało liczebne rodziny lub odkłady otrzymują 2 paski.

Takie postępowanie może doprowadzać do powstawania lekooporności na syntetyczne pyretroidy, co zostało potwierdzone już wielokrotnie, zwłaszcza podczas stosowania leków na nich opartych przez kilka lat z rzędu.

Zakładanie pasków Bayvarolu.

PolyVar Yellow

Lek w postaci 2 pasków z plastiku (bramek) z 15 otworami każdy do umieszczania na wylotku ula. Substancja czynna: flumetryna 275 mg pasek (syntetyczny pyretroid). Bramka umieszczana jest w wejściu do ula, tak że pszczoły przeciskając się przez otwory ocierają się o ich krawędzie.

Pszczoły ścierają środek z krawędzi dziurek, jednak jest on ciągle uzupełniany, dlatego dawki działające na pasożyty są zawsze takie same. Flumetryna nie ma negatywnego wpływu na pszczoły i powoduje wyłącznie śmierć roztoczy.

Niebezpieczeństwo wystąpienia lekooporności preparatów opartych na syntetycznych pyretroidach może być związane także ze sposobem wyboru środków warroabójczych. Z reguły rodzaj kupowanego preparatu jest ustalany przez związki pszczelarskie i stosowany w rodzinach pszczelich na obszarze określonego regionu naszego kraju (np. nawet całego województwa).

Może się zdarzyć, że przez kilka kolejnych lat na tym terenie używa się tego samego leku. Sprzyjać temu może także fakt, że wszystkie weterynaryjne preparaty lecznicze, stosowane do zwalczania warrozy, są po spełnieniu określonych warunków objęte znaczącą refundacją kosztów zakupu w ramach Krajowego Programu Wsparcia Pszczelarstwa.

W czasie umieszczania w rodzinach pszczelich pasków z warroacydami należy przestrzegać generalnej zasady, że wykonujemy to wyłącznie z użyciem rękawic ochronnych. Środki warroabójcze nie są obojętne dla zdrowia człowieka, a bardzo łatwo substancje w nich zawarte przenikają przez skórę i dostają się do organizmu.

Apiguard

Apiguard to lek w postaci żelowego krążka umieszczonego w aluminiowej tacy. Substancją aktywną również jest tymol (12,5 g w dawce), uwalniany w procesie sublimacji. Tempo tego procesu zależne jest od zmian temperatury i aktywności pszczół.

Robotnice zgryzają żel i wynoszą go z ula, powodując nie tylko rozprzestrzenianie się substancji aktywnej w gnieździe, lecz również bezpośredni kontakt owadów i roztoczy z tymolem.

Najlepszym sposobem podawania Apiguardu jest częściowe ściągnięcie folii ochronnej z tacy, pozostawiając niewielki otwór. Dzięki temu następuje nieznaczne odparowanie tymolu i wstępne przyzwyczajenie pszczół do jego zapachu.

Folię ściąga się całkowicie już następnego dnia. Tacę należy położyć na ramkach z pokarmem, przy tylnej albo bocznej ścianie ula i nie bezpośrednio nad czerwiem. Otwór odsłaniający żel powinien być skierowany ku górze.

Oczywiście, by umożliwić robotnicom dostęp do leku i prawidłową sublimację tymolu, nie należy tacy przykrywać powałką, ociepleniem ani płótnem. Musi być zawsze zachowana kilkucentymetrowa (min. 3–4 cm) wolna przestrzeń nad tacą i wokół niej.

Apiguard powinien być stosowany dwa razy – po ostatnim miodobraniu i po zdjęciu nadstawek. Dziesięć dni od włożenia pierwszej tacy należy sprawdzić czy została opróżniona. Jeśli nie, powinna zostać w ulu kolejne cztery dni.

Czasami, ze względu na wzrost temperatury, żel usuwany jest intensywnie i znika po kilku dniach. Wtedy druga dawka leku powinna być podana po dwóch tygodniach i nie należy skracać tego terminu – tymol wciąż będzie działał i będzie równie warrozobójczy.

W przeciwnym wypadku następna dawka leku powinna być umieszczona w ulu od razu, po wyczerpaniu żelu i pozostawiona na dwa lub trzy tygodnie. Drugą dawkę leku pszczoły usuwają wolniej, ponieważ przyzwyczajają się do zapachu tymolu.

