Z artykułu dowiesz się m.in.:
- jakie gatunki w rejonie potoku Jaworzynki są odwiedzane przez owady zarówno w dzień, jak i w nocy;
- z jakich roślin stworzyć kompozycję miododajną nawiązującą do tego zbiorowiska i jak je ze sobą zestawić.
- dlaczego sztuczne światło jest zagrożeniem dla nocnych sieci zapyleń.
Wzbogacanie bazy pokarmowej: miododajne rabaty z natury – dolina potoku Jaworzynka w Beskidzie Sądeckim
Wraz z nadejściem wiosny, cieniste, wilgotne lasy w dolinie potoku Jaworzynka rozjaśniają kwiaty o delikatnych barwach, a po zmroku nad ścieżkami unosi się urzekający, słodki zapach miesiącznic i podkolanów sugerujący istnienie ciekawych nocnych sieci zapyleń. Warto wzbogacić miododajne kompozycje o rośliny, które będą wspierały ćmy i inne grupy zapylaczy wykonujące loty po zachodzie słońca.
Roślinność w dolinie potoku Jaworzynka
Jaworzynka, zwana też Gabońskim Potokiem, bierze swój początek pod szczytem Wielkiej Przehyby, na wysokości ok. 1130 m n.p.m. Nad doliną górują szczyty Będzikówki (972 m n.p.m.) na zachodzie oraz Zgrzypów (1124 m n.p.m.) na wschodzie będące kulminacjami bocznych grzbietów pasma Radziejowej. Potok przedziera się przez lasy porastające strome górskie zbocza, prowadząc wartkie wody na północ do ujścia w Dunajcu – tam, gdzie dno doliny staje się szersze, a lasy ustępują zabudowaniom Gabonia, Skrudziny i Gołkowic.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
W dolinie Jaworzynki w drzewostanie obok jodły pojawia się często klon jawor. Fitocenozy, w których drzewo to rośnie licznie, składem florystycznym runa nawiązują do jaworzyn ziołoroślowych. Ten typ lasu związany jest z wilgotnym i chłodnym mikroklimatem siedlisk o północnej ekspozycji. Rośnie w stromych, trudno dostępnych miejscach, często na rumoszu skalnym. Drzewostan budują jawor, jesion Fraxinus excelsior, jodła i buk, czasem tylko jawor i jodła, a w runie rozwijają się bujnie rośliny znajdujące optimum rozwoju w górskich ziołoroślach z klasy Betulo-Adenostyletea: kokoryczka okółkowa Polygonatum verticillatum i lepiężnik biały Petasites albus. Runo z przewagą gatunków żyznych lasów liściastych budują bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta, bniec różowy Melandrium rubrum, czyściec leśny Stachys sylvatica, dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans, gajowiec żółty Galeobdolon luteum, kopytnik pospolity Asarum europaeum, miesiącznica trwała Lunaria rediviva, niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere, parzydło leśne Aruncus sylvestris, przytulia wonna Galium odoratum, szałwia lepka Salvia glutinosa, żankiel zwyczajny Sanicula europaea i żywiec bulwkowaty Dentaria bulbifera. Często można spotkać kosmatkę olbrzymią Luzula sylvatica, nawłoć pospolitą Solidago virgaurea, podkolana białego Platanthera bifolia, wietlicę samiczą Athyrium filix-femina i zarazę Orobanche sp.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
W dzień i o zmierzchu – bogactwo zapylaczy
Bogactwo roślin z różnych rodzin botanicznych zapewnia pyłek i nektar owadom zapylającym o odmiennych aparatach gębowych i innych stylach furażowania. W zbiorowiskach w dolinie Jaworzynki zaznacza się udział gatunków roślin przywabiających szerokie spektrum wieczornych i nocnych zapylaczy. Takie zestawienie wspiera podział zasobów również w dziennych sieciach zapyleń, gdyż niektóre z tych roślin oferują nektar owadom o długich aparatach gębowych (motylom, bujankom i innym). Przykładem może być bniec czerwony, który według danych literaturowych opartych na obserwacjach z północnej Francji i Skandynawii odwiedzany jest przez owady zarówno w dzień, jak i po zmroku. W ciągu dnia na kwiatach bieńca pojawiają się głównie trzmiele Bombus (ziemny B. terrestris, rudy B. pascuorum, ogrodowy B. hortorum), muchowate Muscidae (Thricops sp.), bzygowate Syrphidae (kuliboda Spaerophoria sp.), smuklikowate Halictidae (pseudosmuklik Lasioglossum sp.), zawisakowate Sphingidae (fruczak gołąbek Macroglossum stellatarum), nocą zaś przedstawiciele sówkowatych Noctuidae (ponocnica Hadena sp. i błyszczka Autographa sp.) oraz omacnicowatych Pyralidae. Również miesiącznica trwała jest odwiedzana przez zapylacze dzienne (np. pszczołę miodną Apis mellifera, motyle) i nocne (ćmy). Do żywców w ciągu dnia chętnie przylatują bujanki Bombylius sp. div. – muchówki z rodziny bujankowatych (Bombyliidae), do bodziszka żałobnego pszczoły miodne, natomiast storczyk podkolan biały przywabia motyle z rodzin zawisakowatych i sówkowatych. Świerząbek korzenny i podagrycznik pospolity według obserwacji z różnych terenów są wizytowane przez rozmaite motyle, chrząszcze, muchowate, bzygowate, żądłówki i przedstawicieli innych grup owadów, np. gąsiennicznikowatych.
