Opinie obiegowe i naukowe dotyczące miodu i innych produktów pszczelich, cz. 4.

W trzeciej części artykułu obalono mity dotyczące bezpieczeństwa stosowania kitu pszczelego i opisano jego mniej znane właściwości. Tym razem omówiono opinie na temat pyłku, pierzgi, mleczka, jadu i wosku pszczelego.

Fot. Pixabay

PYŁEK KWIATOWY

Zanieczyszczenia pyłku kwiatowego

Opinia obiegowa

Pyłek kwiatowy, pochodzący z roślin narażonych na zanieczyszczenie metalami szkodliwymi dla zdrowia oraz środkami ochrony roślin, może być także w wysokim stopniu zanieczyszczony substancjami toksycznymi dla człowieka.

Obnóża. Fot. Pixabay

Opinia naukowa

Pszczeli pyłek kwiatowy (obnóże pszczele) zaliczany jest do grupy suplementów diety i z tego względu podlega wymaganiom normatywnym określonym dla tej klasy produktów. W przypadku metali szkodliwych dla zdrowia bada się je w kierunku zanieczyszczenia ołowiem, kadmem i rtęcią, a w przypadku środków ochrony roślin w kierunku pozostałości insektycydów chloroorganicznych i fosforoorganicznych.

W granicach normy znajdowały się natomiast wszystkie próbki pyłku kwiatowego badane na obecność pozostałości węglowodorów chloroorganicznych i fosforoorganicznych. Jednak w przypadku fungicydów używanych do ochrony roślin sadowniczych w wielu próbkach pyłku kwiatowego odnotowano znaczne przekroczenie obowiązujących przepisów.

W podsumowaniu można przyjąć, że stopień zanieczyszczenia pszczelego pyłku kwiatowego metalami szkodliwymi dla zdrowia i środkami ochrony roślin nie jest szczególnie wysoki, a liczba prób zanieczyszczonych tymi substancjami toksycznymi nie jest alarmująca.

Piśmiennictwo: Lipińska i Zalewski [1989], Jabłoński i in. [1995], Kubik i in. [1996], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2012].

Dawkowanie pyłku kwiatowego

Opinia obiegowa

Zalecane dawki, jak i okres prowadzenia terapii pyłkiem kwiatowym, są bardzo różne.

Opinia naukowa

Z danych piśmiennictwa wynika, że dawkowanie pyłku kwiatowego jest dość zróżnicowane i waha się od 1,5 do 60 g dziennie. Najczęściej spotyka się zalecenia podawania tego produktu w ilości 20 –30 g dziennie.

Jeśli przyjąć, że masa łyżki stołowej pyłku kwiatowego, w postaci obnóży pyłkowych, wynosi w przybliżeniu 12 g, a łyżeczki do herbaty 6 g, to należy go przyjmować w ilości 2–3 łyżek oraz 4–6 łyżeczek dziennie.

Tak duża ilość pyłku kwiatowego zalecanego w terapii wynika stąd, że jest on słabo przyswajalny przez organizm. Ziarno pyłku kwiatowego otoczone jest grubą i odporną na czynniki środowiskowe ścianą zewnętrzną, zwaną egzyną.

Nie można jej zniszczyć nawet w młynku udarowym. W egzynie znajdują się cienkie kanaliki (apertura) odgrywające ważną rolę przy kiełkowaniu ziaren pyłku. Po wprowadzeniu pyłku do przewodu pokarmowego poprzez kanaliki do światła jelita mogą przedostawać się tylko substancje o małych cząsteczkach, takie jak cukry proste, polifenole, wolne aminokwasy, witaminy i biopierwiastki.

Natomiast wielocukry, białka i lipidy muszą być najpierw rozłożone pod wpływem enzymów pokarmowych do związków prostych. Jest to proces długotrwały i dlatego tylko część tych substancji ma szansę zostać przyswojona przez organizm człowieka, reszta wraz z niestrawionym pyłkiem jest wydalana na zewnątrz.

Warto dodać, że w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym często korzysta się z ekstraktów etanolowych z pyłku kwiatowego. Zawierają one w swoim składzie substancje, które są w stanie poprzez kanaliki ziaren pyłku kwiatowego przedostać się do ekstraktu.

Dotyczy to głównie związków polifenolowych. Czas leczenia pyłkiem kwiatowym określa się zwykle na 3–4 tygodnie.

Piśmiennictwo: Kędzia i Hołderna-Kędzia [2012], Franchi i in. [1997].

Uczulenie na pyłek kwiatowy

Opinia obiegowa

Wiele osób uczulonych jest na pyłek traw, drzew oraz roślin uprawnych i dziko rosnących. Dlatego istnieje przypuszczenie, że osoby te mogą być uczulone także na pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły.

Opinia naukowa

Pyłek kwiatowy zbierany jest przez pszczoły głównie z roślin uprawnych zielarskich i dziko rosnących oraz drzew i krzewów. Pszczoły nie zbierają pyłku z traw, chociaż niekiedy do obnóży pszczelich może się on przedostać przypadkowo.

