Miód pszczeli a odporność organizmu

Jedną z ważnych cech produktów pszczelich, takich jak miód, propolis, pyłek kwiatowy, pierzga i mleczko pszczele jest ich działanie immunostymulujące, czyli podwyższające aktywność układu odpornościowego organizmu człowieka. Systematyczne przyjmowanie tych wartościowych produktów naturalnych stanowi najlepszą gwarancję unikania infekcji, na które jesteśmy narażeni, szczególnie w okresie jesienno-zimowym i zimowo-wiosennym.

Zdjęcie poglądowe. Fot. Chatree Jaiyangyuen, freepik,

Produkty pszczele wpływają przede wszystkim na odporność nieswoistą organizmu (wrodzoną lub komórkową), polegającą na wychwytywaniu i niszczeniu drobnoustrojów chorobotwórczych (bakterii, grzybów, wirusów i pierwotniaków), które spowodowały zakażenie. W odpowiedzi na reakcję zapalną w ramach obrony ustroju wytwarzane są wyspecjalizowane komórki: fagocyty, makrofagi, monocyty, limfocyty, neutrofile i eozynofile oraz inne czynniki płynów ustrojowych, jak białka przeciwdrobnoustrojowe (interferon, lizozym). Im wyższy poziom tych komórek w organizmie, tym wyższy stopień odporności nieswoistej stymulowanej przez miód i inne produkty.

Przypadki opisane w piśmiennictwie wskazują na podwyższanie przez miód odporności immunologicznej w warunkach laboratoryjnych u zwierząt doświadczalnych i w badaniach klinicznych u ludzi. Liczne przykłady wykorzystania miodu w celu uodparniającym, zaczerpnięte z medycyny ludowej, znajdują obecnie potwierdzenie swego korzystnego działania.

Na podstawie analizy składu chemicznego można wnioskować, że za aktywność immunostymulującą miodu pszczelego odpowiedzialne są naturalne substancje biologicznie aktywne pochodzące z nektaru roślinnego i spadzi, głównie związki flawonoidowe, terpeny, kwasy organiczne i inne.

Miód pszczeli – przykłady

Miód pszczeli odznacza się korzystnym działaniem w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób dróg oddechowych. Dotyczy to w szczególności choroby przeziębieniowej, grypy, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc, kaszlu i astmy oskrzelowej.

Obserwacje poczynione przez Mladenova wskazują, że podawanie miodu pszczelego zwierzętom doświadczalnym drogą pokarmową przez 15 dni, podwyższało ich odporność immunologiczną. Boukraâ podaje, że u szczurów karmionych paszą z dodatkiem miodu, obserwowano wzrost liczby limfocytów w porównaniu z kontrolną grupą szczurów nieotrzymujących miodu.

W badaniach u ludzi wykazano, że miód przyczynia się do wzrostu wydzielania czynników odpornościowych, tj. monocytów, limfocytów i eozynofilów w surowicy krwi [Boukraâ]. Spożywanie miodu w dawce 120 g przez 20 dni podwyższało aktywność fagocytarną leukocytów u ludzi średnio o 7% [Mladenow].

Także badania Al-Waili dowodzą, że miód przyjmowany przez 10 ochotników (3 kobiety i 7 mężczyzn w wieku 20–45 lat) w ilości 1,2 g/kg masy ciała przez 2 tygodnie prowadzi do wzrostu liczby monocytów (średnio o 50%) i eozynofilów (średnio o ok. 26%). Świadczy to o wzmaganiu aktywności układu odpornościowego człowieka przez miód podawany doustnie (ryc.).

Ryc. Wzmaganie przez miód podawany doustnie liczby fagocytów we krwi 1 – monocyty, 2 – eozynofile.

Piśmiennictwo wskazuje na dużą skuteczność miodu pszczelego w profilaktyce i wspomaganiu leczenia różnych przypadków chorób zapalnych dróg oddechowych.

Frołow i Pieresadin zauważyli, że u osób spożywających przez dłuższy czas (od kilku tygodni do kilku lat) 40–50 g miodu dziennie (2–3 łyżki stołowe), mimo przebywania w środowisku zakaźnym nie obserwowano objawów zakażeń. Badania analityczne potwierdziły u nich wysoką odporność nieswoistą. Natomiast pacjenci z grupy kontrolnej niespożywający miodu ulegali częstym zakażeniom wirusowym i bakteryjnym dróg oddechowych (nawet wielokrotnie w ciągu roku).

