Z artykułu dowiesz się m.in.:

• czy ekstrakty z propolisu hamują rozwój bakterii i grzybów oraz czy wykazują działanie przeciwwirusowe;
• co to znaczy, że propolis odznacza się działaniem przeciwutleniającym;
• czy są różnice w działaniu propolisowych ekstraktów alkoholowych i bezalkoholowych;

Propolis i jego ekstrakty
aktywne biologicznie

Propolis jest naturalnym produktem o silnym działaniu przeciwdrobnoustrojowym w stosunku do różnych grup drobnoustrojów chorobotwórczych dla człowieka (bakterii, grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych oraz wirusów). Głównymi składnikami biologicznie aktywnymi krajowego propolisu z punktu widzenia mikrobiologicznego są flawonoidy, kwasy fenolowe, estry kwasu kawowego (Ilustr. 1). Wpływają one również na inne właściwości biologiczne kitu pszczelego, w tym przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwnowotworowe, przeciwutleniające.

Ze względu na powyższy potencjał biologiczny produkt ten stanowi cenny materiał do wytwarzania wartościowych form preparatów leczniczych i pro­zdrowotnych. Ekstrakty propolisu hamują rozwój bakterii Gram-dodatnich (Staphylococcus aureus, Diplococcus pneumoniae, Enterococcus faecalis, Bacillus cereus), bakterii Gram-ujemnych (Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa), grzybów chorobotwórczych dla człowieka: drożdżoidalnych (Candida albicans), grzybów pleśniowych (Aspergillus flavus, Penicillium italicum), dermatofitów (Microsporum gypseum), pierwotniaków (Trichomonas vaginalis). Niszczy zarówno formy wegetatywne, jak i przetrwalnikowe bakterii tlenowych (Bacillus) i beztlenowych (Clostridium). Poza tym wykazuje dużą aktywność w stosunku do wirusów: opryszczki – Herpes simplex virus, grypy – Influenza virus, koronawirusów – SARS-CoV-2 virus) [Kędzia, Hołderna-Kędzia, 1985; Kędzia, Hołderna-Kędzia, 2013; Beretta i in., 2020].

Z uwagi na powyższe właściwości propolisu i jego ekstraktów istnieje możliwość zastosowania ich w wielu gałęziach przemysłu: farmaceutycznego (suplementy diety, preparaty do użytku zewnętrznego), a także w przemyśle kosmetycznym, spożywczym. Jednak w największym stopniu produkty te służą do wytwarzania wartościowych form preparatów leczniczych i prozdrowotnych. Aktywne biologicznie preparaty handlowe z propolisu dostępne są na ogół w postaci płynnej (krople i roztwory). Podstawowym półproduktem służącym do wytwarzania wszystkich dostępnych w kraju preparatów jest zagęszczony do ok. 70% s.m. etanolowy ekstrakt z propolisu (EEP) otrzymany na drodze zastosowania do ekstrakcji 70 proc. alkoholu etylowego. Rozpuszczalnik ten pozwala na dobrą wydajność procesu i umożliwia przechodzenie do wyciągu substancji biologicznie aktywnych rozpuszczalnych zarówno w wodzie, jak i w etanolu. W procesie otrzymywania ekstraktów z propolisu wykorzystuje się również inne ekstrahenty i różne ich stężenia, w tym najczęściej alkohol etylowy, aceton, a także glicerynę, glikol propylenowy, oleje tłuste oraz wodę, uzyskując ekstrakty: etanolowe, acetonowe, glikolowe, olejowe oraz wodne [Cottica, 2011]. Wybór rozpuszczalnika do ekstrakcji decyduje o składzie chemicznym, a tym samym wpływa na aktywność biologiczną propolisu, w tym przeciwdrobnoustrojową oraz przeciwutleniającą [Kędzia, Hołderna-Kędzia, 2013].

