Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jakie kraje są największymi producentami miodu;
• w których krajach UE jest najwięcej pszczelarzy;
• z jakimi problemami mierzy się światowe pszczelarstwo.

Pszczelarstwo na świecie, cz. 1.

Odkąd ludzie kilka tysięcy lat temu dowiedzieli się, że pszczoły dają miód, który można im podbierać, pszczelarstwo stało się ważną i cenioną gałęzią rolnictwa. Uprawiane jest ono na wszystkich kontynentach, prócz Antarktydy. Pszczoły miodne żyją wszędzie tam, gdzie znajdą się rośliny zdolne dostarczyć im nektaru jako pożywienia. Przez tysiące lat pszczelarstwo i wiedza na jego temat ewoluowały, zmieniały się poglądy i sposoby gospodarowania, ale cel był jeden i niezmienny – pozyskać miód. A żeby to osiągnąć, trzeba było troszczyć się o jego główne producentki – pszczoły (nie tylko miodne)¹. Zjawisko masowego ginięcia pszczół (Colony Collapse Disorder) sprawiło, że ludzie w końcu zdali sobie sprawę z bezmyślnej eksploatacji tych zwierząt. Warto pamiętać, że pszczoły to nie tylko miód, będący poniekąd „efektem ubocznym” ich działalności – zapylania kwiatów, dzięki któremu mamy owoce i warzywa. Pszczoły i inne owady zapylające są bowiem kluczowe dla produkcji żywności. O tym, jak wygląda współczesne pszczelarstwo na świecie, z jakimi problemami się boryka i do czego dąży, przeczytacie w poniższym artykule.

Unia Europejska

Pszczelarstwo jest uprawiane we wszystkich krajach UE i charakteryzuje się zróżnicowanymi warunkami produkcji, ilością zebranego miodu i praktykami pszczelarskimi. Państwa zjednoczone w Unii Europejskiej mogą liczyć na wzajemną pomoc w rozwoju pszczelarstwa w dziedzinach takich jak wsparcie techniczne, szkolenia dla pszczelarzy, walka ze szkodnikami czy ogólna poprawa jakości produktów. W latach 2020–22 wydano 240 mln euro na krajowe programy pszczelarskie we Wspólnocie, co stanowi wzrost o 11% w porównaniu z finansowaniem w latach 2017–19. Połowa tej kwoty pochodziła z budżetu UE, a resztę pokryły kraje członkowskie. Na pszczelarzach ciążą jednak nie tylko prawa, ale i szereg obowiązków i ograniczeń. Miody wprowadzone do obiegu muszą mieć odpowiednie oznakowania na etykietach – ich braki mogą skutkować surowymi karami lub pozbawieniem dotacji. Na podstawie prezentacji stworzonej przez Komisję ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, możemy poznać europejski świat pszczelarski w liczbach².

Unia Europejska jest drugim światowym producentem miodu (280 000 t), zaraz po Chinach³. Może pszczelarstwo nie jest wielkim sektorem gospodarki, ale bardzo istotnym – głównie ze względu na zapylanie upraw. W krajach członkowskich żyje 612 tys. pszczelarzy – najwięcej w Niemczech, bo aż 21%, następna jest Polska (12%) i Czechy (10%), potem Włochy i Francja (po 9%). Prognozuje się, że liczebność pszczelarzy – czy to hobbystów, czy profesjonalistów – będzie ciągle rosła. Liczba uli w całej Unii to aż 18 214 tys. sztuk, z czego do pierwszej trójki krajów o największej liczbie pni zaliczyć możemy Hiszpanię (3034 tys.), Rumunię (1998 tys.) i Polskę (1678 tys.)⁴. Są to dane z 2019 r. – wynika z nich, że rodzin pszczelich jest o 5,1% więcej niż rok wcześniej. Statystyczny pszczelarz europejski ma 21 uli. Unia jest samowystarczalna pod względem miodu tylko w 60% – stąd wysoki poziom importu z Ukrainy (30%)⁵, Chin (20%) czy nawet Ameryki Południowej. Jest to wskaźnik negatywny, gdyż poziom importu znacznie przewyższa ilości miodu eksportowanego. Stale rosną koszty produkcji, co skutkuje wzrostem cen nie tylko miodu, lecz także pyłku, pierzgi, mleczka pszczelego czy wosku.

Głównymi problemami, z którymi borykają się pszczelarze, są choroby i szkodniki pszczół: warroza, zgnilec amerykański, barciak siejące spustoszenie w europejskich pasiekach. Kłopotem są także małe ilości zebranego miodu, spowodowane zmianami klimatu i warunkami atmosferycznymi (jak np. chłodna i deszczowa wiosna roku 2020), zmniejszeniem bazy roślin miododajnych czy wytruciem pszczół poprzez stosowanie szkodliwych środków ochrony roślin. Wiele państw Europy boryka się również z fałszowaniem miodu – ten precedens pogłębia się na całym świecie i niesie za sobą długofalowe negatywne skutki nie tylko dla sektora pszczelarskiego, ale i dla reszty społeczeństwa.

