Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jakie składniki miodu dobrze wpływają na mięsień sercowy;
• który gatunek miodu najlepiej wpływa na serce;
• jakie były efekty różnych kuracji miodem.

Miód na serce

Zastosowanie miodu w chorobach serca i naczyń krwionośnych

Miód pszczeli i inne produkty wytwarzane lub zbierane przez pszczoły towarzyszą człowiekowi od najdawniejszych czasów. Przekazy historyczne wskazują, że były one stosowane na przestrzeni wieków, zarówno w celu odżywczym (zwłaszcza miód, pyłek pszczeli i pierzga), jak również w leczeniu i profilaktyce różnych chorób wewnętrznych.

Hipokrates wykorzystywał miód w terapii wielu chorób, m.in. w dolegliwościach serca [A. Gribkow, 2007]. Walory odżywcze i lecznicze miodu (bez dodatków lub w połączeniu z ziołami) wykorzystywali także Żydzi w wielu chorobach sercowo-naczyniowych. Miód był doceniany również przez medyków arabskich. Według wielkiego uczonego Azji Środkowej – Awicenny – najlepszym środkiem o wysokiej skuteczności w chorobach serca był miód. W dziele pt. „Kanon nauki lekarskiej” z 1024 r. odnotował on liczne receptury uwzględniające w swym składzie miód i rośliny lecznicze. Przykładowo osobom z chorobami serca polecał codzienne przyjmowanie miodu w połączeniu z sokiem z granatu [B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia 2008, Omarow i in. 2016]. W islamie wykorzystywano cenne właściwości miodu we wszystkich chorobach, szczególnie przyjmując go w jego naturalnej postaci, tj. bezpośrednio z plastra oraz nie poddanego uprzednio żadnym dodatkowym zabiegom. Miód był składnikiem wielu przepisów leczniczych. Natomiast zgodnie z medycyną ajurwedyjską w miażdżycy naczyń i osłabieniu mięśnia sercowego poleca się wypicie szklanki wody z miodem i sokiem z cytryny [Boukraâ 2020]. Badania prowadzone współcześnie potwierdzają obecność w miodzie cennych składników biologicznie aktywnych, które uzasadniają wyjątkowe właściwości biologiczne decydujące o wysokiej skuteczności miodu w profilaktyce i leczeniu chorób serca i naczyń krwionośnych. Łączny efekt działania tych substancji zapewnia również właściwe funkcjonowanie innych narządów wewnętrznych, szczególnie wątroby i nerek, jak również układu nerwowego i endokrynologicznego [Sinjakow 2008]. Stosowanie naturalnych produktów, takich jak miód zyskuje przewagę nad preparatami syntetycznymi, ponieważ umożliwia prowadzenie bezpiecznej, nieobciążonej działaniami ubocznymi terapii chorób serca. Leczenie miodem można wspierać, wykorzystując atmosferę powietrza ulowego (tzw. uloterapię), co jeszcze bardziej wpisuje się w naturalne i skuteczne leczenie kompleksowe pacjenta. Oprócz korzystnego wpływu na układ emocjonalny i nerwowy wykazuje cenne właściwości wspomagające leczenie chorób sercowo-naczyniowych, takich jak: nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia krążenia obwodowego i mózgowego [B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia 2020].

Walory organoleptyczne miodu wzbogacają ponadto aminokwasy, garbniki i woski, a na jego barwę wpływają związki karotenoidowe (β-karoten, ksantofil, chlorofil, flawonoidy i antocyjany). Dzięki niewielkiej ilości hormonu acetylocholiny miód wpływa korzystnie na gospodarkę węglowodanowotłuszczową mięśnia sercowego. Zwalnia jego czynność, rozszerza naczynia, obniża ciśnienie tętnicze krwi. Miód zawiera niewielkie ilości witamin z grupy B (B₁, B₂, B₆, kwas foliowy, kwas nikotynowy i kwas pantotenowy) oraz witaminę C (przeciętnie 2 mg/100 g), które oprócz właściwości przeciwutleniających obniżają poziom aminokwasu – homocysteiny świadczącej o ryzyku wystąpienia miażdżycy i innych chorób sercowo-naczyniowych pochodzenia zakrzepowo-zatorowego [Filipow 2018]. W miodzie gryczanym, o szczególnej przydatności w chorobach serca i układu krążenia, zawartość witaminy C może dochodzić do 12 mg/100 g produktu.

Cennymi składnikami miodu są również biopierwiastki (potas, fosfor, magnez, wapń, żelazo, krzem, siarka, miedź, fluor, cynk, chrom i mangan) występujące w miodach nektarowych w ilości 0,02–0,35%, w spadziowych w granicach 0,7–1,19%; średnio 0,3%. W miodzie jest najwięcej potasu, którego zawartość oceniana jest na 300–700 mg/kg. Pierwiastek ten wpływa na prawidłowy rytm pracy serca i jego kurczliwość oraz obniża nadmierne napięcie mięśni [Crane 1976, Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010]. Około 1% zawartości miodu stanowią domieszki, m.in. ziarna pyłku kwiatowego (ok. 3000/g) oraz mleczko pszczele (0,1 mg/100 g), które wspierają czynności układu odpornościowego organizmu.

