Rozdział 5. Postępowanie z matecznikami i matkami

1. Brakowanie mateczników

Nie wszystkie przyjęte larwy mateczne są właściwie pielęgnowane przez pszczoły i tylko z części z nich wychowane zostaną pełnowartościowe matki. By nie dopuścić do wychowu matek zbyt małych i nie w pełni wykształconych, odrzuca się mateczniki małe, krzywe lub nadmiernie wydłużone.

By nie dopuścić do wychowu matek zbyt małych i nie w pełni wykształconych, odrzuca się mateczniki małe, krzywe lub nadmiernie wydłużone

Postępowanie takie jest zasadne, ponieważ istnieje ścisła zależność między rozmiarami mateczników, a wielkością matek w nich wychowanych i liczbą rurek jajnikowych w ich jajnikach.

Najlepiej wykształcone i największe matki wygryzają się z mateczników długości 22-26 mm. Mateczniki krótsze niż 18 mm należy eliminować. Brakowania mateczników dokonuje się przy okazji ich izolowania w klateczkach.

2. Brakowanie i znakowanie matek

Po 16 dniach rozwoju wszystkie matki powinny się wygryźć. Zabiera się je do pracowni, poddaje dokładnym oględzinom w celu wybrakowania oraz znakuje.

Mateczniki, z których matki się nie wygryzły, można zostawić w rodzinach lub w cieplarce na jeszcze jeden dzień. Na ogół jednak nie opłaci się to, ponieważ przyczyną opóźnienia rozwoju mogą być tylko warunki bytowe, a więc większość takich spóźnionych matek będzie w słabej kondycji.

Przy brakowaniu matek zwraca się uwagę na ich wygląd zewnętrzny, wielkość i żywotność. Dobrej jakości matka jednodniowa powinna być duża, długość jej ciała powinna wynosić 2-2,5 cm, a szerokość tułowia 4,6-5,2 mm. Jej odwłok musi być dobrze rozwinięty i długi, ale nie może być stożkowato ani tępo zakończony.

3. Unasiennianie matek

Do bezmatecznych rodzin lub odkładów
matki nieunasiennione poddaje się
w klateczkach wysyłkowych

W warunkach naturalnych matka pszczela po wygryzieniu przebywa w rodzinie, gdzie jest przygotowywana przez pszczoły do odbycia lotów godowych. Jest ona poddawana swoistemu treningowi, polegającemu na uderzaniu jej głowami i szarpaniu żuwaczkami odnóży i skrzydeł przez pszczoły.

Postępowanie to ma na celu zmuszenie jej do większej aktywności ruchowej, przydatnej później w czasie wykonywania lotów. Jest to jak najbardziej zasadne, gdyż matka bardziej sprawna fizycznie odleci dalej od swojego ula, co daje większe szanse spotkania z trutniami z obcych, bardziej odległych genetycznie rodzin.

To z kolei umożliwi większe wymieszanie się materiału genetycznego i uzyskanie potomstwa o większej zmienności. Oprócz tego silna, dobrze „wytrenowana” matka jest mniej narażona na złapanie przez ptaki i szerszenie, lepiej też  poradzi sobie z silnym wiatrem.

Około 3-5 dnia życia młoda matka wchodzi w okres godowy, w którym jest zdolna do unasiennienia. Okres godowy w życiu matki pszczelej występuje tylko raz i trwa do jej unasiennienia się. Może się on przedłużyć nawet do 4 tygodni, jeżeli niekorzystna pogoda nie pozwoli się matce unasiennić. Wejście w okres godowy wiąże się z rozpoczęciem wydzielania przez gruczoły żuwaczkowe matki niewielkich ilości substancji matecznej. Sprawia ona, że pszczoły zaczynają się odnosić do matki mniej obcesowo.

4. Unasiennianie naturalne w rodzinkach weselnych

Rodzinki weselne można tworzyć tuż przed poddaniem do nich matek. W tym celu na dzień przed planowanym wygryzieniem się matek przygotowuje się pszczoły do zasiedlenia ulików. Powinny one być w różnym wieku, ponieważ w rodzince weselnej będą wykonywać wszystkie czynności, tak jak w normalnej rodzinie, ale przeważać powinny pszczoły młode.

Pszczoły odbiera się z silnych rodzin, strząsając je z plastrów z gniazda i nadstawki do osiatkowanej transportówki, po uprzednim wyszukaniu i zabezpieczeniu matki (najlepiej zamknąć ją na chwilę w klatecze lub przechować wraz z plastrem z pszczołami w drugiej transportówce).

