Szałwia czerwonokorzeniowa – przybyszka z Dalekiego Wschodu

Różnorodnie kwitnące rośliny to taśma pokarmowa dla owadów pszczołowatych, dostarczająca pyłek i nektar od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Stały dostęp do bazy pokarmowej poprawia kondycję i zdrowotność rodzin pszczelich. Rodzinne Ogrody Działkowe (ROD) i ogrody botaniczne w miastach, z uwagi na dużą liczbę kwitnących roślin na niewielkiej powierzchni, tworzą ostoję z bogatym zasobem pokarmowym dla pszczół i innych owadów. Takim miejscem jest między innymi Ogród Botaniczny Roślin Leczniczych we Wrocławiu, w którym prowadzona jest działalność naukowa, dydaktyczna i społeczna. Ponadto jest to miejsce przyjazne pszczołowatym. Badania z wykorzystaniem cennych roślin leczniczych prowadzone są przez Katedrę Biologii i Biotechnologii Farmaceutycznej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, do której przynależy ww. Ogród. W tym miejscu pozyskuje i uprawia się między innymi azjatyckie rośliny lecznicze, które poprzez swój wygląd i zapach są atrakcyjne dla owadów. Jedną z nich jest szałwia czerwonokorzeniowa (Salvia miltiorrhiza Bunge).

Szałwia czerwonokorzeniowa. Fot. Anna Pawlikowska

Nazwa Salvia wywodzi się od łacińskiego salvus – bezpieczny, nietknięty, cały, zdrów. Rodzaj szałwia (Salvia sp.) należy do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Obejmuje on około 1000 gatunków, występujących w stanie dzikim na całej kuli ziemskiej, z wyjątkiem obszarów o klimacie polarnym. Najliczniej reprezentowane są w obu Amerykach oraz Azji. W Europie rośnie 36 gatunków. Dla Polski rodzime są: szałwia lepka (S. glutinosa L.), szałwia łąkowa (S. pratensis L.), szałwia okręgowa (S. verticillata L.) oraz szałwia omszona (S. nemorosa L.). Różnią się one budową, sposobem użytkowania oraz właściwościami leczniczymi. Nam dobrze znana jest lecznicza szałwia lekarska (Salvia officinalis L.), a także gatunki ozdobne. Wśród nich popularne w ogrodach są: szałwia błyszcząca (Salvia splendens Sellow ex Nees), szałwia omączona (Salvia farinacea Benth) oraz szałwia omszona (Salvia nemorosa L.).

Szałwia czerwonokorzeniowa. Fot. Anna Pawlikowska

Szałwia czerwonokorzeniowa w warunkach naturalnych to wieloletnia bylina. W naszym klimacie wrażliwa jest na przymrozki i czasami wymaga okrycia. Stanowisko dla szałwii nie powinno być suche. Najlepsza jest ziemia świeża, bogata w próchnicę. Roślina naturalnie rośnie w jasnych lasach, nad brzegami wód, a także na zboczach dolin i kotlin, na wysokości do 1200 m n. p. m. Gatunek ten preferuje stanowiska półcieniste. Szałwia czerwonokorzeniowa nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Odporna jest na choroby i szkodniki. Regularne usuwanie przekwitniętych kwiatostanów pobudza roślinę do ponownego zakwitnięcia. Organem przetrwalnikowym jest korzeń, który jest surowcem leczniczym od dawna stosowanym w Tradycyjnej Medycynie Chińskiej (TCM).

Korzeń (Salviae miltiorrhizae radix) – palowy, prosty, długości od 10 do 40 cm, średnicy – od 0,5 do 2,5 cm, barwy czerwonej. Ma konsystencję włóknistą, w smaku jest gorzkawy. Surowiec leczniczy stanowią korzenie wysuszone (w optymalnej temperaturze 30°C). Najlepszą porą na ich zbiór jest jesień, przed przymrozkami. Aby uzyskać dorodny surowiec, zaleca się wykopać korzenie w trzecim lub czwartym roku wegetacji rośliny. Do związków biologicznie aktywnych surowca Salviae miltiorrhizae radix należą unikatowe oligomeryczne kwasy fenolowe (tzw. kwasy salwianolowe i litospermowe oraz kwas rozmarynowy) i czerwono zabarwione diterpenoidy, zwane tanszinonami (stwierdzono ich w tym surowcu ponad 50 różnych).

