fbpx

NEWS:

Ochrona lokalnej przyrody - ogrody przyjazne pszczołowatym

Zanik wielu siedlisk typowych dla tradycyjnego krajobrazu rolniczego jest jednym z głównych problemów europejskiej ochrony przyrody, ponieważ prowadzi do spadku bioróżnorodności. W Polsce występuje około 470 gatunków owadów pszczołowatych (Apoidea).

Bardzo często związane są one z murawami z klas Festuco-Brometea i Koelerio-Corynephoretea canescens. Tam też notuje się ich najwyższą różnorodność gatunkową.

Pasieka nr 77 (Rysunek1)
Rys. 1. Wizualizacja ogrodu wzorowanego na murawach kserotermicznych.
fot.© Rys. M. Janicka

Zaprzestanie użytkowania ciepłych łąk oraz muraw kserotermicznych i napiaskowych, a z drugiej strony – intensyfikacja rolnictwa i stosowanie nieprzemyślanych zabiegów (np. wypalanie traw) – eliminują miejsca gniazdowania pszczołowatych (Apoidea) i powodują wymieranie ich roślin pokarmowych.

Do wymierania niektórych pszczołowatych przyczynia się również zmniejszenie wykorzystania tradycyjnych materiałów budowlanych. Jedną z możliwości tworzenia zastępczych siedlisk – ochrony ginących gatunków – jest projektowanie ogrodów przyjaznych pszczołowatym.

Celem pracy było opracowanie wytycznych, które pozwolą na zaprojektowanie ogrodu zapewniającego zbliżone do naturalnych warunki dla gniazdowania i życia Apoidea (z wyłączeniem Apis mellifera), zaprojektowanie fragmentów ogrodu z elementami małej architektury, możliwych do wkomponowania w istniejące założenia ogrodowe, podnoszących ich walory estetyczne i zdrowotne.

Wytyczne projektowe

Analiza danych wykazała, że największe znaczenie przy urządzaniu ogrodu przyjaznego Apoidea mają: obfitość miejsc nadających się do gniazdowania, korzystne warunki mikroklimatyczne (stanowiska suche i nasłonecznione, osłonięte od zacinającego deszczu), obfitość roślin pokarmowych dostępnych w ciągu całego okresu wegetacyjnego (gł. Rosaceae, Fabaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Scrophulariaceae, Brassicaceae), duża mozaikowość siedlisk i czyste środowisko.

Pasieka nr 77 (Rysunek2)
Rys. 2. Wizualizacja ogródka wiejskiego.
fot.© Rys. M. Janicka

Ogólna charakterystyka projektów

Prezentowane projekty przedstawiają ogrody w różnym stopniu wzorowane na naturalnych siedliskach pszczołowatych, począwszy od ogrodu będącego próbą odtworzenia ekosystemu muraw kserotermicznych, a skończywszy na ogrodach wykorzystujących półnaturalną roślinność, na przykład płaty łąk i miedz.

W każdym przypadku gatunki roślin zostały dobrane w sposób zapewniający ciągłość pożytku w ciągu całego sezonu wegetacyjnego, szczególnie w głównych okresach lotów imago (wg Banaszaka w Polsce występują dwa sezony lotów: wiosenny i letni, przedzielone przejściowym okresem trwającym od II dekady czerwca do I dekady lipca).

Prezentowane ogrody cechują się wysoką różnorodnością florystyczną, ponieważ większość gatunków Apoidea to organizmy politroficzne, tzn. związane z wieloma gatunkami roślin żywicielskich.

Pasieka nr 77 (Rysunek3)
Rys. 3. Wizualizacja ogrodu ziołowo-różanego inspirowanego ogrodem formalnym.
fot.© Rys. M. Janicka

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Ogród wzorowany na murawach kserotermicznych

Ogród stanowi próbę odtworzenia ekosystemów muraw nawapiennych i piaszczystych Wyżyny Krakowskiej, które charakteryzują się wysokim bogactwem gatunkowym i walorami estetycznymi. Wykorzystano rośliny żywicielskie wielu gatunków Apoidea. Dobór gatunków przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Dobór gatunków i okresy kwitnienia
*Mchy, jako rośliny zarodnikowe, nie wytwarzają kwiatów.
Źródło: opracowanie własne M. Janicka.