Kompozycje miododajne
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Zestawienie nr 7 pokazuje, jak mogą wyglądać rabaty, gdy aranżacje z dzikich gatunków inspirowane lasami jaworowymi wzbogacimy o pięknie pachnące rośliny ogrodowe związane z dziedzictwem kulturowym wsi, takie jak wieczornik damski, maciejka dwurożna, lak pospolity i floks wiechowaty, wabiące zapylacze nocne.
Kompozycja 1
W tym zestawieniu wykorzystałam byliny związane z buczyną karpacką. Rabata w pastelowych kolorach przywodzi na myśl zaciszną polanę. Znalazły się tu: miła w dotyku szałwia o miękkich koronach kwiatowych – bladożółtych z brązowoczerwonawymi plamkami, żywokost z zebranymi w sierpiki kwiatami, których kremowe płatki z czasem zaczynają się rumienić, słonecznie żółta nawłoć pospolita, amarantowy czyściec leśny, niebieskofioletowa dąbrówka i poziewnik pstry przyciągający wzrok połączeniem żółtego, fioletowego i purpury.
Dobór roślin: szałwia lepka Salvia glutinosa +, żywokost sercowaty Symphytum cordatum +, nawłoć pospolita Solidago virgaurea +, czyściec leśny Stachys sylvatica +, poziewnik pstry Galeopsis speciosa 1, dąbrówka rozłogowa Ajuga reptans +.
Kompozycja 2
Pełna uroku aranżacja ukazuje runo buczyny karpackiej w odsłonie bogatej w pociągające kolory i filigranowe kształty. W palecie pojawia się różowy, amarantowy, słoneczny żółty, kremowy i biały. Koronkowe kwiatostany żankla i zwiewne, delikatne kwiaty przenętu towarzyszą złocistym gwiazdkom nawłoci, a puszyste główki zerwy wznoszą się nad poziomkami o maleńkich kwiatach i słodkich, pachnących owocach.
Dobór roślin: przenęt purpurowy Prenanthes purpurea +, nawłoć pospolita Solidago virgaurea +, czyściec leśny Stachys sylvatica +, zerwa kłosowa Phyteuma spicatum +, żankiel zwyczajny Sanicula europaea +, poziomka pospolita Fragaria vesca +.
Kompozycja 3
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Kompozycja 5
Pod baldachimem koron jaworów rozpościera się barwny dywan roślin runa. Na tle bladofioletowych kwiatów miesiącznicy trwałej bogate wzory tworzą perłowy świerząbek, bordowy bodziszek, amarantowy czyściec leśny i ciemnoróżowy bniec, a wśród mchów dostrzec można liliowo-zielone arabeski bluszczyka o kosmatych liściach.
Dobór roślin: miesiącznica trwała Lunaria rediviva 2, świerząbek orzęsiony Chaerophyllum hirsutum 1, bniec czerwony Melandrium rubrum +, bodziszek żałobny Geranium phaeum 1, czyściec leśny Stachys sylvatica 1, bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta +.
Kompozycja 6
Gdy nadchodzi wiosna, roślinny kobierzec lasu jaworowego rozjaśniają jasnożółte kwiatostany gajowca. Im bliżej lata, tym leśny dywan zyskuje więcej liliowych i różowych odcieni: kwitną wówczas biały świerząbek, bladofioletowa miesiącznica, ciemnoróżowy bniec i bordowy bodziszek. Jako ostatnia otwiera pąki nawłoć pospolita – tym samym w runie znów pojawia się żółty akcent – jak klamra zamykająca okres wegetacji w jaworzynie.
Dobór roślin: miesiącznica trwała Lunaria rediviva 2, świerząbek korzenny Chaerophyllum aromaticum +, bniec czerwony Melandrium rubrum +, bodziszek żałobny Geranium phaeum 1, nawłoć pospolita Solidago virgaurea +, gajowiec żółty Galeobdolon luteum 1.
