Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jak uprawiać hurmę amerykańską w polskich warunkach;
• dlaczego owoce hebanowca bywają kwaśne i jak temu zaradzić;
• czy drzewo to nadaje się do obsadzania pasiek.

Hurma amerykańska Diospyros virginiana jako drzewo pożytkowe, dekoracyjne i deserowe

Jesienią chętniej sadzimy jako potencjalne rośliny pożytkowe rozmaite osobliwości, dopiero od niedawne dostępne w polskich szkółkach. Jedną z nich jest hurma amerykańska Diospyros virginiana L., znana też jako hebanowiec wirginijski, persymona amerykańska, biały heban, jabłuszko oposów, figa kaki, śliwka cukrowa albo daktylośliwa. W Stanach Zjednoczonych uważana jest za dobry gatunek miododajny. Uprawia się ją przede wszystkim dla owoców i drewna. W Polsce najbezpieczniej sadzić ją w dzielnicach zachodnich. Wieloletnie doświadczenia PAN Ogrodu Botanicznego CZRB w Powsinie dowiodły, że wprowadzona w zacisznym miejscu (i odpowiednio pielęgnowana za młodu) poradzi sobie nawet na Mazowszu.

Hurma amerykańska rośnie dziko na południowym wschodzie USA, przede wszystkim w dorzeczu Missisipi, od Missouri i Luizjanę na południu do Connecticut na północy. Tam również wzięto ją do uprawy w XIX w. Podobnie jak lepiej znane nam w Polsce miłorzęby jest żywą skamieniałością, praktycznie niezmienioną od kredy i wczesnego trzeciorzędu. Pod wieloma względami przypomina ważniejszą gospodarczo hurmę wschodnią (hebana wiśniówkę) Diospyros kaki, dostarczającą szaronów (kaki, persymon)¹, rodzimą dla Chin, uprawianą w strefie klimatu podzwrotnikowego i zwrotnikowego (Izrael, Floryda, Kalifornia).

Coś dla ciała, coś dla ducha

W swojej ojczyźnie hurma amerykańska jest średnich rozmiarów wolno rosnącym drzewem (do 20 m wys.). Preferuje stanowiska widne lub półcieniste, o wilgotnym, aczkolwiek przepuszczalnym, zasobnym, najlepiej gliniastym gruncie. W Polsce i krajach sąsiednich rośnie znacznie słabiej, w postaci sporego krzewu lub niskiego drzewa, wysokości najwyżej 6–9 m (jeszcze kilka dekad temu raptem 3–4 m) – skarlało zatem równie silnie jak inne drzewo, z jakim wiązano ogromne nadzieje dla leśnictwa, pszczelarstwa i sadownictwa: czeremcha późna. Młode drzewka muszą być okrywane na zimę, stare powinny wytrzymać mrozy do -20, nawet -27°C. Wybornie znosi za to letnie upały. Dostarcza niezwykle ciężkiego i odpornego na gnicie, drobnoziarnistego drewna o żółtawej bieli, a czarniawej twardzieli. W Stanach heban produkuje się z okazów hurmy liczących ponad 100 lat. Ma prosty pień oraz cienkie, zygzakowate gałązki z grubym rdzeniem. Kora hebanowca wirginijskiego na młodych pędach bywa czerwonawa, na konarach i pniu jest ciemnosiwa lub ciemnobrunatna, głęboko spękana, a podzielona na płytki z dość swoistymi łuseczkami. Opisywane drzewo charakteryzuje się całobrzegimi, owalnymi liśćmi (do 152 mm długości) o spiczastych wierzchołkach a sercowatych nasadach, wyrastającymi naprzemianlegle. Dla ogrodnika wielkim atutem tej persymony pozostają przemiany kolorystyki jej liści wraz ze zmianami pór roku. Najmłodsze liście bywają puszyste, w rozmaitych odcieniach bladego bordo lub miedzianego brązu wpadającego w zieleń (prawie jak u niektórych sakur, czyli japońskich wiśni ozdobnych); późną wiosną i latem stają się ciemnozielone, lśniące z wierzchu, a matowe i kudłate od spodu; by na jesieni buchnąć płomienistymi odcieniami ciemnego złota lub oranżu.

