Rozdział 2. Warunki wychowu matek pszczelich

1. Wartość hodowlana i użytkowa matek pszczelich

Wszystkie istotne z gospodarczego punktu widzenia cechy pszczół warunkowane są genami przekazywanymi potomstwu przez rodziców, czyli podlegają dziedziczeniu. Dlatego wartość użytkowa pszczół wynika w dużym stopniu z ich wartości hodowlanej. Wartość hodowlana jest to uwarunkowana genetycznie zdolność zwierzęcia gospodarskiego do przekazywania określonej cechy lub cech potomstwu.

By rodzice – matki pszczele i trutnie – mogli te cechy przekazywać, muszą sami je posiadać w swoich genotypach. Dlatego w racjonalnej gospodarce pasiecznej nie bazuje się na przypadkowym materiale hodowlanym, lecz użytkuje się matki o znanym pochodzeniu, których potomstwo będzie charakteryzować się pożądanymi w danych warunkach produkcyjnych cechami.

Każda rodzina pszczela powinna posiadać matkę przekazującą robotnicom cechy właściwe dla danych warunków terenowych (klimat, pożytki) i dla prowadzonego kierunku produkcji.

Na użytkowość matki pszczelej składa się jej wartość hodowlana i kondycja. Tylko matka będąca w dobrej kondycji będzie miała liczne potomstwo (będzie składać dużo jajeczek), dzięki czemu ujawnią się przekazywane przez nią cechy.

Kondycja matki zależy od warunków, w jakich przebiegał jej wychów i dalszego z nią postępowania, a więc unasienniania i poddawania. W praktyce pszczelarskiej stosuje się wiele metod, pozwalających uzyskać wysokiej jakości matki pszczele. Natomiast wysoką wartość hodowlaną ma zapewnić wychowywanym matkom odpowiednie pochodzenie będące wynikiem ...

2. Bodźce pobudzające pszczoły do wychowu matek

Wszystkie zachowania rodziny pszczelej są determinowane działaniem hormonów zewnętrznych (feromonów) krążących w pokarmie przekazywanym sobie nawzajem przez pszczoły oraz obecnych w powietrzu wypełniającym ul, jak również poziomem różnych hormonów w hemolimfie pszczół. Nie inaczej jest z wychowem matek.

W pasiece wędrownej muszą być użytkowane
młode matki będące w dobrej kondycji

Pszczoły przystępują do budowy miseczek matecznikowych lub mateczników pobudzone określonymi proporcjami pewnych ektohormonów zawartych w pokarmie.

Nie są to jeszcze procesy do końca zbadane, niemniej wiadomo, że wiodącą rolę odgrywa niedobór w pokarmie substancji matecznej wydzielanej przez matkę pszczelą i nadmiar hormonu juwenilnego (JH-3) w hemolimfie pszczół.

Substancja mateczna, wydzielany przez gruczoły żuwaczkowe matki kwas 9-keto-2-oksykapronowy, wydostaje się na powierzchnię jej ciała, skąd zlizywana jest przez opiekujące się nią robotnice (świtę).

Dzięki ciągłemu wzajemnemu karmieniu się pszczół (trofalaksja) substancja ta jest rozprowadzana między wszystkimi osobnikami rodziny pszczelej. Blokuje ona wydzielanie ...

3. Matki ratunkowe

Matecznik ratunkowy

W sytuacji, gdy w rodzinie zabraknie matki, pszczoły budują mateczniki ratunkowe, w których wychowywane są matki ratunkowe. Straty matek w rodzinach zdarzają się dość często i spowodowane są różnymi czynnikami. Matka może zostać zagnieciona przez pszczelarza w czasie nieostrożnie wykonywanego przeglądu. Sprzyja temu pośpiech, duża agresywność pszczół oraz niedokładne wykonanie uli i elementów ich wyposażenia. Zdarza się, że matka upadnie na ziemię z wyjętego z ula plastra i do ula nie wróci.

Niekiedy matki są zabijane przez pszczoły ze swojej rodziny. Przyczyną takiego zachowania są różne czynniki stresowe. Pszczoły wrażliwe na stres tworzą wokół matki niewielkie, ścisłe grono i szarpią ją żuwaczkami, uciskają, pozbawiają możliwości oddychania i w końcu żądląc, zabijają.