Jednym ze sposobów zapobiegania zakażeniom górnych i dolnych dróg oddechowych jest żucie kęsów plastra miodowego. W efekcie obserwuje się podwyższenie miejscowej (w obrębie błon śluzowych jamy ustnej i gardła) oraz ogólnej odporności organizmu na zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi poprzez aktywację komórek żernych (fagocytów) oraz stymulację wytwarzania i wydzielania interferonu. Poleca się częste żucie fragmentów plastra miodowego, tj. 3–4 razy dziennie przez 15 min przez 2–3 tygodnie, powtarzając kurację kilkakrotnie w ciągu roku. Prowadzi ona zdecydowanie do podwyższenia odporności immunologicznej organizmu na zakażenia.

Dobre efekty uzyskuje się poprzez dodawanie miodu pszczelego do soków owocowych i warzywnych, zwłaszcza o dużej zawartości kwasu askorbinowego (witaminy C) i innych związków biologicznie aktywnych wzmagających odporność (flawonoidy, kwasy fenolowe). Miód przyjmowany w połączeniu z sokami z warzyw (buraki, marchew, chrzan) i owoców (cytryna) w stosunku 1:1 znajduje zastosowanie w chorobach górnych dróg oddechowych i chorobach z przeziębienia (zapalenie błon śluzowych nosa, gardła, migdałków podniebiennych i krtani, chrypce). Miód w ilości 1–2 łyżek stołowych dodaje się do ½ szklanki soków wymieszanych w równych częściach i pije 1–3 razy dziennie.

Ten naturalny sposób można również włączyć do wspomagania podstawowej terapii chorób dolnych dróg oddechowych: zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc i gruźlicy płuc, zwłaszcza łącząc miód z sokami z rzodkwi, chrzanu i aloesu. Wykorzystuje się w ten sposób ich działanie ogólnie wzmacniające i podwyższające odporność organizmu na zakażenia. Dodawanie miodu do soków z owoców jest także korzystne przy kaszlu towarzyszącym powyższym chorobom.

Profilaktycznie, w celu zabezpieczenia organizmu przed przeziębieniem, należy przyjmować mieszaninę równych części miodu, soków z cebuli i chrzanu w ilości jednej łyżeczki do herbaty 3 razy dziennie przed jedzeniem [Gribkow]. Podobnie według Kriwcowa i wsp. miód jest najbardziej skutecznym środkiem zapobiegawczym i wspomagającym odporność organizmu w okresie występowania chorób z przeziębienia.

Nie mniej cenne jest wykorzystanie w celu uodparniającym organizm tzw. apifitoterapii. Polega ona na łączeniu miodu pszczelego z surowcami zielarskimi o działaniu immunostymulującym. Sposób ten pozwala na uzyskanie działania synergistycznego, to znaczy, że efekt uzyskany z połączenia obu składników jest silniejszy niż po zastosowaniu ich oddzielnie. Dobrym sposobem jest przygotowywanie z surowców zielarskich naparów, do których dodaje się po przestudzeniu 1–2 łyżki stołowe miodu.

Do typowych surowców o udowodnionym wpływie na układ immunologiczny należą również: czosnek i aloes. Mogą one posłużyć do przygotowania preparatów we własnym zakresie. Balsam czosnkowo-miodowy przyrządza się ze 100 g rozdrobnionych ząbków czosnku i 100 g płynnego miodu. Natomiast miód aloesowy otrzymuje się z liści 3-letniego aloesu, które po oczyszczeniu umieszcza się na kilkanaście dni w lodówce. Po usunięciu brzeżnych kolców, liście rozdrabnia się w mikserze i dodaje miód w proporcji 2:1 (200 g miodu na 100 g soku). Mieszaninę wolno ogrzewa się do wrzenia, a po przecedzeniu przechowuje w lodówce. Powyższe preparaty przyjmuje się po łyżeczce do herbaty 2–3 razy dziennie na 30 min przed posiłkami przez 3–4 tygodnie.

Dobre efekty podwyższenia odporności immunologicznej organizmu na zakażenia można uzyskać, stosując ziołomiody: sosnowy, świerkowy, rumiankowy i tymiankowy. Odznaczają się one dodatkową wartością biologiczną pochodzącą z wyciągów z roślin leczniczych (w ilości 3–5%) podawanych pszczołom do podkarmiania w trakcie wytwarzania tych produktów. Cenione są również ze względu na urozmaicone walory organoleptyczne. U osób dorosłych przyjmuje się je w ilości 1 łyżeczki do herbaty 3 razy dziennie przed posiłkami przez 3–4 tygodnie.

Częstym skutkiem obniżenia odporności organizmu, zwłaszcza u dzieci, są przeziębienia. We wczesnej fazie wywołują je wirusy, ale nieleczona choroba przechodzi w stan o podłożu bakteryjnym. Dlatego warto pamiętać o dużej skuteczności działania ziołomiodów w najwcześniejszym okresie choroby. Wyraźnie wzmagają one naturalną odporność organizmu przeciw zakażeniom wirusowym. W badaniach, w których uczestniczyło 40 dzieci w wieku 5–16 lat ze stwierdzonym zakażeniem górnych dróg oddechowych, podawano ziołomiód sosnowy w ilości 15–30 g 2–3 razy dziennie.