W tym największy jest ambaras,
żeby dwoje chciało naraz

Hurma amerykańska zazwyczaj jest gatunkiem dwupiennym jak nasze wierzby i jałowce, zatem kwiaty męskie (pręcikowe) oraz żeńskie (słupkowe) tworzą się na innych osobnikach („samcach” i „samicach”). Kwiaty u obu płci będą czterodzielne, dość drobne, podzielone na kielich i koronę, w rozmaitych odcieniach kremowej bieli lub zielonkawej żółci, przy czym kwiaty męskie będą miały 16 pręcików ustawionych w dwóch rzędach, natomaist kwiaty żeńskie osiem słupków o górnych zalążniach. Zawiązują się w maju lub czerwcu, gdy liście wciąż jeszcze są tylko połowicznie rozwinięte. Niektóre okazy są poligamiczne, to znaczy zawiązują nieco kwiatów obupłciowych, choć przy powierzchownej obserwacji sprawiają wrażenie tylko męskich lub tylko żeńskich (spośród gatunków rodzimych dla Polski poligamiczne bywają m.in. klony). Soczyste, opatrzone czterema listkami (pozostałościami kielicha) jagody tejże persymony przypominające pod wieloma względami małe pomidory (galaretowata jędrność, kształt) lub drobniutkie szarony (o długości 20–50 mm), zawierające od jednego do ośmiu nasion. Raczej nie opadają, pozostając na drzewie do grudnia. Jada się je na surowo, suszy niczym daktyle, ewentualnie przerabia na sosy słodko-kwaśne, konfitury bądź galaretki. Ich pestki bywają tak twarde, że podczas wojny secesyjnej robiono z nich guziki mundurów. Zmielone zastępowały kawę lub herbatę, o ile nie popsuły młynka. Plonować zaczynają już okazy 5–6-letnie. Dwupienność hurmy amerykańskiej nie jest dla sadowników aż tak kłopotliwa jak w przypadku pistacji, rokitnika bądź starszych odmian minikiwi. Problem braku „samców” można rozwiązać:

Przysmak dinozaurów i szczurów workowatych, gorycz jankesów

Popularnym kawałem na Południu Stanów pozostaje częstowanie naiwnych turystów oraz przybyszów z Północy niedojrzałymi, lecz mocno już wybarwionymi figami kaki. Mimo apetycznego wyglądu i względnej miękkości będą potwornie ściągające oraz gorzkie w smaku z racji wysokiej zawartości tanin. Chłód raczej nie poprawia ich smaku (nie redukuje cierpkości), w przeciwieństwie do naszych kalin i rokitników, gdyż drzewo to podczas wegetacji w ogóle nie styka się z zimą. Pomóc może za to solidne sparzenie tych małych szaronków. Choć na jagodach persymony amerykańskiej żeruje sporo amerykańskich ptaków oraz ssaków (od oposów i skunksów po niedźwiedzie), to po pasażu przez ich układ trawienny kiełkują zadziwiająco słabo. Wyraźnie lepszą kiełkowalność obserwuje się po zjedzeniu i wydaleniu przez słonia. Dowodzi to, że optymalnymi rozsiewaczami nasion hurmy amerykańskiej były wymarłe kilka tysięcy lat temu mastodonty i mamuty, ewentualnie również ogromne, naziemne leniwce. Co rozsiewało to drzewo w kredzie? Być może triceratopsy…

Hurma jako drzewa miododajne?

Cztery genomy dobrze, sześć genomów lepiej

Znaczenie liczby oraz kształtu chromosomów, czyli kariotypu danego organizmu rozumiano już w początkach XX w., jednak liczbę chromosomów dla hurmy amerykańskiej określono metodą cytometrii przepływowej dopiero kilka lat temu. Okazało się, że hebanowce wirginijskie rosnące dziko w południowych Appalachach mają cztery kompletne zestawy chromosomów (są tetraploidami), podczas gdy zdecydowana większość drzew, zarówno uprawianych, jak i występujących w stanie naturalnym (zwykle bardziej na północ lub na zachód) cechuje się sześcioma pełnymi zestawami chromosomów (są heksaploidami). Spośród odmian (kultywarów) sadowniczych tetraploidami okazały się wyłącznie: ‘SFES’, ‘Sugar Bear’, ‘Weeping’ oraz ‘Ennis Seedless’. Pozostałe 41 odmian oferowane przez amerykańskie szkółki to heksaploidy. Właśnie odmienne liczby chromosomów (poziomy ploidalności) okazały się winne słabemu owocowaniu i (lub) marnemu smakowi i woni owoców z okazów zapylanych pyłkiem drzew męskich o innej liczbie chromosomów. Dość często zdarza się to w Kentucky, gdzie dzikie drzewa tetraploidalne występują w pobliżu plantacji deserowych – jak się okazuje – heksaploidalnych odmian.

