Wykorzystanie produktów pszczelich w dolegliwościach kobiecych

Produkty pszczele z uwagi na walory zdrowotne cieszą się coraz większym zainteresowaniem wśród pacjentów. Apiterapia umożliwia stosowanie ich zarówno w profilaktyce zdrowotnej, jak i w leczeniu rozmaitych schorzeń.
Terapia produktami pszczelimi wymaga zazwyczaj dłuższego czasu niż leczenie farmakologiczne, ale niekwestionowaną jej zaletą jest pozytywne i wszechstronne oddziaływanie na cały organizm człowieka. Wykorzystanie produktów pszczelich może również wspomagać podstawową terapię farmakologiczną.

Fot. Pixabay, StockSnap

Cenne właściwości miodu w leczeniu dolegliwości kobiecych wykorzystywano już w starożytności [Brzeziński 2004]. Przypisywano mu nawet działanie antykoncepcyjne – co zapisane zostało w Papirusie Ebersa z XVI w. p.n.e. [Kubicki 2015].

Współcześnie wiadomo, że produkty pszczele działają bakteriobójczo, wirusobójczo, grzybobójczo, przeciwpierwotniakowo oraz antyoksydacyjnie i regenerująco, a także wzmacniają odporność [Miśkowiec-Wiśniewska i in. 2015; Gala 1994; Kałużny 1994; Kędzia, Hołderna-Kędzia 1994].

Jeszcze w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku noworodkom zalecano aplikacje miodu, mleczka pszczelego [Gala 1994; Kałużny 1996] – jednak obecnie z uwagi na ryzyko wystąpienia botulizmu niemowlęcego, przed upływem pierwszego roku życia dziecka, należy zaniechać takich praktyk [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010].

W tym miejscu warto wspomnieć, że spożywanie miodu przez matkę karmiącą piersią nie niesie ze sobą zagrożenia botulizmem u dziecka [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010].

W położnictwie i ginekologii produkty pszczele mogą być wykorzystane w terapii zapalenia błony śluzowej pochwy i macicy, nadżerek szyjki macicy, zapalenia przydatków czy zespołu klimakterycznego, a także w schorzeniach towarzyszących: depresja, guzy krwawnicze, niedokrwistość, krwotoki, zaburzenia miesiączkowania czy choroby skóry lub układu oddechowego i innych.

Stany zapalne dróg rodnych kobiety

Stany zapalne narządu rodnego kobiety mogą rozwijać się w wyniku zakażenia bakteryjnego, wirusowego, grzybiczego czy pierwotniakowego bądź zakażenia mieszanego. Najczęściej jednym z pierwszych objawów jest pojawienie się wydzieliny z pochwy.

Złagodzenie dolegliwości może przynieść kuracja miodem aplikowanym dopochwowo. Wykorzystywany jest skrystalizowany miód (od 10 do 30 g), owinięty gazą i uformowany w tampon, który po oczyszczeniu pochwy z wydzieliny, umieszcza się w niej głęboko na 2-6 godzin.

Kuracja taka trwa przez 10-20 dni. W jej efekcie powinna nastąpić regeneracja błony śluzowej szyjki macicy i ustąpienie objawów [Kędzia, Hołderna-Kędzia 1994; Kałużny 1996; Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010 za: Poczinkova 1986 za: Sinjakow 2008, 1994; Tichonow 2017].

Wspomagająco warto zażyć kąpieli w 30% wodnym roztworze miodu [Kałużny 1996]. Trzydziestoprocentowy roztwór miodu może być użyty także do płukania pochwy – wzmocnienie działania uzyskamy, łącząc go z ostudzonymi naparami/odwarami koszyczków rumianku (1 łyżeczka na szklankę naparu) lub kory dębu (50 g miodu na litr odwaru) [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2000].

Korzystne jest równoczesne przyjmowanie doustne około 20-30 g miodu dziennie w połączeniu z jogurtem lub ekstraktem z ziół [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010]. Stany zapalne narządu rodnego oraz nadżerki szyjki macicy, oprócz aplikacji miejscowych, można także leczyć z pomocą elektroforezy – używane są roztwory miodu, niekiedy wzbogacone wodnym wyciągiem z propolisu [Kałużny 1996; Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010 za: Poczinkova 1986; Tichonow 2017].

Rozwój grzybów z rodziny Candida może być zahamowany przez 30-50% roztwór miodu [Koszowska i in. 2013] oraz przez mleczko pszczele [Bąk, Wilde 2002]. Ekstrakty etanolowe propolisu w stężeniach poniżej 5% wykazują działanie przeciwgrzybicze w stosunku do większości grzybów z rodziny Candida, jednak w leczeniu najczęściej stosowane są globulki propolisowe [Szeleszczuk i in. 2013].