Stąd wypływa wniosek, że uczulenie na obnóża pyłkowe przyjmowane doustnie, choć bardzo rzadkie, może u niektórych osób wystąpić. Zwykle uwidacznia się po przyjęciu 1–3 łyżeczek do herbaty tego produktu.

Może pojawić się pokrzywka, świąd warg, palców rąk, zaczerwienienie skóry, obniżenie ciśnienia krwi, a także mogą wystąpić trudności w oddychaniu i przełykaniu, którym towarzyszy osłabienie, pocenie się i zawroty głowy. Odnotowano także po spożyciu pyłku kwiatowego kilka przypadków wstrząsu anafilaktycznego i hipereozynofilii, objawiających się poważnymi zaburzeniami oddechowymi oraz wzrostem eozynofili w krwi obwodowej.

Piśmiennictwo: Cohen i in. [1979], Mansfield i Goldstein [1981], Lin i in. [1989], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2013].

Działanie adaptogenne pyłku kwiatowego

Opinia obiegowa

Pszczeli pyłek kwiatowy stosuje się w stanach osłabienia, spadku energii życiowej, kłopotach z pamięcią oraz częstych zakażeniach organizmu.

Opinia naukowa

Pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły odznacza się działaniem adaptogennym, to znaczy podwyższa odporność organizmu (fizyczną, psychiczną i immunologiczną) na szkodliwe czynniki środowiska.

Aktywność adaptogenna wiąże się ponadto z układem odpornościowym. Okazało się, że pyłek kwiatowy podwyższa odporność immunologiczną organizmu na zakażenia wywołane przez bakterie, grzyby i wirusy.

W podsumowaniu można przyjąć, że przyjmowanie pyłku kwiatowego znacznie podwyższa odporność fizyczną, psychiczną i immunologiczną organizmu człowieka.

Piśmiennictwo: Kędzia i Hołderna-Kędzia [2013], Drożdż i Gwizdek [1986], Dąbrowski [1984], Liebelt [1994], Abramow i in. [1993]

Pierzga w plastrze pszczelim. Fot. Pixabay

PIERZGA

Pierzga i pyłek kwiatowy: skład i działanie lecznicze

Opinia obiegowa

Pierzga jest jedynym białkowym pożywieniem pszczół. Pyłek kwiatowy (obnóże pszczele), jest obok miodu składnikiem pierzgi. Pierzga i pyłek kwiatowy różnią się składem, jednak mają podobne działanie lecznicze.

Opinia naukowa

Dane piśmiennictwa wskazują, że pierzga w porównaniu do pyłku kwiatowego, zawiera znacznie więcej węglowodanów (glukozy i fruktozy), wolnych aminokwasów, kwasu mlekowego i biopierwiastków. Z kolei w pyłku kwiatowym znajduje się wyraźnie więcej substancji lipidowych oraz nieco więcej białka i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych niż w pierzdze.

Fot. Jerzy Jóźwik

MLECZKO PSZCZELE

Dawkowanie mleczka pszczelego

Opinia obiegowa

Mleczko pszczele stosuje się w małych dawkach, przy czym wysokość tych dawek nie jest zwykle znana.

Opinia naukowa

Na podstawie wielu publikacji można przyjąć, że dzienna dawka mleczka pszczelego mieści się w granicach 20–400 mg. Zazwyczaj preparaty z mleczkiem pszczelim przyjmuje się dwa razy dziennie, rano i wczesnym popołudniem, na 30 min przed jedzeniem. Przyjmowanie tego produktu wieczorem może powodować zaburzenia snu.

Mleczko pszczele jest produktem pszczelim działającym bodźcowo. Małe dawki działają pobudzająco, natomiast duże dawki działają przeciwstawnie. Jednorazowa dawka wyższa od 500 mg może nawet wywołać zapaść organizmu. Jest to spowodowane obecnością hormonu acetylocholiny, który rozszerza naczynia krwionośne i może doprowadzić do gwałtownego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi.

Piśmiennictwo: Maszkowskij [1985], Kryłow i in. [2007], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2013].

Hormony płciowe mleczka pszczelego

Opinia obiegowa

Hormony płciowe mleczka pszczelego mają wpływ na organizm człowieka.

Opinia naukowa

Z danych piśmiennictwa wynika, że zawartość hormonów płciowych, zarówno żeńskich (estradiol i progesteron), jak i męskich (testosteron) w świeżym mleczku pszczelim, mieści się w granicach 0,1–0,8 µg/100 g. Oznacza to, że w 300 mg liofilizowanego mleczka pszczelego znajduje się od 0,001 do 0,008 µg tych hormonów.

Żądło pszczoły wraz z gruczołem jadowym. Fot. Maria i Eugeniusz Sapiołko

JAD PSZCZELI

Użądlenia przez pszczoły

Opinia obiegowa

Żądło po użądleniu przez pszczołę należy jak najszybciej wyjąć z rany. Powód, dlaczego tak należy uczynić, nie jest powszechnie znany.

