Współczesna gospodarka pasieczna. Tom I: Organizacja pasieki, produkty pszczele.

3. Organizacja prowadzenia pasieki

Pasieka traktowana jako komercyjne przedsiębiorstwo, mające być źródłem zysku, musi być zarządzana według zasad marketingowych. Praca poświęcona na obsługę pasieki jest dobrem mającym swoją cenę i powinna być właściwie wydatkowana, tak samo jak wszystkie dobra materialne.

Jednak oszczędności na takich środkach trwałych i obrotowych, jak wysokiej jakości sprzęcie, materiale hodowlanym czy paszach odbiją się negatywnie na poziomie produkcji często od razu w tym sezonie, w którym je poczyniono.

Natomiast racjonalizacja prac pasiecznych, polegająca głównie na zmniejszeniu ilości zabiegów wykonywanych w rodzinach, a także ich usprawnienie może przynieść bardzo korzystne efekty. W ten sposób można znacznie zwiększyć wydajność pracy, dzięki czemu ta sama liczba osób będzie mogła obsługiwać wielokrotnie większą liczbę rodzin pszczelich.

Przegląd

Przegląd rodziny pszczelej wykonuje się w celu zdiagnozowania jej stanu biologicznego oraz wykonania różnych prac związanych z bieżącym prowadzeniem pasieki. By zmniejszyć pracochłonność obsługi pasieki, można zminimalizować ilość przeglądów w sezonie.

Następnie każdy przegląd należy ograniczyć do zaobserwowania wskaźników, na podstawie których można wysnuć wszechstronne wnioski o sytuacji w rodzinie. Potrzebna jest do tego dobra znajomość biologii pszczół oraz obserwacje pogody i pożytków, z których korzysta pasieka.

Podczas głównego przeglądu wiosennego przede wszystkim oceniamy...

Tak rozumując dochodzimy do wniosku, że w zasadzie wczesnowiosenny przegląd może być w ogóle niepotrzebny. Stan rodzin jest doskonale znany na podstawie wiedzy o ich zazimowaniu i przebiegu pogody zimą i na przedwiośniu.

Przegląd, czy tylko wgląd do rodzin nie tylko nie dostarczy żadnych ważnych informacji o rodzinie, ale spowoduje schłodzenie gniazda. Możemy uszkodzić lub zabić matkę, możemy też wywołać w pasiece rabunek.

Wziąwszy to pod uwagę warto tak zaplanować pracę w pasiece, by pierwszy wgląd wiązał się z poszerzaniem gniazd suszem i węzą oraz dodawaniem nadstawek, a w ulach wielokorpusowych dostawieniem kolejnej kondygnacji.

Taki tok myślenia i postępowania kłóci się z zaleceniami dotyczącymi zwalczania chorób pszczół, według których co roku powinien być badany osyp zimowy na obecność warrozy, nosemozy i ewentualnie chorób wirusowych. Ten problem w dużej pasiece rozwiązuje się pobierając próbki osypu z losowo wybranych reprezentatywnych rodzin, jednej na dziesięć lub nawet jednej na trzydzieści.

Wychodząc z podobnych założeń można zrezygnować i z innych przeglądów. Główny przegląd jesienny, czyli ten wykonywany po ostatnim miodobraniu w celu określenia siły rodziny i jej potrzeb pokarmowych wykonać można przy okazji odbierania plastrów z miodem z części gniazdowej (rodni).

Wszystkie prace pasieczne należy wykonywać planowo i kompleksowo, co oczywiście jest możliwe tylko wtedy, gdy znana jest aktualna sytuacja w rodzinach.

Ten sam zabieg wykonuje się kolejno we wszystkich ulach zaznaczając te, w których sytuacja odbiega od normy (bezmatki, zaawansowany nastrój rojowy, choroby). Wraca się do nich tego samego dnia lub później, co też musi być uwzględnione w planie obsługi pasieki.

Odbiór miodu można usprawnić, usuwając pszczoły z miodni przy pomocy przegonek lub repelentu. Proces pozyskiwania miodu z plastrów usprawnia się stosując maszyny do odsklepiania i miodarki promieniste o dużej wydajności.

Sprzęt pasieczny

Sprawność wykonywania większości prac w pasiece zależy od rodzaju i jakości użytkowanego sprzętu. W pierwszym rzędzie dotyczy to uli. Najszybciej wszystkie zabiegi wykonuje się w ulach wielokorpusowych.

Niezmiernie ważna jest unifikacja uli: w pasiece: wszystkie ule powinny być tego samego typu i posiadać te same wymiary zewnętrzne i wewnętrzne. Dotyczy to również ich wyposażenia. Wtedy każdy element jednego ula: korpus, daszek, dennica, powałka, zatwór, krata odgrodowa, podkarmiaczka, poławiacz obnóży, izolator – pasuje do każdego innego ula.

