Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jaki jest dokładny skład pyłku pszczelego;
• w jakich dawkach i jak często go stosować;
• jakie są objawy alergii na obnóża.

Pyłek pszczeli – atrakcyjny produkt dla współczesnego konsumenta

Pyłek kwiatowy zwany także pszczelim jest niezbędnym pokarmem budulcowym pszczół miodnych, który warunkuje prawidłowy rozwój rodziny. Pojedyncze ziarna pyłku są skrupulatnie zbierane i formowane przez pszczoły-zbieraczki i transportowane w koszyczkach zlokalizowanych na zewnętrznej części trzeciej pary odnóży, w postaci pozlepianych kulek tzw. obnóży pyłkowych. Bogaty skład chemiczny i różnorodność związków biologicznie aktywnych nadaje mu właściwości prozdrowotnych i silnie regeneracyjnych, dlatego z powodzeniem coraz częściej jest stosowany w profilaktyce i leczeniu wielu chorób. Zatem dla nikogo nie powinno być zaskoczeniem, że obserwowany na rynku produktów pszczelich popyt na pyłek pszczeli ma tendencję wzrostową. Przykład jak obliczyć wydajność pyłkową z własnej pasieki został przedstawiony w artykule pt. „Obliczanie wydajności pyłkowej na potrzeby własnej pasieki – poradnik krok po kroku” („Pasieka” 4/2023), w tym natomiast przedstawiono charakterystykę pyłku pszczelego, który posiada szerokie spektrum właściwości prozdrowotnych, wspomagających i rekonwalescencyjnych mających korzystny wpływ na nasz organizm.

Charakterystyka obnóża pyłkowego

Pojedyncze obnóże pyłkowe to krucha, ziarnista masa o zwartej konsystencji, która składa się z pozlepianych za pomocą pszczelich wydzielin i nektaru pojedynczych ziaren pyłkowych zbieranych przez pszczoły z pylników kwiatowych [Klepacz-Baniak i Czekańska 2006]. Wielkość pakietów ziaren pyłku wynosi od 1 do 4 mm i są nieregularnego kształtu. Natomiast masa jednego obnóża pyłkowego wynosi aż 5–7 mg. Według badań [Amador i in. 2017] pszczoły transportują pyłek z kwiatów o wadze przewyższającej ich masę nawet o 30%, dzięki specyficznemu rozmieszczeniu blisko 3 mln włosków, które pokrywają ciało owada z różną gęstością. Obnóża najczęściej są okrągłe, ale mogą przyjmować także formy owalne czy wydłużone. Zabarwienie zazwyczaj jest jednorodne, od białego, poprzez żółte, pomarańczowe, ceglastoczerwone, żółtobrązowe, fioletowe do brunatnego, ciemnoszarego, prawie czarnego. Niekiedy jest dwubarwne lub wielobarwne, jeśli pszczoły zbierają pyłek z różnych roślin podczas jednego lotu. Obnóże ma miodowokwiatowy zapach, zróżnicowany, w zależności od roślin, z których pozyskane zostały ziarna pyłku oraz od użytego nektaru do zlepiania pojedynczych ziaren. Smak pyłku pszczelego jest delikatny, zazwyczaj lekko słodki, gorzki, kwaskowaty, a nawet cierpki i może wywoływać delikatne uczucie pieczenia na języku.

Jakość handlowa pyłku kwiatowego

Zawartość wody w świeżych obnóżach pyłkowych wynosi średnio 25% [Szczęsna 2006]. Aby zapobiec zepsuciu na skutek szybkiego rozwoju bakterii i grzybów pleśniowych, dla których świeży pyłek kwiatowy jest doskonałą pożywką, należy zabezpieczyć i utrwalić produkt. Według dobrej praktyki pszczelarskiej najlepiej odbierać pyłek z poławiaczy codziennie, a następnie zamrozić lub wysuszyć. Proces mrożenia (-20°C) niszczy wegetatywne formy mikroorganizmów i rozkruszków. Odpowiednia wilgotność dla obnóża pyłkowego po wysuszeniu to taka, która hamuje rozwój i nie pozwala na namnażanie się mikroorganizmów, a więc jest bezpieczna dla klienta, jest to wartość niższa niż 6%, zgodnie z Polską Normą [PN-R-78893]. Warto zaznaczyć, że temperatura suszenia nie może przekraczać 40°C, aby ograniczyć rozkład związków białkowych. Pyłek utrwala się także poprzez liofilizację lub suszenie próżniowe. Odczyn pH wysuszonego obnóża pyłkowego według Szczęsnej [2006] wynosi 4,8. Zawartość popiołu jest związana z ilością związków mineralnych zawartych w obnóżu pyłkowym i w wysuszonym wynos 3% [Kędzia i Hołderna- Kędzia 2016]. Krajowe wymagania jakościowe dla tego produktu, przeznaczonego do spożycia jako odżywka lub stosowanego jako dodatek do żywności określa Norma Branżowa BN-89-9161-06 „Obnóża pyłkowe” [1990] i Polska Norma PN-R-78893 „Obnóża pyłkowe” [1996]. Pyłek pszczeli powinien być przechowywany w chłodnym i ciemnym miejscu, w szczelnie zamkniętych opakowaniach do dwóch lat.