Po 2 tygodniach leczenia u wszystkich dzieci uzyskano poprawę stanu zdrowia w postaci normalizacji ciepłoty ciała, ustąpienia kaszlu, kataru, bólu gardła i ogólnego rozbicia. Badania biochemiczne wykazały statystycznie znamienne obniżenie OB o 51% i liczby leukocytów o 17%. Ziołomiód był dobrze tolerowany przez dzieci, nie stwierdzono żadnych objawów ubocznych.

Korzystny wpływ na podwyższenie odporności nieswoistej organizmu mają także preparaty na bazie miodu i soków z surowców roślinnych, uzyskanych w nieco inny sposób. Mianowicie do miodu pszczelego dodaje się odpowiedni sok w stężeniu 1%. W ten sposób otrzymuje się m.in. miód z aronią, miód z pokrzywą, miód z jeżówką i inne, które stosuje się po łyżeczce kilka razy dziennie.

Warte polecenia są również preparaty otrzymane na drodze połączenia miodu z innymi produktami pszczelimi, takimi jak propolis (1–3% ekstraktu propolisowego), mleczko pszczele (1%), a także pyłek kwiatowy i pierzga (3–5%). Do miodu dodaje się często tylko jeden z wymienionych składników (miód z propolisem – 1%) lub dwa składniki (miód z propolisem – 1% i pyłkiem kwiatowym – 5%). W sklepach pszczelarskich dostępny jest ponadto preparat zawierający wszystkie wymienione produkty jednocześnie. Jest to miód wielokwiatowy z pyłkiem kwiatowym i pierzgą (po 5%), propolisem (1%) i mleczkiem pszczelim (1%). Wymienione preparaty stosuje się w ilości łyżki stołowej 2 razy dziennie przed posiłkami co najmniej przez okres 2–3 tygodni.

Jednym z elementów wpływu miodu na układ odpornościowy jest również działanie przeciwwirusowe. Z tego względu odznacza się on naturalną zdolnością zapobiegania i przeciwdziałania niepożądanym objawom ubocznym po przebyciu COVID-19. W przeciwieństwie do leków syntetycznych charakteryzuje się wielokierunkową aktywnością biologiczną (działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne, wykrztuśne, przeciwkaszlowe), jest dobrze tolerowany i nie wykazuje działań ubocznych. Zdolność wirusów do szybkiej adaptacji i mutacji zmusza naukowców do poszukiwań nowych strategii terapeutycznych opartych o naturalne, bezpieczne i łagodnie działające produkty: do takich należą surowce roślinne i produkty pszczele, w tym również miód.

Właściwości przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i immunomodulujące miodu wykorzystano w badaniach klinicznych przeprowadzonych w Pakistanie. W grupie 313 pacjentów zakażonych koronawirusem SARS-CoV-2 zastosowano nasiona czarnuszki i miód. Wraz ze standardową terapią otrzymywali oni 2–3 razy dziennie 1 g/kg masy ciała miodu oraz 80 mg/kg masy ciała nasion czarnuszki. W efekcie leczenia zaobserwowano znaczącą poprawę stanu zdrowia, a także skrócenie czasu potrzebnego do złagodzenia objawów w porównaniu z grupą kontrolną pacjentów.

Podsumowanie

Z przedstawionych powyżej badań farmakologicznych u zwierząt doświadczalnych, jak również badań klinicznych u ludzi wynika, że miód pszczeli odznacza się właściwościami immunostymulującymi. Produkt ten w wyniku podwyższenia odporności nieswoistej wspomaga zarówno zapobieganie, jak i leczenie zakażeń wywoływanych przez wirusy, bakterie, grzyby i pierwotniaki.

Działanie miodu wspomagają ponadto inne produkty pszczele zawarte w preparatach handlowych. Należy podkreślić, że łączne stosowanie miodu i innych produktów pszczelich wykazuje synergizm działania i pozwala na osiągniecie lepszego efektu profilaktycznego i leczniczego. Warto zatem skorzystać z ich dobroczynnego wpływu, zwłaszcza wówczas, gdy jesteśmy szczególnie narażeni na kontakt z czynnikami chorobotwórczymi. W ten sposób możemy wyeliminować lub w znacznym stopniu ograniczyć zakażenia górnych dróg oddechowych i chorób wywołanych przeziębieniem.

Elżbieta Hołderna-Kędzia, Bogdan Kędzia
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"