Ochrona lokalnej przyrody - ogrody przyjazne pszczołowatym
Zanik wielu siedlisk typowych dla tradycyjnego krajobrazu rolniczego jest jednym z głównych problemów europejskiej ochrony przyrody, ponieważ prowadzi do spadku bioróżnorodności. W Polsce występuje około 470 gatunków owadów pszczołowatych (Apoidea).
Bardzo często związane są one z murawami z klas Festuco-Brometea i Koelerio-Corynephoretea canescens. Tam też notuje się ich najwyższą różnorodność gatunkową.
Rys. 1. Wizualizacja ogrodu wzorowanego na murawach kserotermicznych.
fot.© Rys. M. Janicka
Zaprzestanie użytkowania ciepłych łąk oraz muraw kserotermicznych i napiaskowych, a z drugiej strony – intensyfikacja rolnictwa i stosowanie nieprzemyślanych zabiegów (np. wypalanie traw) – eliminują miejsca gniazdowania pszczołowatych (Apoidea) i powodują wymieranie ich roślin pokarmowych.
Do wymierania niektórych pszczołowatych przyczynia się również zmniejszenie wykorzystania tradycyjnych materiałów budowlanych. Jedną z możliwości tworzenia zastępczych siedlisk – ochrony ginących gatunków – jest projektowanie ogrodów przyjaznych pszczołowatym.
Celem pracy było opracowanie wytycznych, które pozwolą na zaprojektowanie ogrodu zapewniającego zbliżone do naturalnych warunki dla gniazdowania i życia Apoidea (z wyłączeniem Apis mellifera), zaprojektowanie fragmentów ogrodu z elementami małej architektury, możliwych do wkomponowania w istniejące założenia ogrodowe, podnoszących ich walory estetyczne i zdrowotne.
Wytyczne projektowe
Analiza danych wykazała, że największe znaczenie przy urządzaniu ogrodu przyjaznego Apoidea mają: obfitość miejsc nadających się do gniazdowania, korzystne warunki mikroklimatyczne (stanowiska suche i nasłonecznione, osłonięte od zacinającego deszczu), obfitość roślin pokarmowych dostępnych w ciągu całego okresu wegetacyjnego (gł. Rosaceae, Fabaceae, Asteraceae, Lamiaceae, Scrophulariaceae, Brassicaceae), duża mozaikowość siedlisk i czyste środowisko.
Rys. 2. Wizualizacja ogródka wiejskiego.
fot.© Rys. M. Janicka
Ogólna charakterystyka projektów
Prezentowane projekty przedstawiają ogrody w różnym stopniu wzorowane na naturalnych siedliskach pszczołowatych, począwszy od ogrodu będącego próbą odtworzenia ekosystemu muraw kserotermicznych, a skończywszy na ogrodach wykorzystujących półnaturalną roślinność, na przykład płaty łąk i miedz.
W każdym przypadku gatunki roślin zostały dobrane w sposób zapewniający ciągłość pożytku w ciągu całego sezonu wegetacyjnego, szczególnie w głównych okresach lotów imago (wg Banaszaka w Polsce występują dwa sezony lotów: wiosenny i letni, przedzielone przejściowym okresem trwającym od II dekady czerwca do I dekady lipca).
Prezentowane ogrody cechują się wysoką różnorodnością florystyczną, ponieważ większość gatunków Apoidea to organizmy politroficzne, tzn. związane z wieloma gatunkami roślin żywicielskich.
Rys. 3. Wizualizacja ogrodu ziołowo-różanego inspirowanego ogrodem formalnym.
fot.© Rys. M. Janicka
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ogród wzorowany na murawach kserotermicznych
Ogród stanowi próbę odtworzenia ekosystemów muraw nawapiennych i piaszczystych Wyżyny Krakowskiej, które charakteryzują się wysokim bogactwem gatunkowym i walorami estetycznymi. Wykorzystano rośliny żywicielskie wielu gatunków Apoidea. Dobór gatunków przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Dobór gatunków i okresy kwitnienia
*Mchy, jako rośliny zarodnikowe, nie wytwarzają kwiatów.
