Opinie obiegowe i naukowe dotyczące miodu i innych produktów pszczelich, cz. 3

W trzeciej części artykułu dotyczącego opinii obiegowych i naukowych o produktach pszczelich porzucamy temat miodów i skupiamy się na propolisie. W tekście obalamy mity dotyczące bezpieczeństwa stosowania kitu pszczelego i informujemy o jego mniej znanych właściwościach

fot. Flickr, Lisa Rising

Jakość surowego propolisu

Opinia obiegowa

Każdy propolis pozyskany od pszczół jest przydatny do celów leczniczych.

Opinia naukowa

Z prac wielu autorów wynika, że w surowym propolisie znajduje się od 15% do 70% składników balastowych. Zalicza się do nich: wosk pszczeli, pyłek kwiatowy oraz domieszki mechaniczne. A zatem jeśli z surowego propolisu przygotujemy ekstrakty etanolowe, to znajdą się w nich substancje biologicznie aktywne w zakresie stężeń od 30% do 75%.

Oczywiście, ekstrakty te będą odznaczały się mniejszym lub większym działaniem leczniczym.

Piśmiennictwo: Dobrovoda [1986], Bartoń [1989], Rybak-Chmielewska i in. [2000], Wojtacki [1973], Lutomski i in. [1978].

Propolis działa przeciwko wirusom. fot. Pixabay, PublicDomainPictures

Rozpuszczalniki stosowane do ekstrakcji

Opinia obiegowa

Do ekstrakcji surowego propolisu najlepiej nadaje się spirytus.

Opinia naukowa

Na tej podstawie w przemyśle farmaceutycznym do ekstrakcji surowego propolisu stosuje się 70% alkohol etylowy.

Piśmiennictwo: Lutomski i in. [1978], Rybak-Chmielewska i Szczęsna [1991].

Propolis na poławiaczu. fot. Milan Motyka

Propolis z różnych rejonów świata

Opinia obiegowa

Propolis pochodzący z odległych rejonów geograficznych różni się znacznie od propolisu krajowego i może odznaczać się gorszą jakością, a co za tym idzie, niską aktywnością biologiczną i leczniczą.

Opinia naukowa

A zatem propolis pochodzący z różnych rejonów na świecie z reguły odznacza się wysoką aktywnością biologiczną, zgodnie z jego rolą higienizacyjną, jaką spełnia w obrębie ula. W związku z powyższym mimo dużych różnic w składzie chemicznym, zależnych od pochodzenia, propolis odznacza się zwykle wysoką aktywnością biologiczną i może być wykorzystywany do celów leczniczych.

Piśmiennictwo: Kujumgiev i in. [1999], Bonvechi i Coll [2000], Kędzia [2006].

Pszczoły zaklejają kitem pszczelim wszelkie drobne szczeliny. fot. Milan Motyka

Toksyczność propolisu

Opinia obiegowa

Stosowanie większych ilości propolisu może oddziaływać szkodliwie na organizm człowieka.

Opinia naukowa

Dlatego dawka zagęszczonego ekstraktu propolisowego (EEP) nawet w ilości 1–3 g dziennie może być stosowana bez obaw o jego działanie toksyczne. Oznacza to, że krople 3–10% oraz tabletki i drażetki zawierające 25–100 mg EEP, przyjmowanie 3 razy dziennie, mieszczą się w tym zakresie dawek i nie stanowią zagrożenia dla organizmu.

Piśmiennictwo: Dobrowolski i in. [1991], Goetz [1990], Kędzia i in. [1990], Seńczuk [1994], Bekemeier i in. [1973], Giurgea i in. [1984].

Alergia na propolis

Opinia obiegowa

U wielu ludzi kontakt propolisu ze skórą wywołuje reakcje alergiczne. Uważa się, że uczulenie na propolis może występować nawet u co dziesiątej osoby. Alergie wywołuje białko obecne w tym produkcie.

Opinia naukowa

Z danych przedstawionych powyżej wynika, że alergia kontaktowa na propolis występuje stosunkowo rzadko w porównaniu z innymi substancjami alergennymi. Niemniej aby zapobiec reakcjom alergennym, należy wykonywać testy uczuleniowe przed użyciem preparatów propolisowych, szczególnie jeśli mają być one zastosowane przez daną osobę po raz pierwszy.

Piśmiennictwo: Hegyi i in. [1990], Rudzki i in. [1988], Hansen i in. [1992], Kaczmarek i Dębowski [1985], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2012].

Metale szkodliwe dla zdrowia w propolisie

Opinia obiegowa

Surowy propolis jest w wysokim stopniu zanieczyszczony metalami szkodliwymi dla zdrowia, co może skutkować przenikaniem ich do sporządzanych z niego ekstraktów etanolowych.

