Immunostymulujące właściwości propolisu

Produkty pszczele, takie jak miód, a także propolis, pyłek kwiatowy, pierzga i mleczko pszczele charakteryzują się właściwościami wzmagania aktywności układu immunologicznego organizmu. W okolicznościach obniżenia odporności na skutek przeciążenia, stresu, niewłaściwej diety, częstych przeziębień i stosowania antybiotyków, istotnym czynnikiem, umożliwiającym zwalczanie początkowego stadium infekcji bakteryjnych lub wirusowych, jest właściwa odporność.

Fot. Jose Manuel Muñoz, freepik

Propolis, ceniony za silne właściwości antybiotyczne, odznacza się także zdecydowanym wpływem na układ odpornościowy, o czym świadczy podwyższenie pod jego działaniem liczby makrofagów i ich zdolności fagocytarnej, wzrost aktywności przeciwwirusowej interferonu oraz aktywacja grasicy. W rezultacie dochodzi do zwiększenia ogólnej odporności organizmu na różne czynniki: zakażenia bakteryjne, grzybicze i wirusowe, wolne rodniki, substancje cytotoksyczne i kancerogenne.

Propolis wykazuje również działanie immunomodulujące, co oznacza, że może wzmacniać lub hamować funkcje układu immunologicznego. Do tego celu angażowane są wyspecjalizowane komórki odpowiadające za odporność nieswoistą (wrodzoną). Propolis odznacza się ponadto zdolnością stymulowania wytwarzania w organizmie w odpowiedzi na czynniki zapalne (antygeny) odpowiednich przeciwciał (immunoglobulin).

Za działanie immunostymulujące propolisu odpowiada zespół substancji biologicznie aktywnych, w tym głównie związki o strukturze polifenolowej (flawonoidy, kwasy fenolowe i ich estry).

Propolis – przykłady

Na przestrzeni wielu lat prowadzono badania nad wpływem propolisu na odporność nieswoistą u zwierząt doświadczalnych oraz w doświadczeniach in vitro. Obserwowano również oddziaływanie tego produktu na odporność nieswoistą, zwłaszcza w zapobieganiu i leczeniu chorób dróg oddechowych u ludzi.

W obu obszarach badań udowodniono, że propolis powoduje wzrost odporności nieswoistej, przejawiającej się m.in. podwyższeniem liczby fagocytów i ich aktywności oraz działaniem przeciwdrobnoustrojowym lizozymu i interferonu w surowicy krwi. Poniżej podano przykłady takiego oddziaływania.

Aktywność przeciwgrzybicza makrofagów (%)

Ryc. 2. Wpływ ekstraktu etanolowego z propolisu na aktywność przeciwgrzybiczą makrofagów otrzewnowych myszy (wg Murad i wsp.)
1 – kontrola, 2, 3 i 4 – stężenie ekstraktu etanolowego z propolisu 10, 20 i 100 µg/ml

Badania przeprowadzone przez Tatefuji i wsp. wykazały, że ekstrakt metanolowy z propolisu pobudzał namnażanie makrofagów – 2,9 razy oraz ich ruchliwość – 4 razy w porównaniu z kontrolą (bez propolisu).

Przytoczone powyżej obserwacje wskazują na wzrost zdolności komórek fagocytarnych do większej aktywności przeciwdrobnoustrojowej pod wpływem propolisu, zarówno w warunkach in vitro, jak i in vivo.

Badania przeprowadzone na zwierzętach doświadczalnych świadczą o aktywności propolisu w stosunku do zakażeń wywołanych przez wirusy grypy, opryszczki, HIV, a także wobec wirusów RNA, z których zbudowany jest m.in. koronawirus SARS-CoV-2 [Beretta i wsp., 2020].

Przedstawione powyżej przykłady wskazujące na immunostymulujące właściwości propolisu znajdują potwierdzenie w badaniach klinicznych u ludzi.

Ryc. 3. Wpływ propolisu na szybkość ustępowania objawów choroby przeziębieniowej (wg wg Szmeja i wsp.)
A – preparat propolisowy, B - placebo.

Wyniki badań przedstawione na ryc. 3 wskazują, że preparat miodowo-propolisowy znacznie przyśpieszył proces wyleczenia: 20% chorych pierwszego dnia terapii, 60% drugiego dna i 16% chorych w trzecim dniu terapii, co oznacza, że wszyscy pacjenci zostali wyleczeni w ciągu 3 dni. Natomiast pacjenci otrzymujący sam miód powracali do zdrowia dopiero 4 dnia (40%) i 5 dnia (60%) od rozpoczęcia terapii.

Średni czas utrzymywania się objawów w grupie stosującej propolis uległ skróceniu z 5 do 2 dni, natomiast w grupie otrzymującej placebo utrzymywał się do 5 dni.