Źródło: opracowanie własne M. Janicka.
| ROŚLINY | MIESIĄCE | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | |
| Krzewy | ||||||||||||
| Corylus avellana (leszczyna pospolita) | x | x | ||||||||||
| Salixcaprea (wierzba iwa) | x | x | ||||||||||
| Prunus spinosa (śliwa tarnina) | x | x | ||||||||||
| Ribes uva-crispa (porzeczka agrest) | x | x | ||||||||||
| Rubus hirtus agg. (jeżyna gruczołowata) | x | x | x | x | ||||||||
| Crataegus monogyna (głóg jednoszyjkowy) | x | |||||||||||
| Rosa canina (róża dzika) | x | |||||||||||
| Rosa dumalis (róża sina) | x | |||||||||||
| Rośliny muraw napiaskowych | ||||||||||||
| Alyssum montanum (smagliczka pagórkowa) | x | x | x | |||||||||
| Calluna vulgaris (wrzos zwyczajny) | x | x | x | |||||||||
| Hieracium pilosella (jastrzębiec kosmaczek) | x | x | x | x | x | x | ||||||
| Sedum acre (rozchodnik ostry) | x | x | ||||||||||
| Seum sexangulare (rozchodnik sześciorzędowy) | x | x | ||||||||||
| Thymus serpyllum (macierzanka piaskowa) | x | x | x | |||||||||
| Trifolium arvense (koniczyna polna) | x | x | x | x | ||||||||
| mchy (Niphotrichum canescens)* (szroniak siwy) | ||||||||||||
| Rośliny muraw nawapiennych | ||||||||||||
| Euphorbia cyparissias (wilczomlecz sosnka) | x | x | x | x | x | x | ||||||
| Pulsatilla pratensis (sasanka łąkowa) | x | x | ||||||||||
| Festuca sp. div. (kostrzewa, różne gatunki) | x | x | ||||||||||
| Fragaria vesca (poziomka pospolita) | x | x | ||||||||||
| Achillea millefolium (krwawnik pospolity) | x | x | x | x | x | |||||||
| Dianthus deltoides (goździk kropkowany) | x | x | x | x | x | |||||||
| Scabiosa ochroleuca (driakiew żółtawa) | x | x | x | x | ||||||||
| Stachys recta (czyściec prosty) | x | x | x | x | ||||||||
| Hypericum perforatum (dziurawiec zwyczajny) | x | x | x | |||||||||
| Campanula persicifolia (dzwonek brzoskwiniolistny) | x | x | ||||||||||
| Centaurea scabiosa (chaber driakiewnik) | x | x | x | |||||||||
| Origanum vulgare (lebiodka pospolita) | x | x | x | |||||||||
| Scabiosa columbaria (driakiew gołębia) | x | x | x | |||||||||
| Allium montanum (czosnek skalny) | x | x | ||||||||||
| Jasione montana (jasieniec piaskowy) | x | x | ||||||||||
| Campanula glomerata (dzwonek skupiony) | x | x | x | x | x | |||||||
| Echium vulgare (żmijowiec zwyczajny) | x | x | x | x | x | |||||||
| Gagea lutea (złoć żółta) | x | x | ||||||||||
| Medicago falcata (lucerna sierpowata) | x | x | x | x | ||||||||
| Phleum phleoides (tymotka Boehmera) | x | x | ||||||||||
| Trifolium pratense (koniczyna łąkowa) | x | x | x | x | x | |||||||
| Verbascum nigrum (dziewanna pospolita) | x | x | ||||||||||
| mchy (Abietinella abietina, Tortula ruralis)* | ||||||||||||
| (jodłówka pospolita, pędzliczek wiejski) | ||||||||||||
| SUMA | 0 | 1 | 3 | 7 | 12 | 22 | 24 | 21 | 16 | 5 | 0 | 0 |
Rys. 4. Wizualizacja ogrodu inspirowanego roślinnością miedz.
fot.© Rys. M. Poszwa
Miejsca gniazdowania: piaszczyste i lessowe łachy i skarpy, głazy i okruchy wapienne, puste muszle ślimaków, suche pędy jeżyn i puste łodygi traw. Materiał gniazdowy: glina piaszczysta, piasek, less, rędzina, liście drzew i krzewów, włoski roślin.