Bywa, że pszczoły tracą zainteresowanie wysychającym żelem i taca nie zostaje opróżniona całkowicie. Wtedy powinniśmy rozsmarować żel na płaskiej powierzchni np. fragmenciku węzy nie większym niż 10 × 10 cm. Pszczoły powinny zacząć znowu usuwać lek, przedłużając jego działanie.

Pozwolenie do stosowania w Polsce środka Apiguard ma numer 2187/12. Skuteczność oceniania jest na 85–95% (średnio 93%).

Apiguard w ulu

Aluminiową tackę po otwarciu kładzie się nad ramkami z czerwiem, wszystkie uliczki powinny być wtedy otwarte. Po około 10 dniach należy skontrolować, czy żel już wyparował, jeśli nie, należy poczekać jeszcze 4 dni i tackę wymienić na nową.

Api Life Var

Api Life Var – preparat leczniczy oparty na tymolu i olejkach eterycznych (m.in. olejek mentolowy, eukaliptusowy) w postaci płytek stosowanych na powałkę ula. W rodzinie pszczelej umieszczamy 1 płytkę podzieloną na kilka (3–4) części, w taki sposób, aby substancje z płytki uwalniały się do wnętrza gniazda (z uli usunąć beleczki międzyramkowe, stosować powały wielofunkcyjne, a w leżakach ramki nakryć płótnem powałowym).

Płytkę odparowuje się w rodzinie przez 7–10 dni, po czym wymienia na nową. Na jedną rodzinę używa się 3–4 płytki (opakowanie zawiera 2 płytki). Nie umieszczać płytek preparatu w centralnej części ula i w bezpośrednim sąsiedztwie czerwiu.

Nie układać bezpośrednio przy podkarmiaczce. Najlepiej umieszczać je w rodzinach wczesnym rankiem lub wieczorem, a przy bardzo wysokich temperaturach zewnętrznych (> 30°C) trzeba rodziny przyzwyczajać do zapachu leku, umieszczając na początek niewielki fragment płytki, a resztę dopiero następnego dnia.

Niepodważalną zaletą Api Life Var jest możliwość stosowania go także w pasiekach ekologicznych (zgodnie z rozporządzeniem komisji 889/2008). Składniki zawarte w preparacie nie wymagają wyznaczania maksymalnych poziomów pozostałości (MRL) dla miodu, ale nie wolno stosować tego preparatu w rodzinach, które gromadzą miód towarowy, tylko dopiero po jego odwirowaniu.

W przeciwnym razie substancje z preparatu szybko przejdą do miodu i są łatwo wykrywane organoleptycznie powodując jego dyskwalifikację.

ApiLifeVar

Skuteczność Api Life Var jest silnie uzależniona od temperatury otoczenia. Im wyższa tym lepszy efekt terapeutyczny. Jeżeli temperatura spadnie poniżej 18°C i utrzymuje się na tym poziomie przez dłuższy czas, to skuteczność jest niestety niewystarczająca i do zimowli może pozostać w rodzinach zbyt dużo pasożytów.

Api Life Var należy stosować bardzo ostrożnie w okresach bezpożytkowych, stosując się do zasady, aby w tym czasie siła rodzin była w miarę wyrównana, a preparat zastosowany we wszystkich rodzinach jednocześnie. Stosowanie preparatu tylko w części pasieki lub w pojedynczych rodzinach może skończyć się wyrabowaniem leczonych rodzin przez nieleczone.

Przyczyną tego zjawiska jest brak możliwości rozpoznawania rabusiów przez pszczoły strażniczki, ponieważ zapach leczonej rodziny jest zmieniony przez silną woń tymolu i olejków eterycznych.

Thymovar

Thymovar jest preparatem konfekcjonowanym w postaci pasków nakładanych na ramki gniazdowe. 1 pasek w kształcie żółtej płytki o wymiarach 50 × 145 × 4,3 mm zawiera tymol w ilości 15 g.

Stosuje się je po miodobraniu. Pierwszy zabieg stosuje się bezpośrednio po zdjęciu nadstawek. Specyfik należy przełamać na pół i położyć na ramkach w narożach ula. Najlepiej zabieg wykonywać w temperaturze 20–25°C.

Ułożenie pasków (kropkowaną linią oznaczono położenie czerwiu w korpusach) kolejno ul jednokorpusowy, dwukorpusowy i Dandant.