Uzyskane wyniki świadczą o podwyższeniu odporności immunologicznej osób z chorobą przeziębieniową i znacznie szybsze wyleczenie zakażenia wirusowego błon śluzowych górnych dróg oddechowych.

Propolis zastosowano z dobrym skutkiem w chorobach dolnych dróg oddechowych. Po 3-miesięcznej terapii chorych z przewlekłym zapaleniem oskrzeli, znaczną poprawę zdrowia obserwowano u 93% osób. Skuteczne okazały się także inhalacje zawierające 0,5% i 1% roztwory propolisu. Pozwoliły one na wyleczenie około 75% chorych z zapaleniem gardła wywołanym przez gronkowca złocistego i około 77% w przypadku zapalenia krtani [Kędzia, Hołderna-Kędzia].

Frenkiel i wsp. w ostrym nieżytowym zapaleniu gardła stosowali raz dziennie w postaci inhalacji 5% ekstrakt i 5% emulsję wodno-etanolową z propolisu, a Szemietkow i wsp. – tabletki do ssania z ekstraktem etanolowym z propolisu. Efekty polegały na normalizacji temperatury ciała, zaniku oznak stanu zapalnego i prawie dwukrotnym skróceniu czasu leczenia. Propolis wykazywał korzystne działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne i odnawiające, a także wywierał wpływ na wzmocnienie układu odpornościowego chorych.

W Instytucie Pediatrii Akademii Medycznej w Petersburgu stosowano 10% etanolowy ekstrakt z propolisu u pacjentów cierpiących na choroby górnych dróg oddechowych i uszu. Otrzymywali oni 2 razy dziennie po 25–30 kropli preparatu w ciągu 10 dni. Ustępowanie objawów zapalnych i poprawę samopoczucia chorych obserwowano już po 3–4 dniach terapii [Tichonow i wsp.].

Innym przejawem wpływu propolisu na układ odpornościowy jest zdolność do regulacji (modulowania) odpowiedzi układu odpornościowego organizmu. Zastosowanie go jako bezpiecznego, naturalnego produktu znajduje uzasadnienie w zapobieganiu i wspomaganiu leczenia infekcji wywołanych koronawirusem SARS-CoV-2 odpowiedzialnym za rozwój choroby znanej jako COVID-19.

Immunoregulujący wpływ propolisu na układ odpornościowy i zdolność łagodzenia nadmiernej odpowiedzi immunologicznej w odpowiedzi na bodziec ma istotne znaczenie w przebiegu choroby, której towarzyszy przesadna, niewspółmierna reakcja układu odpornościowego na zakażenie wirusowe.

W surowicy krwi osób zakażonych wzrasta poziom prozapalnych cząstek, zwanych cytokinami, co powoduje trudności w oddychaniu i wymaga wspomagania przy użyciu respiratora. W późniejszej fazie zakażenia silna odpowiedź układu odpornościowego może doprowadzić do uszkodzenia płuc i innych narządów.

Propolis dzięki właściwościom regulacyjnym prowadzi do hamowania stanu zapalnego u zakażonej osoby poprzez m.in. obniżanie poziomu cząstek prozapalnych. Aktywność w tym zakresie przejawia zwłaszcza znajdujący się w propolisie ester fenyloetylowy kwasu kawowego (CAPE, caffeic acid phenethyl ester).

Natomiast inne związki fenolowe, a zwłaszcza flawonoidy, takie jak rutyna, hesperydyna, pinocembryna i kemferol, biorą udział w inaktywacji wirusa SARS-CoV-2 na różnych etapach jego rozwoju [Beretta i wsp., 2020].

Na podstawie przytoczonych danych można wnioskować, że propolis jest jednym z najważniejszych surowców, które mogą przyczynić się do poprawy funkcjonowania układu immunologicznego. Na uwagę zasługuje fakt, że oprócz wzmocnienia odporności organizmu preparaty zawierające propolis wykazują również właściwości przeciwdrobnoustrojowe, tj. hamują rozwój bakterii, grzybów i wirusów chorobotwórczych dla człowieka.

Dlatego w okolicznościach, którym towarzyszy osłabienie organizmu i zwiększona podatność na przeziębienia oraz inne choroby wirusowe i bakteryjne, warto włączyć do diety preparaty naturalne poprawiające odporność, do których należą produkty apiterapeutyczne, takie jak m.in. propolis. W ten sposób można zadbać o zdrowie i bezpieczeństwo poprzez budowanie naturalnej bariery chroniącej nas przed czynnikami chorobotwórczymi.

Mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia,
Prof. dr hab. Bogdan Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu – PIB

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"