Instynkt czy geniusz? Oto jest pytanie...
Pszczeli plaster wywołuje różne skojarzenia: patrząc na niego, logistyk zachwyci się optymalizacją przestrzeni, inżynier – wytrzymałą konstrukcją, a artysta – kunsztem wykonania. I wszyscy oni będą mieć rację. Czy jednak to arcydzieło powstaje wyłącznie jako wynik prostego instynktu – cokolwiek kryje się pod tym terminem?
Co zobaczył niewidomy
Jednym z pierwszych uczonych, jacy zajęli się badaniem pszczelej inżynierii, był urodzony w 1750 r. François Huber – niewidomy entomolog i badacz. Mimo iż żył w czasach, gdy osoby z niepełnosprawnościami miały ograniczone możliwości, zdołał stworzyć zespół badawczy, w który zaangażowała się jego żona (fantastyczna kobieta, która wbrew woli ojca uparła się poślubić tracącego wzrok chłopaka) oraz służący François Burnens.
Zespół przedstawił światu wiele aspektów życia pszczół, które w czasach Hubera stanowiły rewolucyjne odkrycia: dowiódł między innymi, że pszczela matka kopuluje poza ulem, że jesienią następuje rzeź trutni oraz że robotnice mogą składać jaja. Najciekawsze były jednak obserwacje dotyczące sposobu, w jaki pszczoły budują plastry.
Jak rośnie pszczeli plaster?
Jeśli to tylko możliwe – z góry na dół. W badaniach prowadzonych przez Hubera wykorzystywano jednak ule mające powałkę ze szkła. Umieszczone w takiej przestrzeni pszczoły zaczynały więc wznosić swoje konstrukcje w przeciwnym kierunku, z dołu do góry.
Następnie zespół Hubera wprowadził pszczoły do ula, w którym zarówno powałka, jak i dennica były szklane. Wówczas owady budowały plastry, rozpoczynając od ścian. W pewnym momencie uczony zdecydował się jednak na prawdziwą dywersję: zanim pszczoły zdołały dotrzeć z budową do przeciwległej ściany, polecił zasłonić ją szybą.
Co na to pszczoły?
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Ul ze szkła
Przezroczysty ul to marzenie wielu pszczelarzy, zwłaszcza tych, którzy lubią zaglądać do pszczół niemal codziennie. Mimo to nie użytkujemy szklanych uli – ale zespół Hubera je zastosował.
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Wnioski?
Ludzie kochający psy uważają, że nie ma na świecie mądrzejszych stworzeń; wielbiciele kotów zachwycają się ich wyrafinowaniem i inteligencją. Jako pszczelarze mamy do owadów szczególny stosunek. Jest zatem możliwe, że podobnie jak właścicielom czworonogów, brak nam obiektywizmu.
Badania zmarłego niemal 200 lat temu uczonego dowodzą jednak, że pszczołami kieruje coś więcej, niż prosty instynkt, każący im w mechaniczny sposób budować powtarzalne konstrukcje. Nawet jeśli nie do końca rozumiemy specyfikę ich umysłów, a mózg pszczoły to zaledwie 0,0002 proc. objętości mózgu ludzkiego, to z pewnością pasiastym braciom mniejszym należy się nasz szacunek.
Anna Ciężadło
Literatura:
- V. Gallo, L. Chittka „Cognitive Aspects of Comb-Building in the Honeybee?” Frontiers in Psychology 2018
- L. Chittka „Pszczoły. Krótki lot w głąb niezwykłych umysłów” 2023
- Dylan Smith z zespołem „Badanie mózgów miniaturowych owadów przy użyciu technik skanowania mikrotomograficznego”