Opinia naukowa

Badania wykazują, że w niektórych próbkach surowego propolisu krajowego zanieczyszczenie metalami szkodliwymi dla zdrowia może być przekroczone od kilku do kilkudziesięciu razy.

Dla przykładu w najbardziej zanieczyszczonych próbkach surowego propolisu poziom ołowiu przekroczony był w porównaniu do wymagań normy 137 razy, cynku 27 razy, kadmu 9 razy oraz miedzi i arsenu 4 razy.

Okazało się jednak, że w ekstraktach otrzymanych z tych próbek za pomocą 70% etanolu poziom wymienionych metali obniżył się do wymagań normy.

Piśmiennictwo: PN [1996], Szczęsna i in. [1999], Roman [2000], Kędzia i in. [2001].

Propolis i glejaki mózgu

Opinia obiegowa

Nie ma jak dotychczas informacji o leczeniu glejaków mózgu propolisem.

Opinia naukowa

Glejaki należą do grupy nowotworów mózgu o rozmaitym utkaniu, umiejscowieniu i stopniu złośliwości. Wywodzą się one z komórek gleju. Są jedną z najliczniejszych grup guzów naciekających mózgu, trudnych do leczenia zachowawczego.

Obecnie leczenie polega na chirurgicznym zmniejszeniu guza, a następnie na terapii chemicznej i radiacyjnej. Chorobę tę cechuje duża śmiertelność.

Przeprowadzone badania stwarzają możliwość wykorzystania ekstraktów etanolowych z propolisu do wspomagania leczenia glejaków mózgu. Zaleca się w tym celu podawanie 20% etanolowego ekstraktu z propolisu.

Piśmiennictwo: Borawska [2015].

Propolis w udarze mózgu

Opinia obiegowa

Nieznane jest stosowanie propolisu w leczeniu udaru mózgu.

Opinia naukowa

Udary mózgu powstają na skutek zakrzepu lub zatoru tętnic mózgowych, a także w wyniku wylewu krwi do tego narządu. Stąd wyróżnia się udary mózgu niedokrwienne i krwotoczne.

Okazało się, że propolis może w znacznym stopniu wspomagać leczenie udaru mózgu. Przyspiesza przywracanie pierwotnych funkcji mózgowych oraz zapobiega nawrotom omawianej choroby.

Piśmiennictwo: Shimazawa i in. [2005], Liv i in. [2008], Tsai i in. [2006], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2016].

Propolis w cukrzycy

Opinia obiegowa

Jak dotychczas propolis nie jest stosowany jako lek przeciwcukrzycowy.

Opinia naukowa

Badania nad możliwością stosowania ekstraktu etanolowego z propolisu (EEP) w cukrzycy prowadzone są od dawna. EEP podawany zwierzętom doświadczalnym wraz z glukozą utrzymywał jej poziom w surowicy krwi prawie na niezmienionym poziomie, natomiast sama glukoza wywoływała u nich gwałtowny wzrost poziomu tego cukru, który utrzymywał się w surowicy krwi do 3 godzin.

Z kolei w innym badaniu zwierzętom z doświadczalnie wywołaną cukrzycą podawano przez 8 tygodni EEP i stwierdzono, że jego działanie przeciwcukrzycowe było podobne do działania tolbutamidu – znanego preparatu przeciwcukrzycowego.

Zbliżone efekty uzyskano w trakcie podawania EEP zwierzętom z cukrzycą doświadczalną przez okres 40 dni. Poziom glukozy u zwierząt w tym czasie był zbliżony do poziomu fizjologicznego tego cukru obserwowanego u zwierząt kontrolnych.

Piśmiennictwo: Kędzia i in. [1988], Said i in. [1990], Abo-Salem i in. [2009], Murata i in. [2010].

Propolis a odporność

Opinia obiegowa

Na ogół znane jest uodparniające działanie propolisu, niedostatecznie wyjaśniono natomiast mechanizm tego działania.

Opinia naukowa

Od dawna wykorzystuje się uodparniające działanie propolisu w chorobie przeziębieniowej, którą wywołują różne typy wirusów. Badania kliniczne wskazują, że chorobę przeziębieniową można wyleczyć za pomocą propolisu w ciągu 2–3 dni, podczas gdy nieleczona trwa 4–5 dni.

W innych badaniach klinicznych dzieci zabezpieczano przed pojawieniem się choroby przeziębieniowej w okresie jesienno-zimowym przy użyciu preparatu składającego się z ekstraktu etanolowego z propolisu, ekstraktu z ziela jeżówki purpurowej i witaminy C.

Piśmiennictwo: Szmeja i in. [1989], Cohen i in. [2004], Kiwalkina i in. [1987], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2011].

prof. dr hab. Bogdan Kędzia,
mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"