Alergenne oddziaływanie miodu na organizm człowieka

Alergia na miód pszczeli występuje rzadko u ludzi zdrowych. Jej powodem, poza pyłkiem kwiatowym drzew, roślin zielnych i traw (za pośrednictwem białka pszczół, głównie jadu pszczelego, a także innych składników miodu), jest także żywność pochodzenia roślinnego, m.in. korzeń selera, jabłka, orzechy leszczynowe, wanilia i wiórki kokosowe. Alergię na miód mogą wywołać także leki, kosmetyki i środki myjące.

Częstotliwość występowania

Alergia (uczulenie, nietolerancja) na miód pszczeli występuje rzadko i zwykle dotyczy osób uczulonych na składniki pożywienia i cierpiących na sezonowe zapalenie błon śluzowych nosa i spojówek spowodowane przez pyłek kwiatowy.

Badania prowadzone przez lekarzy tureckich Karakaya i Kalyoncu (1999) wykazały, że wśród 4 331 zdrowych studentów żadna osoba nie była uczulona na miód, natomiast z 3 810 pacjentów z chorobami dróg oddechowych, w tym alergicznymi, uczulenie na miód wykazywało 7 osób (0,18%). W innych badaniach Kalyoncu (1997) stwierdził, że wśród 275 chorych na sezonowe zapalenie błon śluzowych nosa i spojówek uczulenie na miód występowało w 2 przypadkach (0,73%).

U osób uczulonych na składniki pożywienia alergia na miód była nieco większa. Hofer i Wüthrich (1985) wśród 175 pacjentów z alergiami pokarmowymi uczulenie na miód stwierdził u 4 osób (2,29%), natomiast Strem i Stroesser (1958) u 52 niemowląt karmionych mlekiem matki, do którego dodawano 5% miodu, uczulenie na miód odnotowali w 3 przypadkach (5,77%).

Analiza wieloletnich badań (1958-1999) odnośnie alergii na miód wskazuje, że w dużym stopniu jest ona wywoływana przez pyłek kwiatowy drzew, roślin zielnych i traw za pośrednictwem białka pszczół, głównie jadu pszczelego, a także innych składników miodu, m.in. zarodników grzybów pleśniowych. Powodem alergii na miód była także żywność pochodzenia roślinnego, m.in. korzeń selera, jabłka, orzechy leszczynowe, wanilia i wiórki kokosowe. Poza tym alergię na miód mogą wywołać leki, kosmetyki i środki myjące.

Objawy alergii na miód

Uczulenie na miód może objawiać się różnorodnie. Zwykle są to zaburzenia dermatologiczne i ze strony układu pokarmowego. Rzadziej towarzyszą temu zjawisku zaburzenia ze strony układu oddechowego. Niekiedy może dojść do reakcji natychmiastowych, zwanych anafilaksją. Najczęściej wymienione objawy zachodzą równocześnie, tj. zaburzeniom dermatologicznym towarzyszą objawy ze strony układu pokarmowego i oddechowego.

Na podstawie badań Helbinga (1987), Kiistala i wsp. (1995), Bauera i wsp. (1996) oraz Karakaya i Kalyoncu (1999) objawy alergii zaobserwowane u 62 osób zebrano w tabeli 1. W większości przypadków (84) występowały dolegliwości dermatologiczne, takie jak ogólny świąd ciała, pokrzywka miejscowa i ogólna oraz obrzęk naczyniowy ust i powiek. Ze strony układu pokarmowego pojawiały się bóle brzucha, występowała silna biegunka, wymioty oraz ogólne dolegliwości gastryczne (łącznie w 55 przypadkach). Alergii na miód towarzyszyły zaburzenia ze strony układu oddechowego (razem 32 przypadki), a mianowicie obrzęk i wyciek wydzieliny z nosa, obrzęk gardła, duszność i kaszel, a także skurcz oskrzeli. W 6 przypadkach obserwowano po spożyciu miodu reakcję natychmiastową (anafilaksję) w postaci zapaści i utraty przytomności. Stan taki w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci.