Ukraina

Pszczelarstwo w Ukrainie odgrywa ważną rolę w rozwoju rolnictwa i przemysłu rolnego. Pszczoły są również zapylaczami upraw, zwiększającymi plony. Zdecydowana większość zbieranego miodu pochodzi z małych, prywatnych pasiek. Korzysta się głównie z uli drewnianych, ale coraz większą popularnością, podobnie jak w Polsce, cieszą się styropianowe lub poliuretanowe.

Warto podkreślić rolę Ukrainy w światowym pszczelarstwie. Jest jednym z czołowych światowych eksporterów miodu – zaraz po Chinach, Unii Europejskiej, Turcji, Argentynie i Iranie. W roku 2018 nasi sąsiedzi wyeksportowali 49,4 tys. t miodu o wartości 98 mln dolarów. Odbiorcami są głównie Niemcy, Polska, USA, Turcja. Ogólnokrajowa produkcja miodu w ciągu ostatnich lat wynosi 70–90 tys. t rocznie. W całej Ukrainie jest ponad 400 tys. pszczelarzy. Co ciekawe, pszczelarze ukraińscy są stosunkowo młodzi – 29% należy do grupy 18–40 lat, 20% stanowią osoby w wieku 40–50 lat, a 44% pszczelarzy ma powyżej 50 lat. Wszystko jednak zmienił wybuch wojny. O obecnej sytuacji pszczelarzy w Ukrainie napisał Anatolij Gurman w nr 5/2022 „Pasieki”⁶.

Rosja

Rosja jest praktycznie samowystarczalna pod względem produkcji i spożycia miodu, import jest minimalny i w 2016 r. wyniósł tylko 207 t. (przy eksporcie prawie 4 tys. t). Rosyjski miód przed wybuchem wojny na Ukrainie i wprowadzeniem sankcji eksportowały głównie Litwa, Estonia, Słowacja i Niemcy⁷. W 2022 r. w Ufie miał odbyć się Kongres Apimondii, który jednak ze względu na wprowadzone sankcje przeniesiono do Stambułu. Główne pszczelarskie regiony to tereny dawnej Rusi Moskiewskiej. Istotne są również regiony Ałtaju, Krasnodaru, Permu, Baszkirii i Udmurcji. Na Ałtaju i w Permie produkcja miodu jest największa, ale to w Udmurcji miód jest najlepszej jakości⁸.

Miód rosyjski bywa kiepskiej klasy, kwitnie fałszerstwo i spada liczba pszczelarzy. Zwraca się uwagę na niewystarczające zaplecze techniczne przemysłu i praktyczny brak pasiek państwowych. Problemem jest także wiek pszczelarzy – większość z nich skończyła 50 lat. Największy kłopot mają Rosjanie z masowym wymieraniem pszczół. Według badania Wyższej Szkoły Ekonomii z 2017 r., w ciągu 10 lat liczba pszczół w Rosji spadła o 40%. Równie dużą śmiertelność zanotowano w roku 2019 – zginęło aż 80 tys. rodzin pszczelich. W takim tempie pszczoły mogą wyginąć w Rosji już w roku 2035, co grozi katastrofą. Niszczenie siedlisk, zmiany klimatu, procesy urbanizacji, niepoprawne stosowanie środków ochrony roślin – wszystko to ma negatywny wpływ na pszczoły i inne pożyteczne owady⁹.

Ostatnie lata dały sporo do myślenia – wprowadzono specjalne programy rozwoju pszczelarstwa i krajowy projekt, mający na celu ochronę pszczół i zwiększenie świadomości rolników, edukując ich, jak prawidłowo stosować pestycydy. Na życiu pszczół powinno zależeć nie tylko pszczelarzom, ale nam wszystkim – inaczej przyjdzie nam zapylać drzewa owocowe pędzelkiem¹⁰, a to raczej smutna perspektywa…

Iran

Warto również osobno wspomnieć kilka słów na temat pszczelarstwa Iranu, który w 2020 r. uplasował się na czwartym miejscu w rankingu światowych eksporterów miodu. Można powiedzieć, że zakrawa to na skalę ewenementu, Iran bowiem od prawie pół wieku podlega ostrym sankcjom ekonomicznym i gospodarczym, nałożonym przez USA i inne kraje Zachodu. Mimo to pszczelarstwo ciągle się rozwija, nauczono się obchodzić ograniczenia. Miód jest eksportowany często w szarej strefie, przez pośredników. Według danych Ministerstwa Rolnictwa Iranu w kraju stabilnie rośnie wytwarzanie wszystkich produktów pszczelich, a według produkcji miodu Iran zajął trzecie miejsce na świecie, zaraz po Chinach i Turcji. Pszczelarstwo włączono w spis branż o strategicznej wartości dla rozwoju państwa, jest wspomagane przez wiele dotacji. Miód zajmuje ważne miejsce w irańskiej kuchni i codziennie jest jedzony do śniadania. Podaje się go w herbaciarniach, knajpkach i hotelach. Według średniego spożycia miodu (1,3 kg rocznie na osobę) Iran znacznie wyprzedza inne kraje Azji¹¹.