Kompozycja 7
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Otoczone przez ożywczą ciemność
Nocne sieci zapyleń są coraz głębiej rozumiane przez badaczy: wiemy, że u ich podstaw leżą między innymi zapachy kwiatowe i zdolność wchodzących w interakcję owadów do widzenia w warunkach słabego oświetlenia (tzw. widzenie skotopowe). Gatunki roślin zapylane przez owady latające po zmroku wydzielają najbardziej atrakcyjny zapach nocą, a ich kwiaty są białe, jasne, blade, dzięki czemu odznaczają się w ciemnościach. Zagrożeniem dla tych zależności jest sztuczne światło, które odciąga owady od pokarmu oraz zmienia wizualny i zapachowy charakter siedliska (widoczność kwiatów jest słabsza, a zapachy mniej zachęcające).
Jego stała emisja ma w dalszej perspektywie negatywny wpływ na całą sieć interakcji. Ograniczenie zapylania roślin przez owady nocne przyczynia się bowiem do zubożenia florystycznego siedlisk, a tym samym do zmniejszenia zasobności bazy pokarmowej, z której korzystają również zapylacze związane z jasną częścią doby. Ważne jest, by dbać o zachowanie ciemności tam, gdzie jest to możliwe: chociażby wokół domów, w pasiekach i w ogrodach. Działa ona kojąco i regenerująco również na nas, a spacer wśród zapachu nocnych kwiatów jest przyjemnością.
Dr Maria Janicka
1 - Do określania udziału gatunków w płacie roślinności służy powszechnie używana siedmiostopniowa skala ilościowości-pokrycia wprowadzona przez Brauna-Blanqueta: r – bardzo rzadko, jeden lub kilka osobników, + - rzadko, z nieznacznym pokryciem, 1 – licznie z niskim pokryciem lub mniej obficie z wyższym pokryciem, zawsze mniejszym niż 5% badanej powierzchni, 2 – pokrycie 5-25% powierzchni badawczej lub bardzo licznie z pokryciem mniejszym niż 5%, 3 – pokrycie 25-50%, 4 – 50-75%, 5 – 75-100%. Oceniana jest pionowa projekcja osobników danego gatunku na płaszczyznę poletka [Dzwonko 2007].
Literatura
Banaszak J., Ekologia pszczół, PWN, Warszawa-Poznań 1993.
Barbot E., Dufaÿ M., Godé C., De Cauwer I. 2025. Investigating the effects of diurnal and nocturnal pollinators on male and female reproductive success and on floral trait selection in Silene dioica. Peer Community Journal 5: e11.
Dzwonko Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Botanicum, Poznań-Kraków.
Falińska K. 2012. Ekologia roślin. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Janicka M. 2023. Odwiedziny na kwiatach – owady, rośliny i sieci zapyleń. Pasieka 2: 54–57.
Janicka M. 2023. O wzbogacaniu pożytków – wprowadzenie z ekologii roślin. Pasieka 1: 48–51.
Janicka M. 2022. Wykorzystanie danych fitosocjologicznych w projektowaniu zestawów roślin miododajnych na przykładzie wybranych zbiorowisk nieleśnych z Beskidu Sądeckiego. 59 Naukowa Konferencja Pszczelarska. Zakład Pszczelnictwa Instytut Ogrodnictwa w Puławach, 8–9 marca 2022 r., Materiały Konferencji on-line: 58.
Janicka M., Kostrakiewicz-Gierałt K. 2018. Charakterystyka osobników kwitnących podkolana białego Platanthera bifolia na nowym, obfitym stanowisku w Ojcowskim Parku Narodowym. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 74(1): 58–65. – lit. cyt.
Knop E., Zoller L., Ryser R., Hörler M., Fontaine C. 2017. Artificial light at night as a new threat to pollination. Nature 548 (7666): 206–209.
Lipiński M. 2010. Pożytki pszczele. Zapylanie i miododajność roślin. PWRiL, Wyd. Sądecki Bartnik, Warszawa – Stróże.
Macgregor C.J., Scott-Brown A.S. 2020. Nocturnal pollination: an overlooked ecosystem service vulnerable to environmental change. Emerging Topics in Life Sciences.
Protecting nocturnal pollinators. All-Ireland Pollinator Plan, How-to Guide 13. National Biodiversity Data Centre Series No.33. August 2023.
Ruszkowski A., Jabłoński B., Rośliny pokarmowe pszczół, Wyd. Zarząd Główny PKE, Kraków 2000.
Sulborska A. 2020. Mniej znane rośliny pożytkowe, cz. 5. Pasieka 3: 50–xx.
Sulborska A. 2019. Rośliny pożytkowe. Wydawnictwo „Pasieka”, Klecza Dolna.
Westerbergh A., Saura A. 1994. Gene flow and pollinator behaviour in Silene dioica poopulations. Oikos 71: 215–224.