Alergia na pyłek kwiatowy

Z danych piśmiennictwa wynika, że najczęstszym powodem uczulenia na miód jest obecny w nim pyłek kwiatowy. Dość przekonywujące pod tym względem są badania Rapiejki (1991) przeprowadzone na 416 ochotnikach, mężczyznach w wieku 19-24 lat. Ochotnicy ci otrzymywali co 4 dni 25 g miodu wielokwiatowego, spadziowego lub akacjowego na czczo.
Badania wykazały, że 44 osoby (10,6%) były uczulone na pyłek kwiatowy. Wśród tych osób 15 było uczulonych na pyłek kwiatowy drzew i roślin zielnych i 29 na pyłek kwiatowy wytwarzany przez trawy. Fakt ten potwierdzono odpowiednimi testami skórnymi.

Wszystkie osoby uczulone na pyłek kwiatowy po spożyciu miodu odczuwały mniej lub bardziej nasilone objawy nietolerancji na ten produkt pszczeli. Przede wszystkim manifestowały się one dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, a mianowicie bólami brzucha, wzdęciami, biegunkami, wymiotami i zgagą. Niekiedy towarzyszyły im bóle głowy, obrzęk warg, pokrzywka, świąd oraz stan zapalny błon śluzowych nosa i spojówek. Najwięcej objawów (82%) obserwowano po spożyciu miodu spadziowego. Miód wielokwiatowy i akacjowy były przez ochotników lepiej tolerowane (18% wymienionych objawów).

Stany alergiczne wywołują białka obecne w ziarnach pyłku kwiatowego wielu roślin, głównie drzew (brzoza brodawkowata, leszczyna pospolita, oliwka europejska), roślin zielnych z rodziny złożonych (słonecznik zwyczajny, bylica piołun, złocień maruna, mniszek lekarski, nawłoć pospolita, ambrozja bylicolistna) i traw (tymotka siewna, życica trwała), (tab. 2.).

Potwierdzeniem są badania immunologiczne. Najpierw Helbing i wsp. (1992) zaobserwowali, że immunoglobuliny E (przeciwciała) obecne w surowicy krwi osób uczulonych na miód mniszkowy i na pyłek kwiatowy z bylicy wiązały się z odpowiednimi alergenami (wyciągami z miodu mniszkowego i pyłku kwiatowego bylicy) w teście radioalergosorpcji (RAST). Następnie Bauer i wsp. (1996) odkryli, że immunoglobuliny E obecne w surowicy krwi osób uczulonych na miód słonecznikowy, akacjowy, z kasztana jadalnego i leśny, wiążą odpowiednie białka występujące w wyciągach z pyłku kwiatowego obecnego w wyżej wymienionych miodach. A zatem połączenie w organizmie ludzkim odpowiednich immunoglobulin E (przeciwciał) z określonymi antygenami (alergenami) z pyłku kwiatowego powoduje powstanie kompleksu IgE-antygen (ryc. 1.).

Kompleks ten ma powinowactwo do receptorów FcR zlokalizowanych na powierzchni komórek tucznych i bazofilów. W krótkim czasie (od kilku do kilkunastu minut) dochodzi do rozpadu (degranulacji) omawianych komórek i uwolnienia przez nie tzw. mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, tryptaza, chymaza, heparyny, cytokiny i leukotrieny. Pod ich wpływem w organizmie powstaje reakcja natychmiastowa, zwana także anafilaksją (ryc. 1.). Ma ona różne natężenie i uruchamia różne narządy i układy. Przede wszystkim oddziaływuje na skórę, układ pokarmowy, oddechowy i naczyniowy. Nasilenie objawów zależy od ilości uwolnionych mediatorów zapalenia, głównie histaminy. Jej duża ilość może spowodować zaburzenia układu oddechowego, przede wszystkim spowodować skurcz oskrzeli, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci.

prof. dr hab. Bogdan Kędzia
mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"