Należy unikać stosowania elementów zwiększających pracochłonność obsługi pasieki. Za przykład mogą posłużyć beleczki odstępnikowe, stosowane masowo w polskich pasiekach, których wyjmowanie i wkładanie w jednym ulu zajmuje czas potrzebny na obsługę kilku rodzin.

Wszelkie prace związane z pozyskiwaniem miodu, jak odsklepianie plastrów, ich wirowanie, cedzenie miodu, zagospodarowywanie odsklepin oraz przygotowywanie miodu do sprzedaży (standaryzacja, konfekcjonowanie) można usprawnić stosując odpowiedni sprzęt.

Urządzenia takie, jak maszyna do odsklepiania, nowoczesna miodarka i pompa do miodu są drogie, ale można korzystać z nich przez długie lata. Warto zadać sobie pytanie, czy oszczędności pracy, chociażby przy odsklepianiu plastrów i wirowaniu miodu, uzyskane dzięki zastosowaniu nowoczesnego, ale drogiego sprzętu nie pozwolą na takie zwiększenie produkcji, że wydatek na jego zakup zwróci się już w ciągu pierwszego sezonu.

Duże oszczędności czasu można uzyskać...

Pasieka powinna być tak ustawiona, by możliwy był do niej dojazd (dotyczy to zwłaszcza pasiek wędrownych) i żeby łatwo dochodziło się do każdego ula. Najbardziej praktyczne jest ustawienie uli obok siebie, w rzędach, wtedy kolejno można przeglądać wszystkie rodziny w pasiece, wykorzystując sąsiednie ule do chwilowego postawienia podkurzacza, transportówki, położenia szczoteczki itp.

Podobny komfort pracy uzyskuje się, gdy ule są ustawione po cztery na paletach, każdy wylotkiem w inną stronę. Ten sposób ustawienia może być wykorzystany w pasiekach wędrownych, gdzie takie paletowe zestawy uli można ładować na środek transportu przy pomocy wózka widłowego.

Jeżeli pasieczysko jest ogrodzone, płot, parkan czy żywopłot powinien w jak najmniejszym stopniu utrudniać pszczelarzowi obsługę rodzin.

Notatki pasieczne

Pamięć ludzka jest zawodna, a pszczelarz musi wiedzieć, jakie czynności zostały wykonane wcześniej w pasiece. Trzeba przecież brać pod uwagę warunki pogodowe i pożytkowe i w odpowiednim czasie przedsięwziąć kolejne prace.

Stosując pinezki o takim samym kolorze jak znaczek matki w każdej chwili możemy stwierdzić jej wiek (łatwo ją umieścić np. na tylnej ścianie ula).

Dlatego w prawie każdej pasiece robi się notatki, a sposób ich prowadzenia i dokładność zależy od upodobań pszczelarza i wielkości pasieki. Szczegółowe notatki są bardzo potrzebne, aby nie zapomnieć, jakie matki mamy w pasiece i w którym ulu.

Wielu pszczelarzy – amatorów prowadzi szczegółowe notatki pasieczne, skrzętnie zapisując wszelkie czynności wykonane w każdej rodzinie, liczbę ramek w ulu, w tym ile ramek ujęto, ile dodano, ile jest z zapasem, z czerwiem itp. Tego rodzaju notatki mają znaczenie organizacyjne i hobbystyczne, jednak wiedza taka nie ma wpływu na poziom produkcji.

W większych pasiekach, zwłaszcza zlokalizowanych na kilku pasieczyskach, prowadzenie notatek jest bardzo ważne. By prowadzenie pasieki było łatwiejsze, każde stanowisko powinno stanowić oddzielną jednostkę produkcyjną.

W każdej pasiece wykonujemy te same prace, na przykład we wszystkich rodzinach na danym stanowisku wykonujemy w tym samym dniu miodobranie, instalujemy podkarmiaczki, dokarmiamy, wymieniamy matki – we wszystkich rodzinach na takie same. Wtedy notatki odnoszą się do całego stanowiska, a nie do poszczególnych rodzin.

Często pszczelarze rezygnują z zapisywania na rzecz prostych oznaczeń, jak chociażby odpowiednie ułożenie cegły obciążającej daszek. Cegła taka, położona na płask oznacza, że w rodzinie wszystko jest w porządku, jej stan jest taki, jak pozostałych rodzin w pasiece.

Położenie cegły na bocznej krawędzi oznacza, że po zakończeniu kompleksowych działań we wszystkich pasiekach rodzinę tę należy potraktować indywidualnie (sprawdzić obecność matki, połączyć, zlikwidować – zależnie od stwierdzonego w niej problemu).