ROŚLINYMIESIĄCE
IIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII
Krzewy            
Corylus avellana (leszczyna pospolita)  x         
Salixcaprea (wierzba iwa)          
Prunus spinosa (śliwa tarnina)          
Ribes uva-crispa (porzeczka agrest)   xx       
Rubus hirtus agg. (jeżyna gruczołowata)    xxxx    
Crataegus monogyna (głóg jednoszyjkowy)    x       
Rosa canina (róża dzika)     x      
Rosa dumalis (róża sina)     x      
Rośliny muraw napiaskowych            
Alyssum montanum (smagliczka pagórkowa)   xx   x   
Calluna vulgaris (wrzos zwyczajny)       xxx  
Hieracium pilosella (jastrzębiec kosmaczek)    x xxxxx  
Sedum acre (rozchodnik ostry)     xx     
Seum sexangulare (rozchodnik sześciorzędowy)      xx     
Thymus serpyllum (macierzanka piaskowa)     xx x    
Trifolium arvense (koniczyna polna)      x x x x   
mchy (Niphotrichum canescens)* (szroniak siwy)            
Rośliny muraw nawapiennych            
Euphorbia cyparissias (wilczomlecz sosnka)   x x x x   
Pulsatilla pratensis (sasanka łąkowa)    x x       
Festuca sp. div. (kostrzewa, różne gatunki)     x      
Fragaria vesca (poziomka pospolita)     x      
Achillea millefolium (krwawnik pospolity)     xx x x  
Dianthus deltoides (goździk kropkowany)     xx x  
Scabiosa ochroleuca (driakiew żółtawa)     xx x x   
Stachys recta (czyściec prosty)     xx x x   
Hypericum perforatum (dziurawiec zwyczajny)     x    
Campanula persicifolia (dzwonek brzoskwiniolistny)     x     
Centaurea scabiosa (chaber driakiewnik)      x x   
Origanum vulgare (lebiodka pospolita)      x x   
Scabiosa columbaria (driakiew gołębia)       xx   
Allium montanum (czosnek skalny)      x x    
Jasione montana (jasieniec piaskowy)      x x    
Campanula glomerata (dzwonek skupiony)     x xx x x   
Echium vulgare (żmijowiec zwyczajny)      xx x x x  
Gagea lutea (złoć żółta)   x        
Medicago falcata (lucerna sierpowata)      x xx   
Phleum phleoides (tymotka Boehmera)          
Trifolium pratense (koniczyna łąkowa)     x x x x   
Verbascum nigrum (dziewanna pospolita)          
mchy (Abietinella abietina, Tortula ruralis)*
(jodłówka pospolita, pędzliczek wiejski)            
SUMA01371222242116500

Pasieka nr 77 (Rysunek4)
Rys. 4. Wizualizacja ogrodu inspirowanego roślinnością miedz.
fot.© Rys. M. Poszwa

Miejsca gniazdowania: piaszczyste i lessowe łachy i skarpy, głazy i okruchy wapienne, puste muszle ślimaków, suche pędy jeżyn i puste łodygi traw. Materiał gniazdowy: glina piaszczysta, piasek, less, rędzina, liście drzew i krzewów, włoski roślin.

Ogródek wiejski

Projekt stanowi połączenie tradycyjnego ogrodu przydomowego i elementów przyrodniczych typowych dla południowych obrzeży Krakowa. Dzięki wykorzystaniu roślin ozdobnych i uprawnych (również starych odmian) otrzymano barwną, tradycyjną kompozycję.

