Miododajne parklety

Tworzenie parkletów sprzyja kształtowaniu przestrzeni ulic, tak by stawały się coraz bardziej przyjazne dla zdrowia użytkowników, zwłaszcza pieszych narażonych na kontakt ze spalinami i pyłem wznoszonym przez pojazdy. Konstrukcje te cechują się wieloma zaletami, które mogą zachęcić do ich popularyzacji i wykorzystania w celu poprawy bytowania owadów na terenach zurbanizowanych. Mogą też wspomagać miejskie pasieki jako przenośne bazy pokarmowe umiejscowione w rejonach pozbawionych roślinności.

Parklet w Hammersmith (dzielnicy Londynu). Fot. za zgodą Meristem Design

Parklet – z języka angielskiego park-let, to przenośny element zagospodarowania ulicy w formie platformy z miejscami do siedzenia i roślinami, umieszczany czasowo na miejscach postojowych bezpośrednio na jezdni. Jeden parklet zajmuje zazwyczaj jedno miejsce postojowe. Tworzy on przytulną przestrzeń, w której można usiąść i odpocząć.

W najlepszych projektach rewitalizacji ulic powstają całe systemy parkletów. Ich zainstalowanie na jezdni połączone jest wówczas z uspokojeniem ruchu samochodowego (wprowadzenie ograniczenia prędkości), służy uwolnieniu miejsca dla pieszych i stworzeniu enklaw zieleni do odpoczynku. Dzięki temu ludzie odzyskują przestrzeń publiczną.

Parklety są bardzo popularne w Ameryce Północnej, zwłaszcza w USA. Coraz częściej spotykane są w Europie, również w Polsce.

Ulice przyjazne zdrowiu

W Londynie stworzono listę dziesięciu czynników, które według mieszkańców miasta cechują przyjazne zdrowiu ulice. Wymieniano ciszę, obecność cienia i miejsc, gdzie można zatrzymać się, by odpocząć i schronić np. przed deszczem, poczucie bezpieczeństwa, uczucie relaksu, czyste powietrze, łatwość i bezpieczeństwo w przekraczaniu jezdni, obecność innych ludzi – zróżnicowanych wiekowo i zawodowo, ciekawe rzeczy, które można zobaczyć lub zrobić.

Do tej listy dodałabym korzystny mikroklimat i prozdrowotne substancje unoszące się w powietrzu (bioaerozol wytwarzany przez roślinność) oraz bogactwo roślin i zwierząt – pozytywnie wpływające na dobrostan psychiczny i fizyczny. Takie cechy ulic sprzyjałyby tworzeniu baz pokarmowych i korytarzy ekologicznych dla owadów zapylających.

Zalety parkletów

Jest ich wiele i dotyczą różnych aspektów i dziedzin życia. Do najważniejszych należą: promowanie przestrzeni wolnej od ruchu samochodowego, zapewnienie większej przestrzeni dla pieszych dzięki poszerzeniu chodnika, wzrost bezpieczeństwa (uspokojenie i zmniejszenie ruchu, możliwość schronienia w czasie upału lub deszczu), zmniejszenie poczucia wyobcowania w przestrzeni publicznej (nawiązywanie znajomości, relacji), obniżenie przestępczości i zachowań antyspołecznych („więcej oczu na ulicy” – według badań z Ameryki Północnej), rewitalizacja ulic i poprawienie estetyki miasta, polepszenie lokalnego mikroklimatu (cień, roślinność, odpowiednia wilgotność powietrza), wzrost czystości powietrza (dzięki roślinom absorbującym zanieczyszczenia), możliwość relaksu, potwierdzona w badaniach poprawa samopoczucia i zdrowia psychicznego użytkowników parkletów (dzięki obecności roślinności i kontaktom społecznym oraz możliwości skorzystania ze sprzętu do ćwiczeń na świeżym powietrzu), zapobieganie przyszłym epidemiom i ich ograniczanie (otwarta przestrzeń, elementy terapii przyrodą), zachęta do odwiedzania okolicy dzięki sieci komfortowych miejsc wypoczynku, możliwość wykorzystania parkletów przez lokalne społeczności i firmy do organizacji wydarzeń, spotkań, promocji oraz wspólnych działań dotyczących kultury i sztuki (zwiększanie interakcji społecznych), ożywienie okolicy, pozytywny wpływ na lokalną działalność komercyjną, np. małe sklepiki, kawiarnie (możliwość spokojnego spożycia posiłku na wynos i odpoczynku w trakcie codziennych zakupów).

Projektowanie parkletów

Głównym elementem parkletu jest drewniana platforma. Instalacja jest wolnostojąca i nie wymaga kotwienia w chodniku miejskim lub ulicy, powinna być zatem stabilna, wykonana z trwałych materiałów (najczęściej z drewna z metalowymi wzmocnieniami). Wystrój parkletów można uzupełniać o rośliny, miejskie meble, oświetlenie i inne dodatki przy pełnej swobodzie projektowania.

Takie miejsce w zamyśle jest otwarte i cały czas dostępne, kolejną zasadą jest więc połączenie z chodnikiem (wizualnie ma być to jego przedłużenie) umożliwiające łatwe wyłączenie się z ruchu pieszych i włączenie do niego. Ważny jest odbiór parkletu. Przestrzeń ta powinna być ciekawa, przytulna i przyjazna, zachęcająca przechodniów do zatrzymywania się, siedzenia, relaksu, interakcji, obserwowania.

Kolejne wytyczne dotyczą bezpieczeństwa wszystkich użytkowników ulicy (np. brak dostępu z parkletu do pasa ruchu, dobra widoczność, ułatwianie płynnego, swobodnego przepływu istniejącymi torami ruchu).