Ułożenie pasków Thymovaru. Kropkowaną linią oznaczono położenie czerwiu w korpusach.

VarroMed

VarroMed to gotowy produkt leczniczy zawierający 5 mg kwasu mrówkowego i 44 mg dwuwodnego kwasu szczawiowego. Przeznaczony jest do nakrapiania pszczół w uliczkach międzyramkowych. Dawka użytego kwasu zależy od liczebności rodziny pszczelej (patrz tabela 9).

Zabieg powinno się wykonywać w okresach niskiej aktywności pszczół (np. wieczorem) przez równomierne nanoszenie w uliczkach międzyramkowych (nie przedawkowywać w jednym miejscu), a podawany produkt powinien mieć temperaturę 25–35°C i być dokładnie wstrząśnięty przed użyciem.

Producent zaleca aby przez tydzień po wykonaniu zabiegu nie dokonywać przeglądów leczonych rodzin.

W tabeli 10 przedstawiono zalecenia dotyczące dawkowania.

Ponieważ preparat jest nowością na naszym rynku i dla naszej strefy klimatycznej proponuje się dwukrotne użycie leku w okresie jesieni w odstępach 6 dni.

Oxybee

Oxybee to zarejestrowany w naszym kraju preparat oparty na kwasie szczawiowym potencjonowany dodatkowo olejkami z eukaliptusa i anyżu. W momencie przygotowywania tekstu do druku nie jest dostępny na rynku. Jest on przeznaczony do zwalczania inwazji pasożyta Varroa destructor w rodzinach bezczerwiowych.

W skład preparatu handlowego wchodzi saszetka z proszkiem (cukier plus olejki) oraz roztwór do rozpuszczania saszetki zawierający kwas szczawiowy i substancje pomocnicze. Przedstawiony poniżej przepis dotyczy mniejszej objętości handlowej.

Przygotowanie leku jest proste: do butelki z roztworem, dodaje się zawartość saszetki, podgrzewa całość do temperatury 30-35°C, dokładnie wytrząsa aby cukier się rozpuścił i otrzymujemy roztwór gotowy do użycia.

Przy wykorzystaniu aplikatora polewamy pszczoły w uliczkach międzyramkowych w ilości 5-6 ml gotowego roztworu na jedna uliczkę. Nakrapiany roztwór powinien być ciepły, a temperatura zewnętrzna nie może być niższa niż 3°C.

Zabieg w sezonie wykonujemy tylko raz, późną jesienią w rodzinach bezczerwiowych. Po zabiegu nie przeglądamy rodzin przez co najmniej tydzień. W czasie manipulacji (przygotowanie i aplikacja) stosować należy środki ochrony osobistej (rękawice i okulary ochronne).

Kwasy organiczne

W ostatnich latach kwasy organiczne traktuje się jako tzw. lekką chemię, czyli substancje, które nie powodują, przy prawidłowym ich stosowaniu, skażenia produktów pasiecznych. Dlatego wykorzystywane są chętnie w ekologicznych gospodarstwach pasiecznych.

Jednak zabiegi przy użyciu tych kwasów muszą być wykonywane w ściśle określonych warunkach, a w ulach nie może być w tym czasie obecny miód towarowy. Kwasy wykorzystuje się szczególnie w pasiekach, w których wystąpiły symptomy lekooporności na tradycyjne weterynaryjne preparaty lecznicze.

Do zwalczania inwazji V. destructor można stosować następujące kwasy organiczne:

• kwas mrówkowy,
• kwas szczawiowy,
• kwas mlekowy.

Okulary, rękawice i maska ochronna, niezbędne przy stosowaniu kwasów organicznych.

Kwas mrówkowy

W przypadku wyczucia woni kwasu, trzeba natychmiast oddalić się z tego miejsca na czas potrzebny do odparowania kwasu i ulotnienia się jego oparów.

Dozownik kwasu mrówkowego.

Zabieg ten ma za zadanie ograniczenie rozmnażania się pasożyta w komórkach z czerwiem, z którego wygryzą się pszczoły do zimowli.

Drugi zabieg przy użyciu kwasu mrówkowego wykonywany jest na przełomie września i października, po zakończeniu podkarmiania pszczół na zimę i powinien trwać od 10 do 14 dni. Temperatura zewnętrzna nie powinna spadać poniżej 12°C, ponieważ parowanie kwasu ulega silnemu zmniejszeniu i zwalczanie będzie mało efektywne.