Działanie lecznicze

Choroby serca i układu krążenia

Miód stosuje się z powodzeniem w następujących chorobach serca i układu krążenia: niewydolność mięśnia sercowego, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, nerwica serca, miażdżyca i inne. Miód naturalny po przyjęciu do wewnątrz, dzięki zawartości łatwo przyswajalnej glukozy, odżywia mięsień sercowy i dostarcza energii niezbędnej do efektywnej pracy serca. Przyjmowany w dawkach leczniczych zwiększa siłę skurczu i wydolność mięśnia sercowego, rozszerza naczynia wieńcowe, zwiększa wydzielanie moczu, obniża ciśnienie tętnicze, polepszając tym samym krążenie krwi w obrębie naczyń wieńcowych. Przeciwdziała arytmii oraz zapewnia prawidłowy rytm pracy serca. Doświadczalnie wykazano, że działanie miodu na serce jest skuteczniejsze niż w przypadku podania mieszaniny równych części glukozy i fruktozy czy cukru inwertowanego.

W badaniach szpitalnych prowadzonych w Bułgarii z udziałem 2000 pacjentów miód podawano doustnie w ilości 100–120 g dziennie przez trzy tygodnie. Po tym czasie odnotowano ustępowanie objawów choroby niedokrwiennej serca w postaci rozszerzenia naczyń wieńcowych, usprawnienia krążenia, zmniejszenia ucisku w okolicy serca, zwiększenia wydzielania moczu, polepszenia obrazu krwi i ogólnego samopoczucia chorych [Dobrovoda 1986].

Inni autorzy [Stangaciu i Hartenstein 1987] pacjentom z chorobą niedokrwienną serca polecają przyjmowanie ok. 30 g miodu dwa razy dziennie przed posiłkami. W celu zwiększenia skuteczności leczniczej najlepiej pozostawić go do rozpuszczenia w jamie ustnej na parę minut (bez popijania).

Pozytywne oddziaływanie miodu stwierdzono w przypadku zaburzeń rytmu pracy serca oraz niewydolności sercowo-naczyniowej.

Korzystny wpływ tego produktu odnotowano także w leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi. Właściwość tę wykorzystuje się z powodzeniem u kobiet w ciąży cierpiących na nadciśnienie tętnicze, u których zażywanie środków syntetycznych jest niewskazane.

Ogólne dawkowanie miodu

W celu leczniczym osobom dorosłym poleca się przyjmowanie 40–100 g (3–9 łyżek stołowych) miodu lub w przeliczeniu na masę ciała (1 g/kg m.c.) dziennie. Dawkowanie miodu u dzieci powyżej szóstego roku życia wynosi 20–50 g (2–4 łyżki stołowe) dziennie, u dzieci w wieku 3–6 lat 10–25 g (1–3 łyżeczki do herbaty) dziennie. Natomiast dzieci w wieku 1–3 lat mogą przyjmować jedną łyżeczkę miodu dziennie. U noworodków i dzieci do pierwszego roku życia bezpieczniej będzie wstrzymać się od podawania miodu ze względu na możliwość wystąpienia zakażenia przewodu pokarmowego, spowodowanego słabo rozwiniętym układem odpornościowym w tym okresie życia dziecka. Z uwagi na szeroką dostępność miodów z różnych rejonów świata, istnieje ryzyko przedostania się do miodu przetrwalników laseczek beztlenowych jadu kiełbasianego Clostridium botulinum pochodzących z gleby¹.

Leczenie kompleksowe

W chorobach serca i naczyń krwionośnych korzystne jest rozpuszczanie miodu w naparach lub odwarach z surowców zielarskich zawierających związki z grupy flawonoidów oraz witaminy. Najlepiej sprawdzą się: kwiat i owoc głogu dwuszyjkowego, owoc dzikiej róży, ziele serdecznika pospolitego, ziele dziurawca zwyczajnego, liść melisy lekarskiej, korzeń kozłka lekarskiego [B. Kędzia, E. Hołderna-Kędzia 2018]. Napar przygotowuje się z łyżki stołowej rozdrobnionego surowca i szklanki wrzącej wody. Po odsączeniu i ostudzeniu napar wzbogaca się łyżką stołową miodu i pije 1–3 szklanek dziennie przed jedzeniem. Korzystne działanie wywiera mieszanka złożona z surowców zielarskich o składzie: kwiat bzu czarnego, kwiatostan głogu, liść ruty, liść melisy, ziele jemioły, ziele macierzanki, ziele serdecznika, ziele pięciornika gęsiego i korzeń kozłka. Na szklankę naparu dodaje się łyżeczkę miodu i pije trzy razy dziennie przed posiłkami przez sześć tygodni [Pucek 2007].