Skład pyłku kwiatowego

Pyłek kwiatowy pozyskiwany przez pszczoły zawiera ponad 200 substancji, takich jak: białka (23%), węglowodany (34%), lipidy (5%), witaminy (0,7%), minerały, polifenole (po ok. 1,5%), hormony, związki aromatyczne i inne [Komosińska-Vassev i in. 2015; Kędzia 2008]. To, co najcenniejsze w składzie obnóży pyłkowych to składniki biologicznie aktywne.

Pyłek kwiatowy dla ludzi

Pszczelemu pyłkowi kwiatowemu przypisuje się obecnie bardzo wiele cennych właściwości odżywczych i terapeutycznych, które wynikają z jego wyjątkowo bogatego składu chemicznego [Szczęsna 2007, Kędzia 2008]. Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne [Komosińska-Vassev i in. 2015]. Działa przeciwmiażdżycowo, przeciwnowotworowo, hipoglikemicznie, obniża ciśnienie krwi, ma działanie adaptogenne [Kędzia 2008]. Jest stosowany w terapii alkoholowej w celu odżywienia organizmu, także w stanach depresyjnych, obniżonego nastroju i innych chorobach psychicznych. Niesamowicie bogaty skład pyłku pszczelego sprawia, że jest wykorzystywany jako naturalna odżywka dla sportowców i osób w trakcie rekonwalescencji. Znajduje zastosowanie w terapiach farmakologicznych, wzmacniając ich efekt lub chroni przed szkodliwym działaniem m.in. radioterapii [Basista i Sodzawiczny 2011].

Właściwości przeciwutleniające

Pyłek pszczeli charakteryzuje się silnym potencjałem antyoksydacyjnym. Zawarte w składzie liczne związki o charakterze przeciwutleniającym, poprzez działanie synergistyczne, wychwytują i neutralizują wolne rodniki oraz zapobiegają negatywnemu wpływowi reaktywnych form tlenu, dzięki czemu wspomagają zachowanie naturalnej przeciwutleniającej bariery ochronnej ustroju człowieka. Wolne rodniki są obecne w organizmie człowieka, ich ilość wraz z wiekiem, nieodpowiednią wysoko przetworzoną dietą, brakiem aktywności fizycznej i ze względu na różne schorzenia może się zwiększać, stwarzając realne niebezpieczeństwo upośledzania funkcjonowania komórek, tkanek, narządów, co skutkuje przyspieszonym procesem starzenia się organizmu. Zatem nadmiar wolnych rodników i brak przeciwutleniaczy w diecie jest pośrednio przyczyną wielu chorób, m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów, miażdżycy tętnic, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, chorób ośrodkowego układu nerwowego, stanów zapalnych przewodu pokarmowego, nowotworów, schorzeń prostaty czy chorób autoimmunologicznych [Kurek-Górecka i in. 2018]. Do związków o działaniu antyoksydacyjnym należą związki polifenolowe, kwas askorbinowy (wit. C), tokoferole, tokotrienole oraz karotenoidy (wit. E) [Paradowska i in. 2014, Rzepecka-Stojko i in. 2015].

Wzmacnianie odporności

Przeciwskazania i skutki uboczne suplementacji

Przeciwwskazaniem do spożycia pyłku jest alergia na ten produkt. Dotyczy to głównie obnóży zawierających pyłki traw i innych roślin alergizujących oraz zarodniki grzybów pleśniowych (w tym Cladosporium i Alternaria) [Trzybiński 2013, Kędzia i Hołderna-Kędzia 2000]. Nietolerancje, które mogą objawiać się ze strony układu pokarmowego, to wzdęcia, bóle brzucha, nudności, zgaga. Natomiast dolegliwości alergiczne, jakie mogą wystąpić po spożyciu pyłku pszczelego to: pieczenie i obrzmienie gardła, suchość w ustach, obrzęk warg, ślinotok, wymioty, duszności, nieżyt nosa, zaczerwienie spojówek i pokrzywka. Dlatego wskazane jest zachowanie ostrożności przy stosowaniu pszczelego pyłku kwiatowego.

1 - Promieniowanie jonizujące – promieniowanie wywołujące jonizację atomów i cząsteczek ośrodka, przez który przenika [za PWN]. Promieniowanie jonizujące wykorzystuje się do niszczenie komórek nowotworowych (co ciekawe, radioterapia skuteczniej uszkadza komórki nowotworowe niż prawidłowe) – przyp. red.

2 - Warto przeczytać również artykuł pt. Miód na serce na str. strona 24 - przyp. red.