Źródło: dane Ministerstwa Rolnictwa Iranu

Chiny

Chiny to najludniejsze państwo na Ziemi, które ma 1,4 mld mieszkańców, co stanowi 18,4% populacji świata. Trzysta tysięcy ludzi zajmuje się pszczelarstwem. Utrzymują łącznie ok. 10 mln rodzin pszczelich, z czego 8 mln to europejskie pszczoły miodne, a 2 mln wschodnioazjatyckie. Rocznie średnio produkuje się 200–250 tys. t. miodu, 1,5 tys. t. mleczka pszczelego, 3,5 tys. t. pyłku, 2,5 tys. t. wosku i 300 t propolisu¹². Owady zbierają nektar z rzepaku, eukaliptusów, bluszczy, gruszek i innych roślin. Z reguły miód jest bardzo płynny – większość pasiek znajduje się w strefie subtropikalnej, gdzie pszczoły nie radzą sobie z wilgocią. Aby miód zgęstniał, pszczelarze uciekają się do specjalnego przetwarzania, co niestety odbija się na jego jakości i właściwościach. Po odwirowaniu, by zapobiec fermentowaniu miodu, dodaje się do niego antybiotyki. Pszczelarze dostarczają miód do skupów, gdzie jego wilgotność jest sztucznie zaniżana. Następnie miód jest pakowany i sprzedawany w dużych pojemnikach – ze względu na łatwiejszy transport. By przykuć uwagę konsumenta, miód nazywany jest chwytliwie „królewskim”, „męskim”, czy w stylu „dla wątroby”, „na serce” – to rodzaj swoistego marketingu – miód przecież jest dostępnym niemalże dla każdego i uniwersalnym środkiem na wiele dolegliwości. Duże pojemniki i dopiski powinny więc wzbudzać czujność kupującego. Znane są również przypadki produkcji „miodu” bez udziału pszczół – na bazie syropu cukrowego, z dodatkiem barwników i skrobi. Ekspansja tych praktyk przybrała katastrofalne rozmiary – wg nieoficjalnych danych udział tego zamiennika w rynku chińskim wynosi nawet 50–70%¹³. Problem fałszowania miodu i jego udział na rynkach światowych odbija się nie tylko na konsumentach, ale głównie na pszczelarzach, dlatego ważna jest umiejętność rozpoznawania dobrego, naturalnego miodu i wspomaganie lokalnych producentów! Cdn. _

1 - W Australii, Indiach i obu Amerykach miód pozyskiwano (a nawet trwa to do dziś) od pszczół dzikich np. bezżądłowych [M. Walerowicz „365 faktów o pszczołach”].

2 - https://agriculture.ec.europa.eu/documents_en (dostęp 28.09.2022)

3 - https://bit.ly/3RhN1Y7 (dostęp 28.09.2022)

4 - https://twitter.com/EUAgri/status/1322810610115989504 (dostęp 28.09.2022)

5 - Przypominamy, że to dane sprzed wojny w Ukrainie. O obecnej sytuacji można przeczytać np. w artykule: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/aktualnosci/wiadomosci-ze-swiata/3738-swiatowy-handel-miodem-2 oraz: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/aktualnosci/wiadomosci-z-polski/3896-zagraniczny-miod-zalewa-polske-czy-rzad-podejmie-kroki

6 - artykuł w całości: https://bit.ly/3fqO9eC (dostęp 19.09.2022)

7 - Co ciekawe, Polska nadal nie wprowadziła embarga na rosyjski miód, o czym pisalimy tutaj: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/aktualnosci/wiadomosci-z-polski/3899-rosja-na-rynku-miodu-w-2022-roku – przyp. red.

8 - https://ferma.expert/pchely/razvedenie-pchely/pchelovodstvo-v-rossii/ (dostęp 28.09.2022)

9 - https://www.kommersant.ru/doc/4356066 (dostęp 28.09.2022))

10 - Do podobnej sytuacji doszło już w Chinach, więcej na ten temat pisaliśmy w książce „Pszczelarskie fakty i mity”: https://bit.ly/3rbAcUE (dostęp 19.09.2022)

11 - https://bit.ly/3UMQT6k (dostęp 27.09.2022)

12 - https://www.dobryj-pasechnik.ru/public/pchelovodstvo/172.html (dostęp 21.09.2022)

13 - https://bit.ly/3r9p4rh (dostęp 21.09.2022)

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"