Wyciągi z korzenia „czerwonej szałwii” wykazują korzystne działanie na układ krążenia (aktywność ochronna serca, rozszerzająca naczynia krwionośne, przeciwnadciśnieniowa, przeciwzakrzepowa), układ nerwowy, na pracę wątroby (aktywność hepatoprotekcyjna, czyli ochronna dla wątroby). Pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi, wspomagając metabolizm lipidów, działają przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

W Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, Dan Shen stosowano w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych i mózgowo-naczyniowych, infekcjach układu oddechowego, zapaleniu płuc, zapaleniu wątroby, krwotokach, bolesnych miesiączkach, zastoju krwi, a także bezsenności. Do dziś znane jest sporządzanie nalewek lub naparów z korzenia „czerwonej szałwii”, aby złagodzić wspomniane dolegliwości.

Tradycyjna chińska formuła „Fu Fang Dan Shen Pian” (m.in. S. miltiorrhiza + Panax notoginseng) stosowana jest jako zarejestrowany lek na dławicę piersiową oraz kołatanie serca w kilku krajach, w tym w Wietnamie, Rosji oraz Arabii Saudyjskiej. Warto dodać, że ekstrakty z surowca tej rośliny wykazują także działanie przeciwdrobnoustrojowe. Wykazano, że hamują rozwój gronkowca złocistego (Staphyloccus aureus), pałeczki okrężnicy (Escherichia coli), odmieńca pospolitego (Proteus vulgaris), czerwonki (Shigella flexneri), bakterii Salmonella typhi wywołującej dur brzuszny, a także Streptococcus mutans powodującej powstawanie płytki nazębnej.

Szałwia czerwonokorzeniowa, mimo że jest mniej znanym przedstawicielem swojego gatunku, to z powodzeniem spełni swoją funkcję jako rośliny leczniczej i ozdobnej w ogrodzie lub pasiece, a równocześnie wzbogaci bazę pożytków pokarmowych dla pszczół i innych owadów zapylających.

Dr inż. Anna Pawlikowska,
prof. dr hab. Adam Matkowski
Katedra Biologii i Biotechnologii Farmaceutycznej
Ogród Botaniczny Roślin Leczniczych
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu

Piśmiennictwo:

Buchwald W., Hołderna-Kędzia E., Mścisz A. 2007. Aktywność mikrobiologiczna wyciągu etanolowego z korzeni szałwii czerwonokorzeniowej (Salvia miltiorrhiza Bunge) uprawianej w Polsce. Postępy Fitoterapii 3: 133-135.

Lu L., Fu S., Feng J., Wei J. 2018. Growth and Accumulation of Five Main Bioactive Components in the Roots of Salvia miltiorrhiza at Different Growth Stages and Using Different Culture Systems. Journal of Diseases and Medicinal Plants 4: 3, 59-68.
doi: 10.11648/j.jdmp.20180403.11

Masierowska M., Krzysiak K., 2000. The preliminary studies on flowering biology and melliferous value of three perennial species from Lamiaceae family. Pszczel. Zesz. Nauk. 44(2): 245 253.

Matkowski A., Zielińska S., Olszmiański J, Lamer- Zarawska E. 2008. Antioxidant activity of extracts from leaves and roots of Salvia miltiorrhiza Bunge, S. przewalskii Maxim., and S. verticillata L. Bioresource Technology, 99: (16), 7892-7896.

Ożarowski M., Mikołajczak P., Thiem B. 2013. Medicinal plants in the phytotherapy of alcohol or nicotine addiction. Implication for plants in vitro cultures. Przegląd Lekarski 2: (10), 869-974.

Ruszkowski i Jabłoński 2000. Rośliny pokarmowe pszczół. Polski Klub Ekologiczny, Kraków.

Wan A. K., Leung S. W. S., Zhu D. Y., Man R. Y. 2008. Vascular effects of different lipophilic components of ”Danshen”, a traditional Chinese medicine, in the isolated porcine coronary artery. Journal of Natural Products, 71: (11), 1825-1828.

Xu Y.Y., Wan R.Z., Lin Y.P. 2007. Recent advance on research and application of Salvia miltiorrhiza. Asian J. Pharmacodyn. Pharmacokin, 7: (2), 99-130.

Zhao, G.R., Xiang, Z.J., Ye, T.Y., Yuan, Y.J., Guo, Z.X.. 2007. Antioxidant activities of Salvia miltiorrhiza and Panax notoginseng. Food Chem. 99, 767–774.

Zhong G.X., Li P., Zeng L.J. 2009. Chemical characteristics of Salviamiltiorrhiza (Danshen) collected from different locations in China. J. Agric. Food. Chem. 57, 6879.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"