Alergenne działanie propolisu

Pierwsze udokumentowane przypadki alergii na propolis sięgają początku lat 20 ubiegłego wieku. Dotyczyły one pierwotnie pszczelarzy, którzy mieli bezpośredni kontakt z tym produktem (Bunney 1968). W miarę, jak propolis wykorzystywany był coraz częściej jako preparat leczniczy i składnik produktów kosmetycznych, informacji na temat jego właściwości alergicznych przybywało (Rudzki i Grzywa 1983, Valsecchi i Cainelli 1985).

fot.© Teresa Kobiałka

Mechanizm działania alergennego propolisu na organizm człowieka oraz częstotliwość występowania reakcji uczuleniowych na ten produkt pszczeli zostały przedstawione poniżej.

Mechanizm działania alergennego propolisu na organizm człowieka

Obserwacje dotyczące alergennego działania propolisu na organizm człowieka wskazują, że jest to przede wszystkim alergia kontaktowa. Oznacza to, że uczulenie na działanie propolisu ujawnia się po miejscowym zastosowaniu tego produktu na skórę lub błony śluzowe (Bunney 1968). Bardzo rzadko alergia na propolis dotyczy ogólnej reakcji immunologicznej organizmu.

Z tego względu należy przede wszystkim zwrócić uwagę na alergiczne kontaktowe zapalenie skóry pod wpływem propolisu, rzadziej na zapalenie błon śluzowych i sporadycznie na ogólną reakcję alergiczną organizmu na omawiany produkt (typu anafilaktycznego).

Kontaktowe zapalenie skóry

Jest najczęstszą formą alergicznego zapalenia skóry, mającą postać wyprysku, powstającą w wyniku kontaktu z alergenem, z którym organizm zetknął się uprzednio w życiu codziennym lub w pracy zawodowej. Pod wpływem alergenu może powstać wyprysk ostry lub przewlekły, będący wynikiem wielokrotnego oddziaływania tego alergenu na skórę.

Głównymi komórkami skóry, które odpowiedzialne są za nadzór immunologiczny tego narządu, są komórki dendrytyczne, zwane komórkami Langerhansa. Poza tym, ważną rolę w tym procesie odgrywają keratynocyty i limfocyty T. Po ich pobudzeniu przez substancje alergenne propolisu dochodzi do powstania w skórze wielu cytokin mających właściwości immunoregulujące, takich jak interleukiny (IL-1, IL-2), czynnik martwicy nowotworu (TNF-α), interferon (INF-γ) i czynnik wzrostowy (TGF-α).

Efektem działania składników alergennych propolisu na skórę jest pojawienie się wyprysku kontaktowego (grudek wysiękowych i pęcherzyków). Ogniska wysiękowe są zwykle niewyraźnie odgraniczone od otoczenia i towarzyszy im świąd. Wyprysk kontaktowy może mieć charakter ostry lub podostry, w zależności od zmian zapalnych.

Podstawą rozpoznania wyprysku kontaktowego są testy płatkowe. Polegają one na przyłożeniu do skóry badanych substancji alergennych na płatku bibuły przykrytej folią. Stężenia alergenów dobiera się tak, aby nie wywoływały one odczynów alergennych u osób nieuczulonych. Próby odczytuje się po 48 i 72 godzinach. W przypadku próby dodatniej w miejscu kontaktu powstaje odczyn rumieniowy lub wypryskowy.

Nadwrażliwość

U podłoża tej alergii leżą reakcje alergenu z przeciwciałami IgE (immunoglobulinami E) związanymi z receptorami komórek tucznych i bazofilów. Efekt alergiczny jest związany głównie z wydzielaniem przez te komórki mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, leukotrieny, aktywatory kinin i in.

W wyniku takiego działania powstaje typ anafilaktyczny reakcji alergicznej, charakteryzujący się m.in. katarem siennym, atopowym zapaleniem skóry (świerzbiączką), pokrzywką, astmą atopową, a w skrajnych przypadkach – wstrząsem anafilaktycznym. Nadwrażliwość na propolis występuje bardzo rzadko, nie mniej taki stan alergii na ten produkt również może powstać w organizmie człowieka.

Alergia na propolis u ludzi zdrowych

Od dawna istniało pytanie, czy ludzie zdrowi i wrażliwi na różne substancje alergenne w jednakowy sposób reagują na propolis?

Badania przeprowadzone na dużej liczbie zdrowych ludzi wskazują, że ich wrażliwość na alergenne działanie propolisu mieści się w granicach 1% (tab. 1.). Oznacza to, że tylko 1 osoba na 100 zdrowych pozytywnie reaguje na propolis, w wyniku czego powstaje u niej odczyn alergiczny na tę substancję.

We wszystkich przypadkach badania prowadzono przy użyciu testu płatkowego. Tosti i wsp. (1985) w badaniach stosowali 10% płynny ekstrakt etanolowy z propolisu (EEP), Hegyi i wsp. (1990) stosowali do tego celu 5% płynny EEP, a Wöhrl i wsp. (2001) badania prowadzili z użyciem 10% płynnego EEP.

Alergia na propolis u ludzi z chorobami dermatologicznymi

Dane przedstawione w tabeli 2. wskazują, że alergia na propolis u ludzi z chorobami dermatologicznymi występuje znacznie częściej niż u ludzi zdrowych. Z badań Petersena (1960) i Kacznoja (1978), Bedello i wsp. (1984), Rudzkiego i Grzywy (1987), Machāčkowej (1988), Rudzkiego i wsp. (1988), Hegyi i wsp. (1990), Reduty i wsp. (2002) oraz Giusti i wsp. (2004) wynika, że wśród ludzi z chorobami dermatologicznymi jest przeciętnie 2,80% osób uczulonych na propolis. A to oznacza, że wśród 100 osób cierpiących na choroby dermatologiczne, co trzecia osoba równocześnie uczulona jest na propolis.

Alergia na propolis w innych grupach ryzyka

Z przeglądu piśmiennictwa wynika, że alergia na propolis towarzyszy także w większym stopniu niż innym ludziom pszczelarzom trwale związanym z zawodem, muzykom grającym na instrumentach smyczkowych i chorym na łuszczycę.

[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów

prof. dr hab. Bogdan Kędzia,
mgr. Elżbieta Hołderna-Kędzia

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"