Niebezpieczne zmiany w biologii Varroa destructor

Jak donosi portal ResisantBees.com, na Uniwersytecie Sewilskim wyjaśniono, dlaczego różne rodzaje leczenia pszczół z warrozy nie przynoszą w pełni oczekiwanego efektu. Doszło do zaburzenia i diametralnej zmiany stosunku roztoczy rezydujących w komórkach z czerwiem do tych, które pasożytują na dorosłych osobnikach pszczół [Izquierdo 2016].
Prześledźmy jak w ciągu ostatnich lat zmieniała się wiedza dotycząca warrozy i podsumujmy wszystkie aktualne informacje.

Wiadomo, że najwyższa skuteczność zabiegów przeciwko warrozie zostanie zapewniona tylko wtedy, kiedy wszyscy pszczelarze zapoznają się z cyklem biologicznym roztoczy Varroa destructor i nauczą się go. Stwierdzenie to powtarzają mentorzy polskiego pszczelarstwa, od których nieustannie czerpiemy wiedzę.

fot. Gilles San Martin

Większość handlowych preparatów leczniczych projektuje się właśnie na podstawie cyklu biologicznego tych uciążliwych roztoczy.

Życie V. destructor unormowane jest przez dwa cykle biologiczne. Pierwszy z nich nazywa się fazą foretyczną, objawiającą się obecnością roztoczy na żywicielu pośrednim, czyli na dorosłych osobnikach pszczół. Drugi, zwany fazą reprodukcyjną, to bytowanie roztoczy na żywicielu ostatecznym, czyli w czerwiu pszczelim [Sammataro i in. 2000].

Samice warrozy pasożytują na dorosłych pszczołach robotnicach lub trutniach przez około 2 tygodnie. W momencie zasklepiania komórki z czerwiem samica wchodzi do jej wnętrza, a następnie zagnieżdża się pod larwą. Samice V. destructor częściej kumulują się w czerwiu trutowym, ponieważ jest zasklepiony przez dłuższy okres aniżeli czerw pszczeli.

W dodatku w larwach trutowych występuje więcej składników odżywczych (białka, tłuszcze – w tym estry prostych kwasów tłuszczowych – oraz inny skład hemolimfy) [Calderone i Lin, 2001]. Większe zagęszczenie roztoczy w czerwiu trutowym niż w czerwiu pszczelim wykazali w swoich badaniach Boot i Schoenmaker [1995], Calderone i Kuenen [2001] oraz Fuchs [1990].

Kumulacja w czerwiu trutowym występuje 8–10 razy częściej niż w czerwiu pszczelim [Borsuk i in. 2012].

Coraz trudniej dostrzec samicę z Varroa destructor na grzbiecie pszczoły. fot. Flickr, Monika Fischer

Z przeglądu literatury dowiadujemy się, że na etapie forezy samica V. destructor przylega do ciała pszczoły przez około 5–5,5 dnia [Garrido i Rosenkranz, 2003, Martin 1994, 1995] (natomiast osobniczki gatunku Varroa jacobsoni^* wg Glińskiego i Jarosza [1995] przez 14–19 dni), po czym wchodzi do komórek czerwiu niezasklepionego pszczelego (czyli larw robotnic w wieku 11–12 dni) i trutowego (larwy w wieku 13–14 dni).

Do 1 komórki może wejść 1 lub kilka samic pasożyta. Tempo rozmnażania roztoczy zależy od wielu czynników, m.in. stężenia hormonów juwenilnych w hemolimfie czerwiu i pszczół, temperatury, pory roku, rasy pszczół, stanu odżywienia, stanu odporności rodziny pszczelej na roztocza itp. [Gliński 2006, Chorbiński 2012].