Godne uwagi jest także synergistyczne działanie propolisu i leków przeciwgrzybiczych jak natamycyna i flucytozyna, skierowane przeciwko grzybom Candida abicans [Kałużny 1996].

Stany zapalne narządu rodnego mogą być skutkiem obecności włókniaków czy mięśniaków. Towarzyszą im wówczas krwawienia z dróg rodnych. Stosowanie miodu w takich sytuacjach może być połączone z fitoterapią.

Korzystne jest połączenie miodu z naparem ziela pokrzywy, krwawnika pospolitego i skrzypu polnego. Podobne właściwości uzyskuje się z połączenia rdestu ostrogorzkiego z miodem. Inne wymieniane zioła to liść babki zwyczajnej, ziele tasznika pospolitego, ziele serdecznika pospolitego.

Przygotowanie ich w odpowiednich proporcjach oraz właściwe dawkowanie może pozytywnie wpłynąć na regulację nieprawidłowych krwawień [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010 za: Sinjakow 2008, 2000]. W stanach zapalnych przydatków (jajników, jajowodów) polecane jest stosowanie miodu [Kędzia, Hołderna-Kędzia 1994] lub mleczka pszczelego [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2000; Gala 1994].

Zaburzenia miesiączkowania

Wśród dolegliwości związanych z miesiączkowaniem wymienia się miesiączki skąpe i obfite, rzadkie i częste, miesiączki bolesne, brak miesiączkowania czy zespół napięcia przedmiesiączkowego. Leczenie naturalne opiera się na stosowaniu mieszanek ziół oraz przyjmowaniu miodu [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010].

Warto przypomnieć w tym miejscu o pozytywnym wpływie preparatów pszczelich na psychikę człowieka, co jest przydatne w terapii zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Korzystnym może okazać się zażywanie mleczka pszczelego – polecanego w okresie przemian hormonalnych, którym często towarzyszą dolegliwości związane z miesiączkowaniem.

Fot. Roman Dudzik

Dolegliwości ciążowe

Ciąża jest okresem życia kobiety, w którym zachodzą zmiany w organizmie związane z rozwojem płodu. Leczenie dolegliwości u ciężarnej powinno w krótkim czasie przynieść poprawę stanu zdrowia, gdyż choroba matki może być zagrożeniem dla rozwijającego się dziecka.

Stąd leczenie naturalnymi środkami nie jest zalecane jako monoterapia, ponieważ z reguły wymaga ona dłuższego czasu do osiągnięcia stanu wyleczenia. Środki naturalne mogą stanowić cenne uzupełnienie procesu leczniczego [Kapczyński 2000].

Należy zachować dużą ostrożność w stosowaniu ziół u ciężarnych, gdyż wiele z nich nie zostało przebadanych pod kątem ich bezpieczeństwa dla dziecka [Wida-Tyszkiewicz 2015].

Jednym z częstych schorzeń ciężarnych jest niedokrwistość związana z niedoborem żelaza, skutkująca zmęczeniem, osłabieniem i sennością oraz skurczami mięśni podudzi czy bólami w okolicy serca. Dobrze przyswajane przez organizm żelazo można znaleźć w miodzie.

Polecane są w takiej sytuacji miody: gryczany [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010], malinowy oraz spadziowy. Warto zauważyć, że największą ilość żelaza zawiera miód spadziowy [Gala1994]. Ciąża może być powikłana schorzeniami dróg moczowych. Przyjmowanie w tym czasie miodu mniszkowego lub wrzosowego będzie uzupełniało działanie leków, a także będzie profilaktyką obrzęków czy tworzenia się złogów w drogach moczowych [Gala 1994; Krzyszkowska 1995].

Polecane są również miody akacjowe, lipowe i wielokwiatowe [Pucek 2006]. Niebezpieczną sytuacją zdrowotną u kobiety ciężarnej jest nadciśnienie tętnicze. Farmakoterapię warto wspomóc stosowaniem miodu, który bez działania ubocznego może obniżyć ciśnienie tętnicze – badanie takie u kobiet ciężarnych przeprowadzili egipscy naukowcy, o czym wspomina Kędzia [2010].

Regularne przyjmowanie miodu w ilości 100 g (łącznie, w trzech dawkach) dziennie sprzyja regularnym wypróżnieniom u kobiet ciężarnych [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010]. Ma to znaczenie w leczeniu guzków krwawniczych (hemoroidów).

Piętnasto-dwudziestominutowa kąpiel z dodatkiem 4-6 łyżek miodu będzie cennym uzupełnieniem terapii [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2000]. Można również rozważyć zastosowanie maści lub czopków z propolisem, których skuteczność można zauważyć po 1-3 tygodniach stosowania [Krzyszkowska 1995].

Wymioty, które nierzadko towarzyszą ciąży, mogą spowodować konieczność uzupełnienia biopierwiastków w organizmie. Wykorzystać można w takiej sytuacji wzmacniające i przeciwwymiotne działanie miodu [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010].