Tego rodzaju zachowanie nazywane jest okłębianiem matek. Czynnikami powodującymi stres u pszczół są różne bodźce chemiczne, na przykład zmiana zapachu matki spowodowana nadmiernym użyciem dymu, dotknięcie jej spoconą ręką, a także fizyczne, takie jak przegląd gniazda, hałas spowodowany uderzeniem w ul lub nawet dostanie się do wnętrza gniazda promieni słonecznych.

4. Matki z cichej wymiany

Cicha wymiana jest to zachowanie pszczół polegające na wychowaniu młodej matki, podczas gdy stara jest w rodzinie i cały czas czerwi. Pszczoły budują od 1 do 3 miseczek matecznikowych, zazwyczaj w środku skrajnego plastra z czerwiem.

Po zaczerwieniu ich przez matkę bardzo obficie karmią larwy mateczne, dzięki czemu wychowane w ten sposób matki są w bardzo dobrej kondycji. Matka, która pierwsza się wygryzie, likwiduje pozostałe mateczniki, unasiennia się i przystępuje do składania jajeczek.

W tym czasie stara matka czerwi. Jest to jedyna naturalna sytuacja, kiedy w rodzinie funkcjonują obok siebie dwie matki czerwiące. Po pewnym czasie stara matka jest likwidowana (okłębiana) przez pszczoły, a wiąże się to na ogół ze zbliżaniem się okresu jesienno-zimowego.

5. Matki rojowe

Rójka jest naturalnym sposobem
rozmnażania się rodzin pszczelich

Naturalnym sposobem rozmnażania się rodzin pszczelich jest rójka. Sytuacja do niej prowadząca na ogół ma miejsce w okresie wiosenno-letnim po zakończeniu obfitego pożytku. Jest wtedy dużo młodych pszczół, które nie znajdują zajęcia przy zbiorze i przerabianiu nektaru, gdyż właśnie skończył się pożytek. Nie mogą też karmić czerwia, bowiem czerwienie matki zostało ograniczone przez wcześniejszy obfity dopływ nektaru.

Ponieważ w ulu nadal brakuje plastrów na składanie jajeczek, matka jest słabo karmiona i wydziela niewiele substancji matecznej, której przepływ między pszczołami jest ograniczony z powodu braku pożytku.

W hemolimfie coraz większej liczby pszczół wzrasta poziom hormonu JH-3, co prowadzi do zmian ich zachowań. Pobudzone pszczoły, najpierw budują plastry trutowe i wychowują trutnie, a następnie budują miseczki matecznikowe i wychowują matki.

Pszczoły z rodziny będącej w nastroju rojowym mogą zakładać wiele mateczników. Ich liczba uwarunkowana jest ...

6. Matki hodowlane

W praktyce pszczelarskiej stosuje się najczęściej podział na matki hodowlane i wychowane przez pszczoły bez ingerencji pszczelarza, zwane matkami dzikimi lub z chowu naturalnego.

Matki hodowlane są wychowane w specjalnie do tego przygotowanych przez pszczelarza rodzinach, z materiału hodowlanego pochodzącego od rodziców o znanej wartości hodowlanej. Ze względu na przeznaczenie matki hodowlane dzieli się na reprodukcyjne i użytkowe.

Matki reprodukcyjne służą do reprodukcji pogłowia danej populacji pszczół. Z materiału uzyskanego od matki reprodukcyjnej wychowuje się matki użytkowe, wykorzystywane w rodzinach produkcyjnych.

Od matek reprodukcyjnych pozyskuje się też trutnie służące ...

7. Rodziny wychowujące

Rodzina, w której jest prowadzony wychów matek, musi stwarzać jak najlepsze warunki do karmienia larw matecznych i utrzymania odpowiedniej temperatury. Kondycja matek zależy przede wszystkim od żywienia larw matecznych.