Informacje o matkach użytkowanych w poszczególnych rodzinach są bardzo istotne z punktu widzenia gospodarki pasiecznej, bowiem pszczelarz powinien wiedzieć, jaki materiał jest użytkowany aktualnie w pasiece oraz, co najważniejsze, w jakim wieku są matki.

W niewielkiej pasiece, w której wszystkie ule są numerowane, nożna prowadzić szczegółowe zapiski dotyczące matek w każdej rodzinie, w dodatku przy odrobinie „zachodu” można numerki na opalitkach przyporządkować numerom uli.

Inaczej jest w kompleksowo prowadzonej pasiece, gdzie jednostką produkcyjną nie jest rodzina, lecz odrębne stanowisko. Można użytkować tam matki jednej rasy (linii) w jednym wieku, co jednak nie zawsze się udaje. Zdarza się, że matka zginie i zostanie zastąpiona o rok młodszą, pochodzącą z innej linii.

W każdej pasiece prowadzącej wychów matek, nawet w niewielkich ilościach, na własne potrzeby, należy prowadzić dokładne notatki. Notujemy terminy przekładania larw, ich pochodzenie oraz planowane daty izolacji mateczników i wygryzania się matek.

Następnie zapisujemy daty zasiedlania ulików weselnych. Należy dokładnie zapisywać, w którym ulu znajduje się ramka hodowlana z serią mateczników, by nie przeoczyć terminu ich izolacji w klateczkach matecznikowych.

Dla utrzymania właściwej higieny pasieki bardzo ważny jest...

Organizacje pszczelarskie

Pamięć jest zawodna, a pszczelarz musi wiedzieć, jakie
czynności zostały wykonane wcześniej w pasiece, dlatego
warto prowadzić notatki.

Sprawa związków i organizacji pszczelarskich bezpośrednio nie dotyczy gospodarki pasiecznej. Trzeba i warto ją jednak poruszyć, ponieważ właściwa współpraca pszczelarzy może mieć nie mniejszy wpływ na opłacalność prowadzenia pasieki niż właściwości bazy pożytkowej czy jakość pogłowia.

W obecnych czasach pszczelarstwo spotyka się z wieloma zagrożeniami, które łatwiej jest odeprzeć pszczelarzom współpracującym ze sobą niż działającym w pojedynkę.

Największym problemem pszczelarzy jest niska opłacalność produkcji, spowodowana spadkiem światowych cen miodu, która jest wynikiem wzrostu produkcji miodu w krajach o ciepłym klimacie i globalizacji światowego handlu.

Sprawna, nowoczesna organizacja pszczelarska, obejmująca swoim działaniem kilka krajów lub cały kontynent, może skutecznie oddziaływać na rządy państw, by te tworzyły korzystne warunki działania dla pszczelarstwa.

Tylko pszczelarze zrzeszeni w silnej organizacji, mogą skutecznie informować społeczeństwo o korzyściach wynikających z zapylania przez pszczoły, zarówno upraw rolniczych, jak i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin w naturalnych ekosystemach.

Mogą zajmować się tym pszczelarze, ponieważ to oni zdają sobie sprawę z istoty problemu. Pozostałej części społeczeństwa pszczoły na ogół kojarzą się z miodem i użądleniami.

Pszczelarze zrzeszeni w związku, spółce, spółdzielni czy grupie producentów rolnych mogą bardziej efektywnie sprzedawać swoje produkty, angażując się w działania marketingowe, reklamowe i nawiązując kontakty z sieciami handlowymi, na co nie może sobie pozwolić osamotniony pszczelarz.

Grupie pszczelarzy łatwiej zdobyć fundusze na zorganizowanie nowoczesnej linii technologicznej do odbioru i konfekcjonowania miodu, których posiadanie staje się obecnie obowiązującym wymogiem każdego podmiotu, który chce działać na rynku produktów pszczelich.

Dotyczy to także zakupu nowego sprzętu, wyposażenia pracowni, środków transportu, jak również cukru, węzy, matek pszczelich, leków czy wspólnej produkcji węzy z własnego, nieskażonego wosku. Ważnym obszarem dla organizacji pszczelarskich jest przeciwdziałanie zatruciom pszczół przez ostrzeganie się przed tego rodzaju zagrożeniami oraz wspólne działania w kierunku uzyskania odszkodowań, jeżeli do wytrucia pasiek doszło.

Pszczelarze współpracujący ze sobą mogą się informować o pożytkach, na które warto wędrować oraz zaplanować wędrówki, by pożytki, na które pasieki mogą być wywożone, były wykorzystywane racjonalnie.