Spożywanie mleczka pszczelego przez kobiety ciężarne oraz położnice może zmniejszyć ryzyko wystąpienia depresji poporodowej, oraz korzystnie wpłynąć na stabilizację procesu laktacji [Bąk, Wilde 2002; Kałużny 1996].

Proponowana przez Kałużnego dawka mleczka pszczelego dla kobiet w ciąży to 30 mg podjęzykowo, rano przed posiłkiem [Kałużny 1996].

Menopauza

Klimakterium to czas, kiedy następuje zakończenie okresu rozrodczego kobiety wskutek zanikania funkcji jajników. Zmianom hormonalnym (przede wszystkim obniżaniu poziomu estrogenów w ustroju) towarzyszą objawy neurowegetatywne i psychiczne.

Charakterystyczne objawy okołomenopauzalne, jak tzw. uderzenia gorąca, nadmierna potliwość, problemy ze snem, były znacznie redukowane u pacjentek poddanych kuracjom pyłkiem pszczelim oraz preparatem zawierającym pyłek kwiatowy z pierzgą i mleczkiem pszczelim [Krajewska 2014].

Innym ze sposobów na złagodzenie dolegliwości związanych z menopauzą – zwłaszcza u pacjentek w trakcie terapii antyestrogenowej – jest użycie miodu [Pietrusa, Derbisz 2016a]. Pomocna może okazać się 1-2-miesięczna terapia miodem i ziołami, wśród których wymieniane są: koszyczki rumianku pospolitego, ziele serdecznika pospolitego, owoce dzikiej róży, ziele szałwii lekarskiej, kwiaty nagietka lekarskiego, ziele dziurawca pospolitego [Kędzia, Hołderna-Kędzia 2010 za: Sinjakow 2008].

Leczenie ran

Pielęgnacja ran po operacjach ginekologicznych lub zabiegowym ukończeniu porodu polega na niedopuszczeniu do zainfekowania miejsca nacięcia (lub pęknięcia – jak w przypadku pęknięcia krocza podczas porodu). W przypadku ran zakażonych, z wyciekiem dużej ilości treści ropnej, dobrym rozwiązaniem, wydawać by się mogło, jest użycie opatrunków z miodem, jednak nie jest to powszechnie stosowane [Simka 2006].

Pozytywne efekty leczenia trudno gojących się ran ginekologicznych z wykorzystaniem miodu manuka odnotowała Sioma-Markowska [2011]. Warte uwagi jest również synergistyczne działanie miodu manuka z leczeniem takimi antybiotykami jak oksacylina, tetracyklina, imipenem, mupirocyna czy ryfampicyna, które pozwala obniżyć dawkę leku i zapobiega rozwinięciu się antybiotykooporności [Czajkowski 2017].

Zakończenie

Leczenie produktami pszczelimi wymaga wiedzy i doświadczenia. Dawki i stężenia produktów pszczelich różnią się w zależności od celu, jaki zamierzamy osiągnąć: niższe stosowane są profilaktycznie, wyższe natomiast w celach leczniczych [Gala 1994].

W terapii miodem wiele zależy od doboru właściwej odmiany miodu [Krzyszkowska 1995]. Stosując produkty pszczele, należy mieć na uwadze, że u niektórych osób mogą wystąpić reakcje alergiczne. Niekiedy przeciwwskazaniem do ich stosowania mogą być ostre choroby zakaźne, alergiczne, choroba Addisona (mleczko pszczele), zaawansowane choroby nerek, przewlekłe zaburzenia żołądkowo-jelitowe czy pierwszy trymestr ciąży (pyłek pszczeli), a także nadwrażliwość i nietolerancja ze strony przewodu pokarmowego (miód) [Gala 1994].

Bardzo ważne jest również umiejętne przechowywanie produktów pszczelich – ogólnie można stwierdzić, że niekorzystnie działa na nie wysoka temperatura, światło dzienne i wysoka wilgotność.

Niewątpliwą zaletą terapii produktami pszczelimi – prowadzonej przez apiterapeutę, jest jej skuteczność i brak szkodliwego wpływu na organizm. Mimo że terapie naturalne wymagają dłuższego czasu stosowania, warto wziąć pod uwagę ich holistyczne działanie na ustrój człowieka.

Zwraca uwagę fakt, że pszczelarze rzadziej borykają się z problemami zdrowotnymi niż ludzie, w których diecie produkty pszczele zajmują marginalne miejsce [Gala 1994]. Warto więc korzystać z dobrodziejstwa, jakim obdarzają nas pszczoły.

Sylwia Jarco
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Źródło artykułu: E.M. Szymański (red.) Wybrane aspekty życia pszczół, Wydawca Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec 2018, s. 57-65.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"