Wbrew pozorom rodzina taka nie zawsze musi być bardzo silna. Wychów w obecności matki musi być prowadzony w bardzo silnych rodzinach, zaś przy metodach bez obecności matki liczy się nie tyle siła rodziny, ile dostosowanie do niej wielkości gniazda i liczba poddanych larw matecznych.

Pszczołom w rodzinie wychowującej musi być ciasno, co oznacza, że gdy zabierze się jedną ramkę ze środka gniazda, pszczoły będą prawie całkowicie wypełniać miejsce po niej. Przy dalszym rozsuwaniu ramek pszczoły w takiej powiększającej się szczelinie na całej głębokości tworzą „mostki” (łańcuszki), trzymając się wzajemnie odnóżami.

Rodzina, w której prowadzi się wychów w obecności matki, powinna składać się z 50 do 60 tysięcy pszczół (5-6 kg) i ...

8. Rodziny mateczne (reprodukcyjne, zarodowe)

W rodzinie matecznej (reprodukcyjnej) jest utrzymywana matka reprodukcyjna, której larwy (jajeczka) stanowią materiał do wychowu matek. Wartość użytkowa pszczół wynika głównie z ich wartości hodowlanej, a więc zależny od tego, jakie cechy przekazali im w genach rodzice.

Dlatego oczywistym wymogiem stawianym matce reprodukcyjnej jest jej wysoka wartość hodowlana, wynikająca z jej pochodzenia i pochodzenia trutni, którymi została unasienniona.

O użytkowości matek decydują warunki, w jakich zostały one wychowane, a więc omówiona w poprzednim rozdziale kondycja rodziny wychowującej. Pewien wpływ na jakość matek ma też wielkość larw, z których zostaną one wychowane, a ta wynika z wielkości jajeczek składanych przez matkę reprodukcyjną.

Wielkość jajeczek zależy od kondycji rodziny reprodukcyjnej, intensywności czerwienia matki i od pokarmu, jaki otrzymuje ona od pszczół. Na jego jakość wpływa z kolei odżywianie się pszczół.

9. Rodziny ojcowskie

Rodzina ojcowska to taka, która dostarcza trutni do unasienniania. Tak jak wszystkie organizmy rozmnażające się płciowo pszczoła połowę genów dziedziczy po matce, połowę po ojcu.

Dlatego w hodowli tak samo ważna jest wartość hodowlana matki dostarczającej larw hodowlanych jak i tej, od której pochodzą trutnie mające wychowane matki unasiennić.

Matka w rodzinie ojcowskiej musi przekazywać swojemu potomstwu geny pożądane z punktu widzenia prowadzonej pracy hodowlanej, musi więc być znany jej rodowód. Nie jest za to istotne, jakimi trutniami została unasienniona, ponieważ trutnie są wychowywane z jaj niezapłodnionych.

Jakość trutni, a więc ich kondycja fizyczna, ilość nasienia i żywotność plemników, zależne są w pierwszej kolejności od warunków wychowu. Dlatego rodzina wychowująca trutnie powinna być silna, dobrze odżywiona i zdrowa.

Organy reprodukcyjne u samca

Zdrowotność jest ważna nie tylko ze względu na jej niewątpliwy wpływ na kondycję, ale też niebezpieczeństwo przenoszenia chorób wirusowych wraz z nasieniem. Rodziny ojcowskie powinny być silne zarówno w momencie pozyskiwania trutni (lotów godowych matek), jak i wcześniej, gdy wychów trutni się rozpoczął.

Trutnie osiągają pełną dojrzałość płciową i zdolność do rozrodu w wieku około dwóch tygodni. Ich rozwój osobniczy trwa 24 dni. Zatem rodzina wychowująca trutnie powinna być w kondycji rozpłodowej już przynajmniej na 38 dni przed rozpoczęciem lotów godowych, ponieważ kondycja trutni zależy głównie od ich odżywania w okresie larwalnym.

Wychów trutni należy zintensyfikować, dając rodzinom wychowującym wcześniej przygotowane jasne plastry trutowe już od połowy kwietnia. Silna rodzina w maju może mieć nawet trzy w pełni zaczerwione ...

K33 - Wychów matek pszczelich - sprawdź dostępność książki w naszym sklepie.
Dla prenumeratorów "Pasieki" taniej.