Literatura:

Amador GJ, Matherne M, Waller D, Mathews M, Gorb SN, Hu DL. Honey bee hairs and pollenkitt are essential for pollen capture and removal. Bioinspir Biomim. 2017;12(2):026015.

Basista K., Sodzawiczny K.: Pyłek kwiatowy – nowy surowiec naturalny, możliwości wykorzystania w lecznictwie i kosmetologii. Gazeta Farmaceutyczna 2011; 12: 30-32.

Drożdż E, Gwizdek E. Pyłek kwiatowy jako odżywka regeneracyjna. V Międzynar Symp Apiter. Zagadnienia wybrane. Wyd Pol Zw Pszczel, Kraków-Kamianna 1986; 24-7.

Kędzia B. Hołderna- Kędzia E.: Możliwości stosowania produktów pszczelich pochodzenia roślinnego w onkologii. Postępy fitoterapii 2015, 2: 107–116.

Kędzia B. Hołderna- Kędzia E.: Produkty pszczele w profilaktyce i lecznictwie [2000], Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, Wocławek, s. 43-61.

Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Skład i właściwości biologiczne pyłku kwiatowego zbieranego przez pszczoły ze szczególnym uwzględnieniem możliwości zastosowania go w kosmetyce, „Post. Fitoter.” 2016, nr 17 (2), s. 130–138.

Kędzia B., Hołderna-Kędzia E.: Produkty pszczele w żywieniu i suplementacji diety. Postępy Fitoterapii 2006, 4: 213–222.

Kędzia B.: Skład chemiczny i adaptogenne działanie pszczelego pyłku kwiatowego. Cz. I. Składchemiczny. Postępyfi toterapii 2008; 1; s. 47-58.

Kędzia B.: Skład chemiczny i adaptogenne działanie pszczelego pyłku kwiatowego. C.II. Działanie adaptogenne. Postępy Fitoterapii. 2008, 2: 115–124.

Klepacz-Baniak J. Czekańska K. 2006. Dzienny rozkład wykorzystania pyłku kwiatowego przez pszczołę miodną (Apis mellifera L.). Acta Agrobotanica, 59(1), s. 271–278.

Komosińska-Vassev K., Olczyk P., Kaźmierczak J., MencnerŁ., Olczyk K.: Bee Pollen: Chemical Composition and Therapeutic Application. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2015.

Komosińska-Vassev K., Olczyk P., Kaźmierczak J., MencnerŁ., Olczyk K.: Bee Pollen: Chemical Composition and Therapeutic Application. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2015.

Kurek-Górecka A., Balwierz R., Dzierżewicz Z., Dietetyczne aspekty zastosowania pyłku pszczelego, CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 3, s. 191–200.

Kurek-Górecka Anna, Balwierz Radosław, Marciniak Dominik, Dzierżewicz Zofia, Więcławek Justyna, Sarecka-Hujar Beata, Karolewicz Bożena,Delijewski Marcin: Zastosowanie pyłku pszczelego w profilaktyce i leczeniu wielu chorób, Farmacja Polska, vol. 74, no. 3, 2018, s. 158-163.

Mickievicius J, Milasiene V, Breivis P i wsp. The use of honey and pollen in the chemotherapy of cancer patients. XXXVth Int Congr Apimondia, Antwerp (Belgium) 1997; s. 26-7.

Nogueira C., Iglesias A., Feás X., Estevinho L.M.: Commercial bee pollen with different geographical origins: A comprehensive approach. Int. J. Mol. Sci. 2012; 13(9), s. 11173-11187.

Norma Branżowa BN-89-9161-06 „Obnóża pyłkowe” [1990].

Paradowska K., Zielińska A., Krawiec N.: Skład i właściwości antyoksydacyjne barwnych frakcji wyodrębnionych z pszczelego pyłku kwiatowego. Postępy Fitoterapii 2014, 4: 209–215.

Polska Norma PN-R-78893 „Obnóża pyłkowe” [1996].

Rzepecka-Stojko A., Stojko J., Kurek-Górecka A., Górecki M., Kabała-Dzik A., Kubina R., Moździerz A., Buszman E.: Polyphenols from Bee Pollen: Structure Absorption, Metabolism and Biological Activity. Molecules 2015, 20(12), s. 21732–21749.

Rzepecka-Stojko A., Stojko J., Kurek-Górecka A., Górecki M., Kabała-Dzik A., Kubina R., Moździerz A., Buszman E.: Polyphenols from Bee Pollen: Structure Absorption, Metabolism and Biological Activity. Molecules 2015, 20(12): s. 21732–21749.

Szczęsna T. Concentration of selected elements in honeybee-collected pollen. J Apicult Sci 2007; 51, Nr 1, s. 5-13.

Szczęsna T., Long- chain fatty acids composition of honeybee – collected pollen. Journal of Apicultural Science 2006; 50(2), s. 65-79.

Trzybiński S., Współczesna gospodarka pasieczna. Organizacja pasieki, produkty pszczele. Tom I, 2013, wydawnictwo Pasieka.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"