1 - Szaron – to owoc, z wyglądu przypominający pomidora. W smaku jest słodki, choć lekko kwaskowaty, bardzo aromatyczny – przyp. red.

Piśmiennictwo

Barlow, C. 2000. The Ghosts of Evolution: Nonsensical Fruit, Missing Partners, and Other Ecological Anachronisms. New York: Basic Books.

Briand, C. 2005. The common persimmon (Diospyros virginiana L.): The history of an underutilized fruit tree (16th–19th centuries). Huntia 12: 71-89.

Burge, D. 2018. Common Persimmon (Diospyros virginiana L.), a Naturalized, Potentially Invasive Species in the State of California. Madroño, 65(2): 96-100.

Chauhan, N., Thakur, B. S., & Joshi, M. 2017. Floral morphology, pollen viability and pollinizer efficacy of persimmon. Journal of Hill Agriculture, 8(2): 166-170.

Choi, Y., Tao, R., Yonemori, K. & Sugiura, A. 2003 Genomic distribution of three repetitive DNAs in cultivated hexaploid Diospyros spp. (D. kaki and D. virginiana) and their wild relatives. Genes Genet. Syst. 78: 301-308.

Crandall, B.S. & Baker, W.L. 1950. The wilt disease of American persimmon caused by Cephalosporium diospyri. Phytopathology 40: 307-325.

Goodell, E. 1982. Two promising fruit plants for northern landscapes. Arnoldia. 42: 103-133.

McDaniel, J. 1973a. Persimmon cultivars for northern areas Fruit Var. J. 27: 94-96.

McDaniel, J. 1973b. American persimmon, an emerging horticultural crop Fruit Var. J. 27: 116-119.

Nikkeshi, A., Inoue, H., Arai, T., Kishi, S., & Kamo, T. 2019. The bumblebee Bombus ardens ardens (Hymenoptera: Apidae) is the most important pollinator of Oriental persimmon, Diospyros kaki (Ericales: Ebenaceae), in Hiroshima, Japan. Applied entomology and zoology, 54(4): 409-419.

Nissen, R. & Roberts, R.E. 2015. History, origin and classification of persimmon cultivars J. Amer. Pomol. Soc. 69: 31-44.

Ondrášek, I., & Krejcka, B. 2008. Growing and possibilities of introduction of some species of genus Diospyros in the Czech Republic. In IV International Symposium on Persimmon 833 (pp. 47-50).

Palla, K. J., Beasley, R. R., & Pijut, P. M. 2013. In vitro culture and rooting of Diospyros virginiana L. HortScience, 48(6): 747-749.

Pomper, K. W., Crabtree, S. B., & Lowe, J. D. 2017. Ploidy Level of American Persimmon in Kentucky: Could it Impact Production Strategies for Seedless Fruit?. In 2017 ASHS Annual Conference. ASHS

Pomper, K. W., Lowe, J. D., Crabtree, S. B., Vincent, J., Berry, A., England, C., & Raemakers, K. 2020. Ploidy level in american persimmon (Diospyros virginiana) cultivars. HortScience, 55(1): 4-7.

Raddová, J., Ptáčková1, H., Čechová, J. & Ondrášek, I. 2012. Genetic analysis of the genus Diospyros ssp. using RAPD and i-PBS methods Acta Univ. Agr. Silvic. Mendel. Brun. 60: 205-216

Troop, J. & Hadley, O. 1895. The American persimmon: Its habits and distribution in Indiana, methods of propagation and cultivation, and suggestions concerning its improvement. Trans. Indiana Hort. Soc. 35: 116-123.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"