Pierzga godnym polecenia produktem pszczelim

Pierzga to zakonserwowany przez pszczoły pyłek kwiatowy. Obnóża (porcje pyłku kwiatowego zebranego przez pszczoły gromadzone w tzw. koszyczkach na trzeciej parze odnóży) zostają złożone przez pszczołę lotną (pszczoły zbieraczki) do komórki plastra i zwilżone przez pszczołę ulową (robotnice) wydzieliną gruczołów ślinowych i miodem, a następnie ubite w komórkach główką w celu zabezpieczenia go przed dostępem powietrza.

Pozyskana, lekko wysuszona pierzga.
fot.© Celina Habryka

W warunkach beztlenowych mieszanina pyłku, miodu i śliny pszczół w temperaturze ula, ok. 30°C, ulega fermentacji wywołanej przez bakterie mlekowe, a zarazem zakonserwowaniu. Pierzga jest głównym pokarmem larw pszczelich, stanowi podstawowe źródło białka w diecie pszczół, warunkuje ich dobrą kondycję oraz pomyślny rozwój i stan ich zdrowia.

Ma wyższą wartość odżywczą niż pyłek, lepszą przyswajalność i bogatszy skład chemiczny. Jest pokarmem o dużej zawartości białka, witamin, składników mineralnych, aminokwasów, tłuszczów, węglowodanów. Jest lepiej przyswajalna przez nasz organizm niż pyłek kwiatowy, ponieważ w procesie przetwarzania pyłku na pierzgę zostają rozpuszczone otoczki pyłkowe, a przyswajalność witamin wzrasta kilkunastokrotnie.

W składzie pierzgi znajdują się: witaminy: A, B1, B2, B6, B12, C, D, E, K, P i PP oraz pierwiastki: potas, żelazo, selen, magnez, miedź, krzem, chlor, siarkę, mangan, a także enzymy: inwertaza, katalaza, pepsyna, trypsyna, lipaza, laktaza.

Zawartość jakościowo-ilościowa enzymów jest inna niż w pyłku kwiatowym, ponieważ dochodzą enzymy pochodzenia zwierzęcego przekazane przez pszczołę.

Pierzga w naszej diecie

Pierzga ma specyficzny, lekko kwaskowaty smak. Nie jest tak słodka jak miód. Powinna być spożywana w dawkach nieprzekraczających trzy łyżeczki dziennie. Można ją przyjmować na wiele sposobów: prosto z opakowania dokładnie i powoli gryząc granulki, robiąc roztwór wodny z wody przegotowanej lub mleka w ilości pół łyżeczki pierzgi na pół szklanki lub mieszając z miodem, który wzmacnia korzystne działanie pierzgi.

Najlepsze efekty wspomagające organizm uzyska się spożywając ją dwa razy dziennie. Wypijając rano na czczo, a drugą porcję wieczorem rozpuszczając ją na 12 godzin przed wypiciem. Moczenie pierzgi przez całą noc lub cały dzień wzmacnia jej działanie.

W przypadku poważnych schorzeń wątroby zalecana dzienna dawka pierzgi to 10 g trzy razy dziennie, około dwie godziny po posiłku. Efekty suplementacji pierzgi można zaobserwować już po tygodniu jej przyjmowania. Pierzga może być używana przez wszystkich: dzieci, młodzież, osoby w sile wieku i starsze. Nie mogą jej używać jedynie osoby uczulone na produkty wytworzone przez pszczoły.

Pierzga w diecie pszczół

Pierzga decyduje o rozwoju rodziny pszczelej przede wszystkim w okresie wczesnowiosennym oraz w sierpniu, ponieważ jest pokarmem białkowym pszczół oraz głównym źródłem witamin i składników mineralnych. Niekorzystne warunki dla rodzin pszczelich stwarza brak pyłku w okolicy pasieki.

Większa ilość pyłku występuje w okresie kwitnienia mniszka lekarskiego, rzepaku, nawłoci czy wrzosu. Pierzga ma podobne właściwości jak pyłek, ale ma korzystniejsze oddziaływanie na organizm pszczół, ponieważ jest mieszaniną pyłków z różnych roślin.

Większość pyłku pszczoły składają w plastrach przylegających bezpośrednio do czerwiu oraz w plastrach zamykających właściwe gniazdo, czyli rodnię. Zużycie pierzgi przez rodzinę pszczelą wynosi od 15 do 45 kg rocznie. Znaczną jej część zużywają 3-6-tygodniowe pszczoły karmicielki do produkcji mleczka pszczelego i karmienia larw.

Skład chemiczny pierzgi ma istotny wpływ na jakość pokarmową mleczka pszczelego, a tym samym rozwój rodziny pszczelej.

Pozyskiwanie pierzgi

Pozyskiwanie pierzgi w czystej postaci w dużych ilościach jest trudne ze względów technicznych. Można ją pozyskiwać zarówno na potrzeby rodzin pszczelich, jak i w celu spożywania przez ludzi. Pszczoły rozmieszczają ją na plastrze dość nieregularnie, zarówno w starych, jak i nowych komórkach.

Oczyszczona pierzga oferowana do sprzedaży.
fot.© Teresa Kobiałka

Najczęściej gromadzą ją w pobliżu czerwiu. Dość rzadko zdarza się zgromadzenie dużej ilości pierzgi w jednym plastrze. Duże ilości pierzgi powinny być pozyskiwane tylko podczas obfitych pożytków pyłkowych, co odbywa się bez uszczerbku zaopatrzenia rodzin pszczelich w pokarm pyłkowy w czasie obfitego czerwienia.

Do pozyskiwania pierzgi powinno się używać plastrów jasnych, które należy wstawić do gniazda jako pierwsze za kratą odgrodową lub jako ostatnie. Pierzgę można pozyskiwać również z plastrów przeznaczonych do przetopienia. Przy zwartym wypełnieniu komórek pierzgę łatwiej jest wydobyć mechanicznie.

Niestety, jak dotąd nie opracowano wydajnego urządzenia, przy pomocy którego można by oddzielać pierzgę od plastrów bez zanieczyszczania jej woskiem oraz innymi składkami plastra pszczelego. Najprostszym sposobem pozyskiwania jest ręczne wydłubywanie komórki po komórce. Jest ono jednak bardzo pracochłonne i żmudne. Można go stosować przy pozyskiwaniu niewielkich ilości na potrzeby własne.

Niektórzy pszczelarze pozyskują pierzgę ręcznie, dzięki czemu pozostaje ona wolna od zanieczyszczeń, jest to jednak bardzo pracochłonne. Pierzgę ręcznie wydobywa się przy pomocy rurki o średnicy 5 mm z zaostrzonymi krawędziami, ze sprężynowym mechanizmem tłoczkowym w środku.

Ponadto do wyjmowania pierzgi z komórek służy również odsklepiacz widelcowy z odpowiednio wygiętymi kolcami w odległości 15 mm od końca lub też zwykły widelec. W tym celu górne części komórek plastra należy ściąć nożem aż do powierzchni pierzgi, którą zdrapuje się aż do węzy pociągając widelcem z góry na dół.

Proces ten wykonuje się po odwróceniu plastra na drugą stronę. Uzyskaną pierzgę wraz z pokruszonymi resztkami komórek plastra powinno się zwilżyć płynnym miodem w ilości 25-30 dag na 1 kg pierzgi i zmielić w maszynce do mięsa.

Rozdrobnioną masę ponownie miesza się z miodem, aby zawierał 20-25% pierzgi. Dokładnie rozciera się do uzyskania jednolitej, półpłynnej masy. Mieszaninę wlewa się do wysokiego naczynia celem sklarowania i po około dwóch tygodniach wszystkie lekkie zanieczyszczenia, np. resztki komórek plastra czy wosk wypłyną na powierzchnię. Pierzga w tym czasie opadnie na dno.

Kolejnym sposobem pozyskiwania czystej pierzgi jest użycie specjalnego urządzenia skonstruowanego do tego celu. Najlepiej nadają się plastry wypełnione pierzgą niemal w 100% lub takie ich części, gdzie pierzga ułożona jest zwarcie.

Plastry z pierzgą najpierw trzeba zamrozić, a następnie rozdrabnia się je na maszynie. Zmrożony wosk łatwo się kruszy i oddziela od grudek pierzgi. Część oprzędów komórek zostaje i trzeba je usunąć ręcznie. Zasada działania maszyny i jej budowa podobna jest do tradycyjnej młocarni zębowej, której elementami roboczymi są zęby w bębnie i zęby w klepisku.

W przypadku maszyny do pierzgi zęby służą do rozdrabniania plastra, a ponieważ jest on zmrożony, dzieli się na frakcje. Wentylator oddziela wosk od grudek pierzgi. Warunkiem właściwego działania maszyny jest dobre zmrożenie plastrów.

Bęben rozdrabniający pierzgę oraz wentylatory wydmuchujące drobiny wosku i innych zanieczyszczeń są elementami roboczymi w maszynie do pozyskiwania pierzgi. Za pomocą przekładni pasowych napęd przekazywany jest od niezależnych silników elektrycznych.

Pierzgę po obróbce maszyną należy jeszcze doczyścić i dosuszyć, aby można ją było przechowywać przez długi czas. Cdn.

mgr inż. Celina Habryka
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie

Bibliografia

• Chmielewski W., 2003, Szkodniki pierzgi, Pasieka 3, 57-59.
• Chmielewski W., 2011, Szkodliwe stawonogi występujące w pierzdze pszczelej, Pasieka 6,
• Gala J., 2002, Wartość biologiczna pyłku i pierzgi, Pszczelarstwo, 6, 8-9.
• Hołderna-Kędzia E., Kędzia B., 2005, Leki z pasieki, Drukarnia Księży Werbistów, Włocławek.
• https://www.doz.pl/czytelnia/a1324-Pierzga_8211_odzywczy_eliksir (odczyt 04.01.2016)
• Janik M., 2010, Pozyskujmy pierzgę, Pasieka, 1, 22-24.
• Jung Cz.,2007, Pierzga pszczela. Pasieka, 4, 16-17.
• Kędzierska-Matysek M., 2014, Produkty pszczele, znaczenie biologiczne i właściwości lecznicze, Przemysł Spożywczy, 11, 34-37.
• Modelski M., 2002, Różne sposoby pozyskiwania pierzgi, Pszczelarstwo, 9, 23.
• Piekarz B., 2011, Pierzga, Pszczelarstwo, 6, 20.
• Trzybiński S., 2012, Wszystko o pyłku i jego pozyskiwaniu. Część 7. Pierzga ważna i niedoceniana.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"