Opinia naukowa

Aparat żądlący pszczoły odznacza się działaniem automatycznym. To oznacza, że tak długo, jak żądło znajduje się w ranie, następuje wtłaczanie do niej jadu, aż do momentu wyczerpania się jego zapasu w gruczole jadowym. Wyjęcie żądła z rany powoduje przerwanie tego procesu.

Warto dodać, że w przypadku owada pszczoła jest w stanie z łatwością usunąć żądło z jego ciała. Natomiast po zagłębieniu żądła w skórze człowieka lub innego ssaka, ze względu na budowę skóry (mięśnie poprzecznie prążkowane) oraz jego haczykowate zakończenie, przy próbie ucieczki odrywa się ono wraz z całym aparatem żądlącym i pozostaje w ciele ofiary. Pszczoła pozbawiona żądła wkrótce ginie.

Piśmiennictwo: Dobrovoda [1986], Gumowska [1987], Kędzia i Hołderna-Kędzia [1994], Tichonow i in. [2011].

Pszczelarze i jad pszczeli

Opinia obiegowa

Pszczelarze na ogół uodpornieni są na działanie jadu pszczelego.

Opinia naukowa

Z danych ankietowych wynika, że ponad 95% pszczelarzy jest uodpornionych na działanie jadu pszczelego. Jednak stopień ochrony przed alergią na jad pszczół zależy od liczby użądleń w ciągu roku. U pszczelarzy użądlonych od 50 do 200 razy w ciągu roku jest on bardzo wysoki.

Wstrząs anafilaktyczny występuje u nich mniej niż w 10% przypadków. Natomiast u pszczelarzy użądlonych rzadziej niż 25 razy w ciągu roku odsetek osób wrażliwych na jad pszczeli jest wyższy od 45%. Wynika to z tego, że im częściej pszczelarze mają kontakt z jadem pszczół, tym wyższy jest w surowicy krwi poziom przeciwalergicznej immunoglobuliny IgG.

Inne badania wskazują, że u pszczelarzy uczulonych na jad pszczeli dobre efekty przynosi immunoterapia. Leczenie polega na podawaniu uczulonym pszczelarzom wzrastających dawek jadu pszczelego. Stwierdzono, że po takiej terapii ponad 80% pszczelarzy nie wykazuje reakcji alergicznych na jad pszczeli.

Warto także wspomnieć o możliwości utraty odporności na jad pszczeli u pszczelarzy, którzy stosują przez dłuższy czas niesterydowe leki przeciwzapalne (np. kwas acetylosalicylowy (aspiryna) czy ibuprofen).

Piśmiennictwo: Wojtacki [1989], American Bee Journal [1994], Bienenvater [1994], Münstedl i Wrobel [2009], Tichonow i in. [2011].

Jad pszczeli a nowotwory

Opinia obiegowa

Jadu pszczelego nie stosuje się w chorobach nowotworowych, ponieważ może on przyspieszyć rozwój tej choroby.

Opinia naukowa

Badania prowadzone na zwierzętach z doświadczalnie wywołanymi nowotworami wskazują, że jad pszczeli podawany w postaci iniekcji hamował rozwój choroby, a także zapobiegał przerzutom do innych narządów.

Piśmiennictwo: Raison [1995], Orŝolić i in. [2009], Tichonow i in. [2011].

Jad pszczeli w udarze mózgu

Opinia obiegowa

Powszechnie nie jest znane stosowanie jadu pszczelego w udarze mózgu.

Opinia naukowa

Apitoksynoterapeuci (specjaliści od leczenia jadem pszczelim) dowodzą, że jad pszczeli zastosowany w okresie poszpitalnym jest bardzo pomocny w leczeniu skutków udaru mózgu i przywracaniu pierwotnych funkcji organizmu.

Piśmiennictwo: Khismatullina [2005], Gribkow [2013, 2014], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2016].

WOSK PSZCZELI

Wosk pszczeli jako lek doustny

Opinia obiegowa

Wosk pszczeli podawany drogą doustną może spowodować poważne zaburzenia pokarmowe ze względu na skład chemiczny, jak i możliwość gromadzenia się w nim środków ochrony roślin i metali ciężkich.

Opinia naukowa

Zarówno doświadczenia na zwierzętach, jak i badania kliniczne wskazują, że wosk pszczeli podawany doustnie nie wywołuje żadnych skutków szkodliwych dla organizmu.

Natomiast informacje na temat wysokich zanieczyszczeń wosku środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi w wielu przypadkach nie mają potwierdzenia w rzeczywistości. Poza tym dawki wosku stosowanego do wewnątrz są niewielkie i nawet w przypadku obecności wymienionych substancji nie wykazują one szkodliwego oddziaływania na organizm człowieka.

Piśmiennictwo: Liu i Sun [1996], Szemietkow i in. [1987], Carabajal i in. [1995], Anilakumar i in. [2007], Sołodenko [2015], Wyszyńska i Staniczek [2013], Kędzia i Hołderna-Kędzia [2017].

prof. dr hab. Bogdan Kędzia
mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"