Proces rozwojowy rozpoczyna się od złożenia przez samicę V. destructor 5–6 jaj w czerwiu pszczelim i 6–8 jaj w czerwiu trutowym [Garrido i Rosenkranz 2003, Martin 1994, 1995]. Pierwsze jajo samica składa po 60 h od wejścia do komórki, kolejne zostają złożone w odstępach 30-godzinnych, a ostatnie na 2 dni przed wygryzieniem się pszczoły z komórki plastra (tzw. czerw na wygryzieniu).

Drugie jajo pozostaje niezapłodnione – powstaje z niego samiec. Pozostałe są jajami zapłodnionymi, z których rozwiną się wyłącznie samice [Wilde i Koeniger, 1992]. W obiegu krążą też doniesienia, że pierwsze złożone jajo jest niezapłodnione, natomiast kolejne są dopiero jajami zapłodnionymi.

Wiosną w gnieździe znajduje się niewiele roztoczy, jednak zdolne są do intensywnego namnażania się. Pszczoły zarażają się przez kontakt bezpośredni – trofalaksję. W ciągu 1 sezonu pasiecznego w 1 rodzinie pszczelej może pojawić się 7–12 nowych pokoleń V. destructor.

Liczba pasożytów w ciągu 12 miesięcy zwiększa się około 10-krotnie. Przy odpowiednich warunkach środowiskowych liczebność pasożytów może wzrosnąć aż 20-krotnie [Pohorecka 2003].

Na podstawie różnych przytoczonych źródeł można stwierdzić, że wiedza o warrozie nieustannie ewoluowała i… ewoluuje dalej. Jednak prawdziwym trzęsieniem ziemi jest świeże odkrycie, które donosi o zmianie sposobu żywienia warrozy lub nawet dotychczasowym przekazywaniu błędnej wiedzy.

Nie tak dawno temu środowisko pszczelarskie na Facebooku obiegła szokująca informacja potwierdzona naukowo i mówiąca o tym, że V. destructor wcale nie żywi się hemolimfą pszczół. Dzięki staraniom Fundacji Polskie Słońce materiał przetłumaczono na język polski, a całość dostępna jest na jej fanpage’u pod adresem https://pl-pl.facebook.com/polskieslonce/.

fot. Laboratorio diagnostica ancona IZSUM

Doktor Samuel Ramsey z Uniwersytetu w Maryland dokonuje swoistego przewrotu w medycynie weterynaryjnej, podważając i burząc przekazywane od lat mity, którym uległy nawet środowiska naukowe. Okazuje się, że stwierdzenie, jakoby roztocza Varroa żywiły się wyłącznie hemolimfą pszczół, zostało zaczerpnięte z abstraktu, czyli niekompletnego i powierzchownego streszczenia artykułu naukowego.

Ktoś, kto wpuścił do obiegu pozbawioną kontekstu informację o pobieraniu przez V. destructor wyłącznie hemolimfy, nie zagłębił się w całą treść. Lider badań tłumaczy to obszernie w przytoczonym materiale.

Ramsey w kompleksowym, oryginalnym nagraniu dostępnym pod adresem https://youtu.be/O9A3pfq7Pp8 udowadnia na podstawie markerów fluorescencyjnych, że roztocza Varroa żywią się w dominującym procencie ciałkiem białkowo-tłuszczowym, a nie hemolimfą, jak podają absolutnie wszystkie dotychczasowe publikacje.

Można się zastanowić zatem, czy ta informacja coś zmienia w praktyce hodowlanej, bo to jest najbardziej istotne dla pszczelarzy-czytelników.

Biorąc pod uwagę fakt ubożejącej bazy pożytkowej i wysokiego niedożywienia na poziomie białek i tłuszczów (o którym nieustannie alarmuje dr hab. Zbigniew Lipiński), a także czynniki dodatkowo pozbawiające pszczoły tych cennych składników odżywczych, mamy do czynienia z katastrofą w obrębie gatunku Apis mellifera.