Ponieważ ważnymi wyznacznikami skuteczności leczniczej i profilaktycznej ekstraktów z propolisu są przede wszystkim właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwutleniające, dlatego postanowiono uwzględnić je w podjętych badaniach. We współpracy z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu przeprowadzono ocenę porównawczą ekstraktów propolisu w zależności od sposobu ich przygotowania i zastosowanego rozpuszczalnika. Badania objęły oznaczenie zawartości głównych związków biologicznie aktywnych oraz określenie ich właściwości biologicznych, w tym właściwości przeciwdrobnoustrojowych i przeciwutleniających oraz ocenę zdolności do redukowania jonów żelaza [Hołderna-Kędzia i in., 2024; Woźniak i in., 2021]. Analizie poddano dwa ekstrakty z propolisu o stężeniu 100 mg/ml: przygotowany w alkoholu etylowym (propolis 10 proc. alkoholowy ekstrakt – EP1) oraz glikolu propylenowym (propolis 10 proc. bezalkoholowy ekstrakt – EP2). W obu ekstraktach określono całkowitą zawartość związków fenolowych i flawonoidów, aktywność przeciwbakteryjną, przeciwgrzybiczą, przeciwutleniającą oraz zdolność redukcji jonów żelaza. W badaniach mikrobiologicznych uwzględniono przedstawiciela ziarniaków Gram-dodatnich – gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), Gram-ujemną pałeczkę okrężnicy – Escherichia coli oraz przedstawiciela grzybów drożdżoidalnych – bielnika białego (Candida albicans). Stosowano metodę seryjnych rozcieńczeń w podłożu agarowym, w przypadku bakterii (CASO Agar) lub (Sabourauda Agar) dla grzybów. Porównawcze wyniki badań aktywności przeciwdrobnoustrojowej ekstraktów przedstawiono w Tabeli 1.

Badania wykazały, że działanie obu ekstraktów wobec wymienionych szczepów bakterii niezależnie od zastosowanego rozpuszczalnika było jednakowe. Ich najmniejsze stężenia hamujące wzrost S. aureus i E. coli (MIC) wynosiły odpowiednio 2,0 mg/ml i 100,0 mg/ml. Oznacza to, że oba analizowane preparaty (alkoholowy i bezalkoholowy) działały 50-krotnie słabiej na pałeczkę okrężnicy w porównaniu ze szczepem gronkowca złocistego, co pokrywa się z wcześniejszymi badaniami własnymi oraz innych autorów.

Elżbieta Hołderna-Kędzia, prof. Bogdan Kędzia

Literatura:

1. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E. Biologiczne właściwości propolisu. I. Działanie wyciągów z propolisu na drobnoustroje. Herba Polon 1985; (3-4):219-32.
2. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E. Aktywność antybiotyczna propolisu krajowego i europejskiego. Post Fitoter 2013; 2: 97-107.
3. Beretta A.A. i wsp. Propolis and its potential against SARS-COV-2 infection mechanisms and COVID-19 diseases: Biomed. Pharmacother. 2020, v. 131, 110622
4. Czarnecki R.: Propolis w Apiterapii. Wyd. Towarzystwo Słowaków w Polsce, Kraków 2017.
5. Woźniak M, Mrówczyńska L, Kwaśniewska-Sip P i wsp. Effect of the solvent on propolis phenolic profile and its antifungal, antioxidant, and in vitro cytoprotective activity in human erythrocytes under oxidative stress. Molecules 2020; 25, 4266.
6. Cottica SM, Sawaya ACHF, Eberlin MN, Franco SL, Zeoula LM i wsp.: Antioxidant activity and composition of propolis obtained by different methods of extraction. J Braz Chem Soc 2011; 22(5): 929-935.
7. Kędzia B, Hołderna-Kędzia E: Wodne ekstrakty z propolisu. Pasieka 2019, Nr 5, 52-54.
8. Elżbieta Hołderna-Kędzia, Magdalena Woźniak, Anna Kwiatkowska, Katarzyna Sosnowska, Lucyna Mrówczyńska, Izabela Ratajczak. Badania porównawcze ekstraktów etanolowych i bezalkoholowych z propolisu. 61. Naukowa Konferencja Pszczelarska, Puławy, 5-6 marca 2024
9. Magdalena Woźniak, Anna Kwiatkowska, Elżbieta Hołderna-Kędzia, Katarzyna Sosnowska, Lucyna Mrówczyńska, Izabela Ratajczak. Aktywność biologiczna ekstraktów z propolisu. Post. Fitoter. 2021 Nr 1, 8-13.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"