Stosować można kwas o stężeniu 65% lub w temperaturze poniżej 20°C kwas o stężeniu 83%. Po zakończeniu leczenia należy powtórnie skontrolować liczebność pasożytów w rodzinie i w razie potrzeby terapię można powtórzyć. Jeżeli temperatura otoczenia spadnie poniżej 12°C, doleczanie należy prowadzić przy użyciu kwasu mlekowego.

Do odparowywania kwasu używa się fabrycznych lub domowych zestawów. Warto przed podaniem do ula dozowników z kwasem schłodzić je (lub silnie schłodzić sam kwas przed nalaniem), ponieważ nie następuje wtedy gwałtowne parowanie kwasu (tuż po włożeniu dozownika do ula), które silnie niepokoi pszczoły i w rzadkich przypadkach może doprowadzić do utraty matki przez jej okłębienie.

Odparowywanie w zestawie z Nassenheide. Ten praktyczny zestaw jest jednym z najszerzej stosowanych na terenie Unii Europejskiej, dostępny w sklepach pszczelarskich naszego kraju. Często nazywany jest dozownikiem Beckera. Najczęściej w polskich pasiekach stosuje się zestaw z parownikiem.

Zestaw ten zaopatrzony jest w kilka różniących się wielkością knotów do odparowywania kwasu.

Wielkość wkładanego knota do dozownika zależy od temperatury zewnętrznej. Im jest wyższa, tym mniejszy knot i odwrotnie. Do późnojesiennego zwalczania można wykorzystywać zestawy z wykraplaczem (który w naszym kraju jest mało popularny) lub wersję „profesjonal” tego samego producenta.

Jeżeli w ciągu doby odparuje ok. 30 ml kwasu, to w rodzinie zginie bardzo dużo młodych pszczół, a u starszych nastąpi skrócenie czasu ich życia.

Najczęściej popełnianymi błędami w czasie terapii kwasem mrówkowym są:

• wkładanie dozowników do zbyt słabych rodzin – z reguły kończy się to utratą lub uszkodzeniem matki; wizualnym efektem jest pojawienie się mateczników na tzw. cichą wymianę,
• brak regularnej kontroli parowania – zbyt szybkie parowanie powoduje nawet zupełny zanik czerwiu i czasie terapii oraz znaczne skrócenie czasu życia robotnic – rodziny znacząco słabną po kilku dniach od zakończenia zabiegu,
• zbyt późne włożenie dozowników w okresie jesieni – spadek temperatury zewnętrznej poniżej 12°C powoduje niemal całkowite zahamowanie odparowania kwasu i słaby efekt leczniczy.

Profesjonalny zestaw do odparowywania kwasu mrówkowego.

Kwas szczawiowy

Stosowanie kwasu szczawiowego w pasiekach zalegalizowano dopiero w październiku 2003 roku na podstawie decyzji Europejskiej Agencji ds. Kontroli Leków (EMEA – European Agency for the Evaluation of Medicinal Products), która uznała, że nie stanowi on zagrożenia dla konsumentów miodu pochodzącego z rodzin leczonych tym kwasem.

Zgodnie z rozporządzeniem komisji nr 889/2008 może być stosowany w pasiekach ekologicznych.

W przeciwnym razie pasożyty szybko wracają na pszczoły i efekt terapeutyczny jest niedostateczny. Stosowanie kwasu szczawiowego w rodzinach pszczelich ma jeszcze jedno dodatkowe działanie – pobudzone pszczoły, oprócz zachowań higienicznych, mają tendencje do penetrowania innych rodzin.

Jeżeli w pobliżu leczonej kwasem pasieki jest inna, nieleczona, to może dochodzić do rabunków osłabionych rodzin i wtórnego przynoszenia z niej roztoczy.

Kwas szczawiowy czasami stosowany jest także w postaci par. Do odparowywania służą fabryczne urządzenia lub amatorsko wykonane odparowywacze. Na 1 rodzinę stosuje się zazwyczaj około 1,5–3 g kwasu szczawiowego. Podczas odparowywania kwasu szczawiowego należy chronić drogi oddechowe maską z pochłaniaczem, ręce zabezpieczać długimi rękawicami gumowymi, stać od strony wiatru itp.