Pasieka nr 77 (Rysunek5)
Rys. 5. Wizualizacja wrzosowiska.
fot.© Rys. M. Poszwa

zablokowane [...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

Pasieka nr 77 (Rysunek6)
Rys. 6. Wizualizacja ogrodu dla murarki.
fot.© Rys. M. Poszwa

Miejsca gniazdowania (również w formie hoteli dla pszczołowatych): gliniane i lessowe bloki, głazy i okruchy wapienne, puste muszle ślimaków, elementy drewniane (płoty, klocki), suche pędy traw i innych roślin. Materiał gniazdowy: glina piaszczysta, piasek, less, rędzina, liście drzew i krzewów, włoski roślin, drewno. Cdn.

Maria Janicka
Uniwersytet Jagielloński

Małgorzata Poszwa
Politechnika Krakowska

Źródło artykułu: E.M. Szymański (red.) Pszczelarstwo a ochrona pszczół, Wydawca Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2015, s. 30-40.

Bibliografia

  • Banaszak J., Pszczoły i zapylanie roślin, PWRiL, Poznań 1987, s. 255,
  • Banaszak J., Michalik S., Fijał J., Kosior A., Wpływ sukcesji zbiorowisk nieleśnych na owady pszczołowate Apoidea rezerwatu leśno-stepowego Skołczanka, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 11-12/1998, s. 223-250,
  • Bąk J., Trzmiele (Bombus Latr.) i trzmielce (Psithyrus Lep.) (Hymenoptera, Apoidae) w wybranych fitocenozach Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego w Górach Świętokrzyskich, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 13/2002/2003, s. 235-244,
  • Celary W., Wpływ antropopresji na faunę dzikich pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 5/1992, s. 181-190,
  • Dylewska M., Gąsienica-Chmiel M., Kosior A., Sumera B., Szafraniec S., Werstak K., Wiśniowski B., Skład gatunkowy i liczebność trzmieli i trzmielców (Bombinae, Apoidea, Hymenoptera) na łąkach w wybranych parkach narodowych oraz kwiecistość łąk w tych parkach w 1998 roku, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 11-12/1998, s. 279-292,
  • Dzwonko Z., Loster S., Vegetation differentiation and secondary succession on a limestone Hill in southern Poland, [in:] „J. Veg. Sci.” no. 1/1990, p. 615-622,
  • Dzwonko Z., Loster S., Effects of dominant trees and anthropogenic disturbances on species richness and floristic composition of secondary communities in southern Poland, [in:] “J. Appl. Ecol.” no. 34, pp. 861-870,
  • Flaga S., Pszczoła murarka ogrodowa, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2002a, s. 39,
  • Flaga S., Pszczoły porobnicowate związane z dziedzictwem kulturowym wsi, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2002b, s. 56,
  • Janicka M., Rzadkie i interesujące gatunki roślin naczyniowych ostańców wapiennych w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego (Wyżyna Krakowska), [w:] „Fragm. Florist. Geobot. Polon.” nr 18(1)/2011, s. 39-45,
  • Janicka M., Brioflora ostańców wapiennych w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego (Wyżyna Krakowska), [w:] „Fragm. Florist. Geobot. Polon.” nr 19(1)/2012, s. 117-123,
  • Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 537,
  • Poschlod P., Bonn S., Changing dispersal processes in the central European landscape since the last ice age: an explanation for the actual decrease of plant species richness in different habitats? [in:] “Acta Bot. Neerl.” no. 47(1)/1998, pp. 27-44,
  • Poschlod P., Bakker J. P., Kahmen S., Changing land use and its impact on biodiversity, [in:] “Basic Appl. Ecol.” no. 6/2005, pp. 93-98,
  • Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2000, s. 60,
  • Strobel K. J., Róże. Najpiękniejsze i najodporniejsze odmiany. Komponowanie, rozmnażanie, pielęgnacja, Bauer-Weltbild Media, Klub dla Ciebie, Warszawa 2010, s. 310,
  • von Orlow M., Hotele dla owadów. 30 projektów do samodzielnego wykonania, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2014, s. 94.

 Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"