Deformacje skrzydeł najczęściej powodują wirusy przenoszone przez Varroa destructor. fot. Flickr, Monika Fischer

Tak złożone odkrycie tłumaczy, dlaczego pszczoły pozbawione tłuszczów, lipidów, estrów kwasów tłuszczowych, protein, proteidów, polipeptydów, a wreszcie białek, są tak mało odporne w dzisiejszych czasach i dlaczego dochodzi do tak szybkiego załamania ich immunologii.

Stara literatura podawała informację, że warroza potrafi zniszczyć nieleczony rój pszczeli w ciągu 2–3 lat. W dzisiejszych czasach warrozie wystarczy 1 sezon, a z obserwacji własnych mogę pozwolić sobie na określenie, że do wyniszczenia całej rodziny pszczelej często dochodzi w okresie 2–3 miesięcy.

Syndrom pustego ula jest konsekwencją dynamicznego namnażania się roztoczy warrozy (a w tym wirusów i bakterii), czyli w ujęciu hodowlanym – konsekwencją spóźnionego leczenia pszczół, które powinno się rozpocząć na przełomie lipca i sierpnia.

Przewrót weterynaryjny Ramseya może być powiązany z przyczynami tzw. CCD i daje uzasadnienie oraz otwartą drogę do wzmożonego suplementowania diety pszczół dostępnymi na rynku preparatami i odżywkami z zawartością aminokwasów, witamin, protein i tłuszczów.

Inne badania wykonane przed odkryciem Ramseya pokrywają się z przytoczonym materiałem. Jak powszechnie wiadomo za deformację skrzydeł i tułowia pszczół odpowiadają rozmaite wirusy (głównie DWV) roznoszone przez osobniki V. destructor.

W sytuacji kiedy na pszczołach żerują zarówno wirusy jak i roztocza, żywiące się ciałkiem białkowo-tłuszczowym dochodzi do obniżenia stężenia białek w hemolimfie, niezbędnych do tworzenia narządów i organów co uniemożliwia i przekreśla regenerację skrzydełek i tułowia.

Jest to powód wzrostu szybkości i zwiększenia biodynamiki w namnażaniu się pasożytów warrozy w koloniach pszczelich. W praktyce wygląda to tak, że im dłużej roztocza bytują na dorosłych osobnikach pszczół, tym tempo rozmnażania się pasożytów jest wolniejsze.

Österlund sugeruje, że szczęściem w nieszczęściu byłaby proporcja 50% roztoczy na pszczołach do 50% roztoczy w czerwiu [Izquierdo 2016]. Przy wzmożonym procesie rozmnażania się roztoczy (na skutek krótkiego trwania fazy foretycznej) w Europie wzrośnie liczba zabiegów i schematów rekomendujących walkę z pasożytami warrozy już przez cały sezon.

Tak śmiałe stwierdzenie i odkrycie przytoczone przez Erika Österlunda zaprzepaszcza większość zabiegów leczniczych ze względu na ich niską skuteczność (wyjątek stanowi 85% kwas mrówkowy, który przenika zasklep czerwiu) a otwiera drogę do selekcjonowania pszczół odpornych, radzących sobie samodzielnie z redukcją roztoczy, co gorąco rekomenduje właśnie Erik Österlund [Izquierdo 2016].

Z całą pewnością można odważniej mówić o zanikaniu fazy foretycznej i skracaniu tego pierwszego cyklu biologicznego roztoczy warrozy żerujących w dodatku coraz częściej na spodzie odwłoka pszczół dorosłych i pod larwami, jednak przedstawione w artykule treści nie mogą absolutnie zniechęcić pszczelarzy do przeprowadzania dalszych zabiegów leczniczych przy użyciu dostępnych środków na rynku.

Dopóki nie pojawi się w tej sprawie oficjalny komunikat wydany przez odpowiednie jednostki naukowe i weterynaryjne, dostępne, zintegrowane strategie walki z warrozą pozostają bez zmian.

mgr inż. Piotr Nowotnik
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"