Rozdział 7. Rasy i linie pszczół w Polsce

Większość polskich pasiek bazuje na niskiej jakości pogłowiu, czego następstwem jest ich niewielka wydajność. To sprawia, że przy pogarszających się warunkach makroekonomicznych (niskie światowe ceny miodu) pszczelarstwo staje się zajęciem coraz mniej intratnym.

Można temu przynajmniej częściowo zaradzić, wprowadzając do pasieki pszczoły o lepszych walorach użytkowych. Nie jest to trudne, ponieważ w Polsce hodowanych jest dużo linii pszczół o wysokim poziomie cech przydatnych gospodarczo.

Niestety, planową gospodarkę hodowlaną prowadzi się tylko w niektórych pasiekach. W pozostałych pogłowie jest silnie zmieszańcowane i nie można tutaj mówić o jakichkolwiek liniach, rasach czy podgatunkach, ponieważ pszczoły te nie odpowiadają żadnemu wzorcowi rasowemu.

W wielu podręcznikach i publikacjach można przeczytać, że w Polsce dominują pszczoły rasy środkowoeuropejskiej, co nie jest prawdą. Na terenie Polski w czasach poprzedzających wprowadzenie współczesnych metod gospodarki pasiecznej, czyli w okresie bartnictwa i kłodowego pasiecznictwa przydomowego, występowała pszczoła miodna właściwa.

Wyjściowym materiałem do wyhodowania tych linii było „dzikie” pogłowie pobrane przed laty z amatorskich pasiek, w których nigdy nie prowadzono planowej wymiany matek. Zasadniczymi cechami branymi pod uwagę przy ocenie tych linii są rojliwość, agresywność, „spływanie” z plastrów, zimotrwałość i określone cechy morfologiczne.

Jednocześnie prowadzone są prace w kierunku polepszenia ich miodności. Inna linia pszczół środkowoeuropejskich to Norweska, hodowana w Polsce na bazie materiału sprowadzonego w latach osiemdziesiątych XX wieku z Norwegii. Wykorzystuje się ją do uzyskiwania heterozyjnych mieszańców międzyrasowych, na ogół z różnymi liniami pszczół kraińskich.

Ze względu na mały obszar zamkniętych rejonów hodowli zachowawczej i niewielkie zainteresowanie pszczelarzy matkami tych linii, ich oddziaływanie na ogólną jakość pogłowia w kraju jest niewielkie. Podobne inicjatywy podejmowane są w innych krajach europejskich, na przykład w Niemczech, Irlandii i Norwegii, gdzie też jest prowadzona zachowawcza hodowla pszczół miejscowych.

W połowie XIX wieku, gdy już dość dobrze znano biologię rodziny pszczelej, zaczęto sprowadzać do Polski pszczoły włoskie i prawdopodobnie cypryjskie. Pszczoły włoskie charakteryzują się łagodnością, małą rojliwością, intensywnym rozwojem i żółtym ubarwieniem. Naturalny zasięg ich występowania obejmuje Półwysep Apeniński. Ze względu na korzystne cechy gospodarcze zostały rozpowszechnione na całym świecie.

Od „Włoszek” i podobnych do nich pszczół cypryjskich pochodzi większość pszczół hodowanych obecnie w obydwu Amerykach, Australii, Nowej Zelandii, Skandynawii oraz niektórych krajach azjatyckich. Również w XIX wieku z południa Europy (Austria, Bałkany) zaczęto sprowadzać do Polski pszczoły rasy kraińskiej. To ciemno ubarwione pszczoły, w przeciwieństwie do pszczół północnych charakteryzujące się wczesnym rozwojem, łagodnością i dużą pracowitością, ale bardziej od nich rojliwe. Później, na początku XX wieku, sprowadzano z Gruzji i z południa Rosji pszczoły kaukaskie, bardzo pracowite, nierojliwe, o nieco wolniejszym rozwoju.

Ponieważ nie znano wtedy sztucznego unasienniania umożliwiającego prowadzenie kontrolowanego doboru, utrzymanie tych pszczół w czystości genetycznej było niemożliwe. Naturalną koleją rzeczy doszło do zmieszańcowania pogłowia.

Dodatkowo przyczyniły się do tego wędrówki pszczelarzy z pszczołami w czasie przemieszczania się ludności po pierwszej i drugiej wojnie światowej. Nie bez znaczenia były i są wędrówki z pszczołami na pożytki, obrót matkami i całymi rodzinami oraz naturalne migracje rojów. Obecnie pogłowie utrzymywane w większości pasiek w Polsce to najróżniejsze mieszańce, u których trudno dopatrzeć się podobieństwa do jakiejś rasy.

Wynika to z małej dbałości dużej części pszczelarzy o jakość pogłowia, co skutkuje dużą rojliwością, agresywnością, a przede wszystkim złym dopasowaniem cech decydujących o produkcyjności do właściwości bazy pożytkowej i klimatu.

W polskich pasiekach hodowlanych prowadzona jest hodowla czystych linii pszczół rasy kraińskiej i kaukaskiej oraz wymienionych wcześniej linii pszczół rasy środkowoeuropejskiej. Hodowane są też linie krzyżówkowe, powstałe przez krzyżowanie linii czystych.

Pszczelarz, niezadowolony z użytkowanych przez siebie pszczół może ...

Organizacja hodowli pszczół w Polsce

Nadzór nad hodowlą pszczół w Polsce jest sprawowany przez Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt (www.kchz.agro.pl). Jest to instytucja podległa Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. KCHZ prowadzi ocenę i księgi dla linii hodowlanych pszczół.

Wpisane do ksiąg matki pszczele określonych linii są utrzymywane w pasiekach hodowlanych, realizujących programy hodowlane. Podstawą wpisu do księgi jest stwierdzenie na podstawie wyników oceny, że matki pszczele odpowiadają wzorcowi hodowlanemu dla danej linii.

Krajowe programy hodowlane są realizowane jako programy genetycznego doskonalenia zwierząt lub jako programy ochrony zasobów genetycznych zwierząt.

Obecnie do ksiąg hodowlanych są wpisane linie pszczoły kraińskiej (38 linii w 2007 roku), kaukaskiej (9 linii) i środkowoeuropejskiej (5 linii). Dotychczas nie otwarto żadnej księgi hodowlanej dla pszczół rasy włoskiej, mimo dopuszczenia tej rasy do hodowli w Polsce.

K33 - Wychów matek pszczelich - sprawdź dostępność książki w naszym sklepie.
Dla prenumeratorów "Pasieki" taniej.