Dobre efekty w chorobach serca i układu krążenia uzyskuje się, stosując nalewki etanolowe z surowców zielarskich, takich jak: owoc głogu dwuszyjkowego, owoc kasztanowca, korzeń kozłka, koszyczek arniki górskiej, ziele konwalii majowej, ziele miłka wiosennego, ziele więzówki błotnej, szyszki chmielu, liść melisy lekarskiej. Powyższe nalewki o różnej kompozycji składników przyjmuje się najczęściej w ilości 30–40 kropli od 2–3 razy dziennie.

Korzystne właściwości odnotowano w przypadku stosowania ziołomiodów, m.in. głogowego. Z połączenia biologicznie aktywnych składników miodu i roślin leczniczych, z których powstaje dany ziołomiód wynika efekt synergistycznego działania na serce i naczynia krwionośne.

Na ochronną rolę miodu w chorobach sercowo-naczyniowych zwracają uwagę także Khalil i Sulaiman [2010]. Według autorów fakt ten wiąże się zwłaszcza z występowaniem w miodzie substancji biologicznie aktywnych takich jak: kwasy fenolowe i ich estry, flawonoidy oraz witaminy C, E i β-karoten. Spośród związków fenolowych zasadniczy wpływ na efekt kardioochronny ma ester fenyloetylowy kwasu kawowego (CAPE – caffeic acid phenethyl ester) – wykazujący właściwości przeciwzakrzepowe, przeciwniedokrwienne, przeciwutleniajace i polepszające przepływ krwi przez naczynia wieńcowe serca. Natomiast związki flawonoidowe (kwercetyna, akacetyna, kemferol, chryzyna, galangina, pinocembryna, pinobanksyna, apigenina) zabezpieczają przed wystąpieniem chorób serowo-naczyniowych na drodze rozszerzenia naczyń wieńcowych, hamowania agregacji płytek krwi, zmniejszania zdolności ich krzepnięcia oraz zapobiegania utlenianiu frakcji cholesterolu LDL w surowicy krwi w warunkach klinicznych u ludzi. Wykazano, że odznaczają się one silnymi właściwościami unieszkodliwiania reaktywnych form tlenu, tzw. wolnych rodników, hamując procesy degeneracyjne komórek i zapobiegając procesom starzenia. Warunkiem ich wykorzystania na większą skalę są jednak dalsze wnikliwe badania in vitro i in vivo nad zdolnością poszczególnych związków polifenolowych zawartych w miodzie do zabezpieczania tkanek serca przed ryzykiem wystąpienia ostrych stanów pochodzenia sercowego, w tym zawału serca. Natomiast miód jako bogate źródło związków polifenolowych i ich zdolności przeciwutleniające ma podstawy do wykorzystania przede wszystkim jako produkt prozdrowotny zabezpieczający przed chorobami układu krążenia.

Okazuje się, że miód pszczeli, oprócz ważnej roli w odżywianiu, zyskuje sobie sławę naturalnego bezpiecznego środka wykorzystywanego w leczeniu i profilaktyce wielu jednostek chorobowych. Jedną z nich stanowią choroby serca i układu krążenia, w których naturalny produkt, jakim jest miód, pozwala na uzyskanie dobrych efektów jako pojedynczy środek leczniczy lub wspomagający terapię konwencjonalną. Celem dalszych badań jest zarówno wyjaśnienie dokładnego mechanizmu działania miodu i jego poszczególnych składników na serce oraz naczynia krwionośne, jak i potwierdzenie jego skuteczności w warunkach klinicznych u większej liczby osób.

Skąd się wzięło powiedzenie: „miód na serce”? Czy ma to związek z upodobaniami kulinarnymi?

To tzw. frazeologizm, czyli połączenie co najmniej dwóch wyrazów utrwalone w zwyczaju językowym, którego znaczenie jest odmiennie od sensu dyktowanego przez poszczególne wyrazy oddzielnie. „Miód na (czyjeś) serce” oznacza coś miłego, pocieszającego. Można też „lać miód na czyjeś serce” (ktoś sprawia, że komuś jest bardzo miło i polepsza się mu samopoczucie). Miód ma w polskiej kulturze szczególne znaczenie. Mówimy, że coś jest „cud miód” (o czymś wspaniałym), można mieć „miód w ustach” (mówić pochlebstwa), a nawet się do niego dobrać („dobrać się do miodu” oznacza dostać coś upragnionego i korzystać z tego), a Polska niegdyś była postrzegana jako kraina mlekiem i miodem płynąca (czyli szczęśliwa, obfitująca we wszelkie dobra i bogactwa)… Historycznie miód był bardzo wartościowym produktem (por. mieć złote usta – o kimś, kto jest dobrym mówcą; mieć złote serce – być dobrym i serdecznym) – przyp. red.

1 - Więcej na ten temat można przeczytać w artykułach:
„Botulizm i miód, cz. I”:
https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/45-pasieka-6-2008/445-botulizm-i-miod-cz-i oraz
„Miód jako źródło botulizmu niemowląt -Botulizm i miód, cz. II”:
https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/pasieka-czasopismo-dla-pszczelarzy/36-pasieka-1-2009/329-miod-jako-rodo-botulizmu-niemowlt-botulizm-i-miod-cz-ii

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"