Ogródek wiejski
Projekt stanowi połączenie tradycyjnego ogrodu przydomowego i elementów przyrodniczych typowych dla południowych obrzeży Krakowa. Dzięki wykorzystaniu roślin ozdobnych i uprawnych (również starych odmian) otrzymano barwną, tradycyjną kompozycję.
Rys. 5. Wizualizacja wrzosowiska.
fot.© Rys. M. Poszwa
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Rys. 6. Wizualizacja ogrodu dla murarki.
fot.© Rys. M. Poszwa
Miejsca gniazdowania (również w formie hoteli dla pszczołowatych): gliniane i lessowe bloki, głazy i okruchy wapienne, puste muszle ślimaków, elementy drewniane (płoty, klocki), suche pędy traw i innych roślin. Materiał gniazdowy: glina piaszczysta, piasek, less, rędzina, liście drzew i krzewów, włoski roślin, drewno. Cdn.
Maria Janicka
Uniwersytet Jagielloński
Małgorzata Poszwa
Politechnika Krakowska
Źródło artykułu: E.M. Szymański (red.) Pszczelarstwo a ochrona pszczół, Wydawca Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2015, s. 30-40.
Bibliografia
- Banaszak J., Pszczoły i zapylanie roślin, PWRiL, Poznań 1987, s. 255,
- Banaszak J., Michalik S., Fijał J., Kosior A., Wpływ sukcesji zbiorowisk nieleśnych na owady pszczołowate Apoidea rezerwatu leśno-stepowego Skołczanka, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 11-12/1998, s. 223-250,
- Bąk J., Trzmiele (Bombus Latr.) i trzmielce (Psithyrus Lep.) (Hymenoptera, Apoidae) w wybranych fitocenozach Suchedniowsko-Oblęgorskiego Parku Krajobrazowego w Górach Świętokrzyskich, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 13/2002/2003, s. 235-244,
- Celary W., Wpływ antropopresji na faunę dzikich pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea) Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 5/1992, s. 181-190,
- Dylewska M., Gąsienica-Chmiel M., Kosior A., Sumera B., Szafraniec S., Werstak K., Wiśniowski B., Skład gatunkowy i liczebność trzmieli i trzmielców (Bombinae, Apoidea, Hymenoptera) na łąkach w wybranych parkach narodowych oraz kwiecistość łąk w tych parkach w 1998 roku, [w:] „Prądnik. Prace Muz. Szafera” nr 11-12/1998, s. 279-292,
- Dzwonko Z., Loster S., Vegetation differentiation and secondary succession on a limestone Hill in southern Poland, [in:] „J. Veg. Sci.” no. 1/1990, p. 615-622,
- Dzwonko Z., Loster S., Effects of dominant trees and anthropogenic disturbances on species richness and floristic composition of secondary communities in southern Poland, [in:] “J. Appl. Ecol.” no. 34, pp. 861-870,
- Flaga S., Pszczoła murarka ogrodowa, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2002a, s. 39,
- Flaga S., Pszczoły porobnicowate związane z dziedzictwem kulturowym wsi, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2002b, s. 56,
- Janicka M., Rzadkie i interesujące gatunki roślin naczyniowych ostańców wapiennych w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego (Wyżyna Krakowska), [w:] „Fragm. Florist. Geobot. Polon.” nr 18(1)/2011, s. 39-45,
- Janicka M., Brioflora ostańców wapiennych w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego (Wyżyna Krakowska), [w:] „Fragm. Florist. Geobot. Polon.” nr 19(1)/2012, s. 117-123,
- Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 537,
- Poschlod P., Bonn S., Changing dispersal processes in the central European landscape since the last ice age: an explanation for the actual decrease of plant species richness in different habitats? [in:] “Acta Bot. Neerl.” no. 47(1)/1998, pp. 27-44,
- Poschlod P., Bakker J. P., Kahmen S., Changing land use and its impact on biodiversity, [in:] “Basic Appl. Ecol.” no. 6/2005, pp. 93-98,
- Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 2000, s. 60,
- Strobel K. J., Róże. Najpiękniejsze i najodporniejsze odmiany. Komponowanie, rozmnażanie, pielęgnacja, Bauer-Weltbild Media, Klub dla Ciebie, Warszawa 2010, s. 310,
- von Orlow M., Hotele dla owadów. 30 projektów do samodzielnego wykonania, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2014, s. 94.