Nie jest wskazane wielokrotne podawanie kwasu szczawiowego w postaci par. Dochodzi wówczas do poparzenia narządów gębowych u robotnic i znacznych ubytków w pszczołach. Kwas szczawiowy nie jest substancją obojętną dla pszczół.

Jego stosunkowo niska cena sprawia, że jesienne zabiegi z jego użyciem są powtarzane wielokrotnie. Jest to jeden z najczęściej powtarzanych błędów terapeutycznych. Kwas szczawiowy nie tylko powoduje ginięcie samic V. destructor, ale pod jego wpływem następuje silna mobilizacja pszczół w kierunku zachowań higienicznych.

Pobudzone pszczoły intensywnie czyszczą gniazdo, usuwając z niego także znaczą ilość samic pasożyta, które szybko giną na dennicy ula. Jednak podwyższenie metabolizmu pszczół powoduje szybsze zużycie się ich organizmów. Jeżeli pszczoły zostaną pobudzone wielokrotnie, to ich czas życia ulegnie znaczącemu skróceniu i nie dożyją do wiosny.

Dlatego warto przestrzegać zalecenia, że kwas szczawiowy stosujemy powtórnie dopiero po trzech miesiącach lub wykonujemy jeden zabieg na jedną generację pszczół.

Opracowała Teresa Kobiałka na podstawie: „Kwas szczawiowy w walce z Varroa destructor”, Beata Bąk („Pasieka” 2/2008)

Kwas mlekowy

Kwas mlekowy podobnie jak kwas mrówkowy jest naturalnym składnikiem występującym w miodzie i pierzdze. Prawidłowo zastosowany kwas nie obniża wartości produktów pasiecznych. Wykorzystuje się go zwłaszcza do jesiennego wspomagającego zwalczania warrozy, przy niskich temperaturach otoczenia, które uniemożliwiają użycie innych metod.

W trakcie pracy z kwasem mlekowym zależy zachować środki ostrożności podobne jak przy kwasie mrówkowym lub szczawiowym.

Przygotowanie 15% roztworu kwasu mlekowego z kwasu o różnych stężeniach (50–90%)

• 1 litr 90% kwasu mieszamy z 6 l wody,
• 1 litr 80% kwasu mieszamy z 5,2 l wody,
• 1 litr 70% kwasu mieszamy z 4,3 l wody,
• 1 litr 60% kwasu mieszamy z 3,4 l wody,
• 1 litr 50% kwasu mieszamy z 2,6 l wody.

W naszym kraju kwas mlekowy jest wykorzystywany dość rzadko i to przeważnie w małych, amatorskich pasiekach. Powodem jest znaczna pracochłonność zabiegu opryskiwania wszystkich plastrów we wszystkich rodzinach w pasiece. Aplikacja kwasu mlekowego z reguły przebiega prawidłowo, należy jednak unikać przemoczenia roztworem kwasu pszczół na plastrach.

W czasie chłodnych nocy może dochodzić wtedy do strat w takich rodzinach.

Olejki eteryczne (eukaliptusowy, mentolowy, kamforowy)

Olejki eteryczne są wykorzystywane głównie w pasiekach ekologicznych. Stosuje się je w czasie wiosennych i letnich zwalczania warrozy. W tym celu w narożnikach uli umieszcza się kartoniki (4×7 cm) lub małe gąbki, na które nakrapia się po kilka kropli olejków (osobno) lub ich mieszanin.

Metoda termiczna

Metoda fizykalna oparta na zasadzie, że w po osiągnięciu temperatury 48°C następuje całkowite odpadnięcie roztoczy od pszczół [Hoppe i Ritter, 1987; Rosenkranz, 1987]. Konieczne jest przesypanie pszczół do specjalnych zasiatkowanych pojemników i umieszczenie w ogrzewanej komorze zaopatrzonej w termostaty i system alarmowego chłodzenia.

Pszczoły intensywnie „miesza” się w pojemniku prze około 10 minut. Najwyższe efekty daje w okresie jesieni, w rodzinach bezczerwiowych. Próbowano stosować urządzenia zaopatrzone w grzałki i wentylatory nakładane na górną cześć uli, które wdmuchiwały gorące powietrze do wnętrza gniazda.

Niestety efekty były niewystarczające.

K2 - Pokonaj warrozę. Wyd. III uaktualnione - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki