Badania nad aktywnością antybiotyczną polskich miodów odmianowych

Badania nad aktywnością antybiotyczną krajowych miodów odmianowych prowadzone są od dawna. Pierwsze badania wykonane przez Rychlik i Doleżal (1961) opierały się na metodzie określania wartości inhibinowej miodu. Na ich podstawie ustalono, że najwyższą aktywnością antybiotyczną odznaczały się miody spadziowe (wartości inhibinowe w granicach 4,0-5,0).

Średnią aktywność wykazywały miody: lipowy, wrzosowy i rzepakowy (wartości inhibinowe w granicach 1,5-3,0), a najniższą miody: koniczynowy, akacjowy i mniszkowy (wartości inhibinowe w granicach 0-0,5).

Fot. jamstraightuk, Pixabay

Nieco inne wyniki badań zaprezentowały Szczęsna i Rybak-Chmielewska (1997). Stosując nieznacznie zmodyfikowaną metodę inhibinową, stwierdziły one, że wysoką aktywność antybiotyczną wykazywały miody: gryczany, lipowy, wielokwiatowy letni, wrzosowy, nektarowo-spadziowy i spadziowy (wartości inhibinowe w granicach 5,9-7,8), natomiast niską aktywność przejawiały miody: wielokwiatowy wiosenny, akacjowy, z sadów i rzepakowy (wartości inhibinowe w granicach 0,7-1,0).

Jeszcze inne dane uzyskano w ramach badań własnych, także opartych na określaniu wartości inhibinowych (Hołderna-Kędzia i Kędzia, 2005). Najwyższą aktywnością antybiotyczną odznaczały się miody: nawłociowy, ze spadzi iglastej, wrzosowy i gryczany (wartości inhibinowe w granicach 3,1-3,6).

Nieco niższą aktywność antybiotyczną stwierdzono w przypadku miodów: akacjowego, lipowego, rzepakowego, mniszkowego, nostrzykowego i malinowego (wartości inhibinowe w granicach 2,7-2,8), natomiast najniższą aktywność anybiotyczną stwierdzono w przypadku miodu wielokwiatowego (wartość inhibinowa na poziomie 1,8).

W międzyczasie oznaczyliśmy także aktywność antybiotyczną nowozelandzkiego miodu manuka, uważanego za standard światowy miodów odmianowych (Hołderna-Kędzia i wsp. 2008).

Oznaczenia prowadzone za pomocą klasycznej metody inhibinowej wykazały, że miód ten, mimo deklaracji producentów dotyczącej kilku stopni aktywności antybiotycznej, wyrażonej jako wskaźnik UMF (Unique Manuka Faktor), można było zaliczyć tylko do dwóch przedziałów aktywności: wysokiej i niskiej.

W pierwszej grupie znalazły się próbki miodu manuka określone przez producentów jako: UMF 10+, UMF 15+ i UMF 20+. Ich wartości inhibinowe kształtowały się na poziomie: 3,1; 3,5 i 3,8. Natomiast do drugiej grupy zakwalifikowano próbki miodu manuka określane przez producentów jako: UMF i UMF 5+. Ich wartości inhibinowe wynosiły odpowiednio 2,7 i 3,0.

Na tej podstawie można było przyjąć, że aktywność antybiotyczna miodu manuka, nawet próbek określanych przez producentów jako najbardziej aktywne (UMF 20+), nie odbiegała bardzo od wysoce aktywnych miodów polskich, np. spadziowego ze spadzi iglastej, wrzosowego i gryczanego (wartości inhibinowe w granicach 3,1-3,6).

Celem badań było przeanalizowanie aktywności antybiotycznej możliwie dużej liczby prób polskich miodów odmianowych, pozyskiwanych przez wiele lat i pochodzących od dużej liczby producentów. Miało to do minimum zmniejszyć błędy wynikające z małej liczby prób i małego kręgu producentów miodu.

Ponadto postanowiono porównać aktywność antybiotyczną miodów krajowych z aktywnością oznaczanego dotychczas miodu manuka (niezależnie od jego kwalifikacji) oraz innych zagranicznych miodów nektarowych.

Badaniami objęto 710 próbek miodów odmianowych, w tym 490 próbek krajowych i 220 próbek miodu manuka. Wśród polskich miodów uwzględniono: 22 próbki nawłociowego, 63 próbki gryczanego, 15 próbek nektarowo-spadziowego, 60 próbek lipowego, 54 próbki spadziowego (głównie ze spadzi iglastej), 57 próbek wrzosowego, 13 próbek rzepakowego, 141 próbek wielokwiatowego, 37 próbek akacjowego i 28 próbek innych miodów nektarowych.

Próbki miodów pochodziły od 20 dużych producentów miodu w kraju oraz od 135 indywidualnych pszczelarzy.

W badaniach uwzględniono także, w celach porównawczych, 220 próbek miodu manuka pochodzących od różnych producentów z terenu Nowej Zelandii i Australii. Badaniami objęto próbki miodu o stosowanej wcześniej kwalifikacji (UMF) oraz o kwalifikacji współczesnej (MGO). Badania prowadzono 20 lat (od 1999 do 2019 roku).

W badaniach użyto metody rozcieńczeń seryjnych w podłożu płynnym Antibiotic Medium Broth firmy Merck. W tym celu do jałowej kolbki odważano aseptycznie 10 g miodu i rozpuszczano go w 10 ml płynnego podłoża. Próbki umieszczano w cieplarce w temperaturze 37°C na 2 godziny, w międzyczasie kilkakrotnie ją mieszano.

Następnie przy użyciu tego samego podłoża próbki rozcieńczano w zakresie od 1:2 do 1:256. Do probówek zawierających po 1 ml odpowiednich rozcieńczeń miodu dodawano po 0,1 ml 18-godzinnej hodowli szczepu standardowego Staphylococcus aureus ATCC 6538P, zawierającej w 1 ml 105 komórek tego drobnoustroju.

Próbki inkubowano w temperaturze 37°C przez okres 18 godzin. Po tym czasie określano najmniejsze rozcieńczenie miodu, hamujące jeszcze wzrost szczepu standardowego. Na tej podstawie ustalano odpowiadające mu stężenie miodu w podłożu bakteriologicznym, a następnie określano aktywność antybiotyczną badanych próbek miodów odmianowych w jednostkach aktywności (JA/g).

Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że aktywność antybiotyczna krajowych miodów odmianowych była dość zróżnicowana (tabela 1). Najwyższą aktywnością antybiotyczną odznaczały się miody: gryczany, nektarowo-spadziowy, nawłociowy, spadziowy, lipowy i wrzosowy (średnia aktywność antybiotyczna kształtowała się odpowiednio na poziomie: 31,5; 29,3; 27,3; 23,4; 22,9 i 21,7 JA/g.

Nieco niższą aktywność antybiotyczną wykazywały miody: rzepakowy, wielokwiatowy i akacjowy. Ich średnia aktywność antybiotyczna wynosiła odpowiednio: 16,8; 15,6 i 13,2 JA/g. Natomiast stosunkowo niską aktywność przejawiały inne odmiany miodów nektarowych. Charakteryzowały się one średnią aktywnością antybiotyczną na poziomie 10,7 JA/g.

W tym kontekście dość zaskakujące są wyniki badań aktywności miodu manuka: średnia aktywność antybiotyczna na poziomie 15,9 JA/g.

Przedstawiony stan aktywności krajowych miodów odmianowych potwierdza w dużym stopniu ich analiza pod kątem wysokiej aktywności antybiotycznej (≥ 32 JA/g). Okazało się, że w największej ilości próbki takie występują w miodzie nawłociowym (50,0%), co przedstawiono w tabeli 2.

Nieco niższą aktywność reprezentują miody: gryczany, spadziowy i lipowy (35,0-44,7%), a jeszcze niższą miody: nektarowo-spadziowy, wrzosowy i wielokwiatowy (22,0-33,3%). Tylko pojedyncze próbki miodu wykazywały wysoką aktywność antybiotyczną: rzepakowy, akacjowy i inne odmiany miodów nektarowych (7,1–16,8%). Zaskakujące na tym tle są próbki miodu manuka o wysokiej aktywności antybiotycznej (14,1%).

Tabela 1. Aktywność antybiotyczna krajowych miodów odmianowych i miodu manuka

*Faceliowy (10), mniszkowy (5), malinowy i borówkowy (po 3), nostrzykowy (2), ogórecznikowy, słonecznikowy, jeżówkowy, szałwiowy i bluszczowy (po 1)

Tabela 2. Aktywność antybiotyczna badanych próbek miodów odmianowych.

Na podstawie przeprowadzonych badań można sformułować następujące wnioski:

1. Wśród krajowych miodów odmianowych najwyższą aktywnością antybiotyczną wyróżniają się miody: gryczany, nektarowo-spadziowy, nawłociowy, spadziowy, lipowy i wrzosowy.
2. Nieco niższą aktywnością antybiotyczną charakteryzują się miody: rzepakowy, wielokwiatowy i akacjowy. Podobną aktywnością antybiotyczną odznacza się nowozelandzki miód manuka.
3. Natomiast inne krajowe miody odmianowe wykazują niską aktywnością antybiotyczną.

Prof. dr hab. Bogdan Kędzia,
mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"