Najbardziej nadają się do tego silne rodziny zagrożone nastrojem rojowym, ponieważ w ich skład wchodzi dużo młodych, dobrze odżywionych pszczół, które jeszcze nie wykonywały żadnych prac. Do zasiedlania ulików nie należy jednak używać pszczół z rodzin wybitnie rojliwych, gdyż utworzone z nich rodzinki weselne będą uciekać.

Dlatego ryzykowne jest zasiedlanie ulików pszczołami pochodzącymi z rojów naturalnych. Pszczoły rojowe są w doskonałej kondycji i szybko odbudują plasterki w ulikach, ale mogą uciekać już przy okazji pierwszych lotów orientacyjnych wykonywanych przez matkę.

Pszczołom w transportówce należy zapewnić pokarm. W tym celu umieszcza się w niej plaster z miodem lub podkarmiaczkę z syropem. Pszczoły przetrzymuje się do następnego dnia w ciemnym i chłodnym pomieszczeniu.

Wygodnym urządzeniem służącym do gromadzenia pszczół „luzem” jest duża transportówka, której ściany wykonane są z metalowej siatki rozpiętej na metalowym lub drewnianym szkielecie.

Transportówki takie, używane w dużych pasiekach do gromadzenia pszczół potrzebnych do zasiedlania ulików weselnych lub tworzenia sztucznych rojów (pakietów), mają pojemność przekraczającą 100 dm3. W ich górnej ścianie znajduje się podłużny otwór, przez który wsypuje się do środka pszczoły przy użyciu metalowego leja.

5. Unasiennianie sztuczne

Jedynym sposobem pozwalającym na kontrolowany dobór strony ojcowskiej (trutni) w hodowli pszczół jest sztuczne unasiennianie. Nie ma obecnie w Polsce miejsca, w którym możliwe byłoby naturalne unasiennianie matek trutniami wiadomego pochodzenia.

W zasadzie wszędzie można spotkać jakieś pszczoły, a wziąwszy pod uwagę duży zasięg lotów trutni, wynoszący nawet do 16 km, zawsze należy liczyć się z możliwością unasiennienia matki niepożądanymi trutniami.

By jednak sztuczne unasiennianie było skuteczne, musi być przeprowadzone we właściwych warunkach, a sam zabieg i postępowanie z matką powinny w jak największym stopniu przypominać warunki naturalne. Dlatego zanim opracowano technologię sztucznego unasienniania, najpierw dokładnie przebadano, jak ten proces przebiega w naturze.

Okazuje się, że nie mniej ważne od właściwego zabiegu unasiennienia są warunki, w jakich przebywa matka pszczela zarówno przed, jak i po unasiennieniu. Dlatego matka po wygryzieniu powinna znajdować się w odpowiednio licznej asyście pszczół.

Najwłaściwsze byłoby umieszczenie jej w normalnej rodzinie pszczelej, korzystającej z umiarkowanego pożytku. Ponieważ postępowanie takie byłoby zbyt kosztowne, zwłaszcza przy masowej produkcji dużej liczby matek użytkowych, matki przez kilka dni przed unasiennieniem można przetrzymywać w opisanych wcześniej skrzynkach, w asyście kilkuset pszczół.

Skrzynki takie zasiedla się młodymi pszczołami, omiatając je z plastrów wyjętych z silnych rodzin. W skrzynkach tych matki mogą się wygryzać z mateczników, wtedy w plasterek przyklejony do tylnej ściany skrzynki wkleja się matecznik.

Można też poddać pszczołom młode, świeżo wygryzione matki. By pszczoły nie uszkodziły ani nie zabiły matki, usypia się ją dwutlenkiem węgla, wpuszczanym przez otwór służący do umieszczenia poidełka. Gdy pszczoły usną, wpuszcza się do skrzynki matkę, której budzące się pszczoły nie atakują. Po kilku dniach matkę się unasiennia. W praktyce stosuje się dwa sposoby unasienniania matek:

• jednorazowe, w wieku 6-8 dni od wygryzienia, dawką 8 mm3 nasienia,
• dwukrotne, w wieku 6 i 8 dni, po 4 mm3 nasienia.

Drugi sposób, chociaż bardziej pracochłonny, jest skuteczniejszy, bowiem matki wcześniej rozpoczynają czerwienie i rzadziej trutowieją niż po unasiennieniu pojedynczą dawką nasienia. Większość matek unasiennianych jeden raz stara się wylecieć na lot godowy, w czasie którego ...

K33 - Wychów matek pszczelich - sprawdź dostępność książki w naszym sklepie.
Dla prenumeratorów "Pasieki" taniej.