Szczegółowe wytyczne techniczne znajdują się w instrukcjach przygotowanych przez różne miasta (np. Vancouver, Filadelfia, Seattle). Wszelkie elementy i etapy prac, konstrukcja, lokalizacja itp. powinny być zgodne z obowiązującymi przepisami.

Parklet – przykładowy dobór gatunków: róża ‘Relax Meidiland’, wawrzyn szlachetny w formie piennej, lawenda wełnista, zawciąg nadmorski, poziomka pospolita, macierzanka cytrynowa ‘Aureus’.

Parklety dla pszczół i innych zapylaczy

Wprowadzanie roślin miododajnych do miast daje zapylaczom wiele korzyści, jednakże nieprzemyślane działania mogą nieść zagrożenie dla owadów. Dość często powstają tak zwane wyspy środowiskowe, czyli miejsca izolowane od większych obszarów zielonych, co utrudnia owadom odnajdywanie źródeł pokarmu i przemieszczanie się między nimi. Przeloty owadów między rozproszonymi w przestrzeni płatami roślinności nierzadko kończą się kolizją z pojazdami.

Dużym problemem jest nagłe i wielkoskalowe usuwanie roślin pokarmowych (np. podczas koszenia łąk kwietnych). Obserwowany jest też proces powstawania miododajnych enklaw – pułapek (gromadzenie się drapieżników np. ptaków w pobliżu izolowanych miejsc odwiedzanych przez owady).

Stworzenie stref spokoju (cechujących się niewielkim ruchem i ciszą) pozwoliłoby na wprowadzenie roślin miododajnych wspierających w bezpieczny sposób owady żyjące w mieście. Co więcej, odpowiednio zaprojektowany system parkletów połączonych z parkami czy łąkami kwietnymi mógłby współtworzyć korytarze ekologiczne pozwalające owadom na bezpieczne przemieszczanie się w niekorzystnym środowisku miejskim.

Parklet w Hammersmith (dzielnicy Londynu). Fot. Meristem Design

Rośliny miododajne do parkletów

By zapewnić pszczołom dostęp do pyłku i nektaru w przesuszonym środowisku miejskim, warto wybrać przede wszystkim rośliny o niskich wymaganiach wodnych (odporne na suszę), a jednocześnie długo kwitnące, atrakcyjne wizualnie, wydzielające przyjemny zapach. Wśród nich jest wiele roślin zielarskich i przyprawowych, gatunków roślin zielnych i krzewinek związanych z murawami kserotermicznymi i naskalnymi oraz formacjami roślinnymi południowej Europy – np. z garigiem. Mają one często odporne, pokryte kutnerem liście. Sprawdzi się tu wiele roślin miododajnych sadzonych na zielonych dachach („Pasieka” 1/2021) i balkonach („Pasieka” 3/2020). Dobrze jest uzupełnić zestaw o rośliny tworzące osłonę od jezdni (wysokie byliny, karłowe drzewka i krzewy, pnącza) i rośliny architektoniczne, budujące bazę kompozycji. Wybrane przez nas gatunki powinny być dostosowane do warunków świetlnych panujących w miejscu, gdzie będzie stał parklet.

Parklet w Hammersmith (dzielnicy Londynu). Fot. Meristem Design

Lista gatunków proponowanych dla pszczół

Rozchodniki: rozchodnik biały Sedum album, rozchodnik lubczykowy S. anacampseros, rozchodnik naskalny S. canticola, rozchodnik Ewersa S. ewersii, rozchodnik kwiecisty S. floriferum, rozchodnik mieszańcowy S. hybridum, rozchodnik kamczacki S. kamtschaticum, rozchodnik oregoński S. organum, rozchodnik ościsty S. reflexum, rozchodnik łopatkowaty S. spathulifolium, rozchodnik okazały S. spectabile, rozchodnik kaukaski S. spurium, rojniki: rojnik pajęczynowaty Sempervivum arachnoideum, rojnik wapienny S. calcareum, rojnik murowy S. tectorum, lawendy: lawenda wąskolistna Lavandula officinalis, lawenda wełnista L. lanata, lawenda pośrednia L. x intermedia, lawenda wielodzielna L. multifida, macierzanki: macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides, macierzanka piaskowa T. serpyllum, macierzanka cytrynowa ‘Aureus’, ‘Silver Queen’ T. x citriodorus ‘Aureus’, ‘Silver Queen’, macierzanka wczesna T. praecox, macierzanka wełnista T. pseudolanuginosus, tymianek T. vulgaris, żeleźniaki: żeleźniak kaszmirski Phlomis cashmeriana, żeleźniak krzewiasty P. fruticosa, żeleźniak Russela P. russeliana, żeleźniak samoski P. samia, żeleźniak bulwiasty P. tuberosa, czystki: czystek kreteński Cistus creticus, czystek szary C. incanus, szałwie: szałwia omszona Salvia nemorosa (różne odmiany), szałwia łąkowa S. pratensis (różne odmiany), szałwia okręgowa S. verticillata (różne odmiany), dziewanny: dziewanna ogrodowa Verbascum hybridum (różne odmiany), dziewanna pospolita V. nigrum, dziewanna kutnerowata V. phlomoides (różne odmiany), czyściec wełnisty Stachys byzantina, żmijowiec zwyczajny Echium vulgare, żmijowiec grecki E. creticum, rozmaryn lekarski Rosmarinus officinalis, cząber ogrodowy Satureja hortensis, hyzop lekarski Hyssopus officinalis, poziomka pospolita Fragaria vesca (różne odmiany), kłosowiec fenkułowy Agastache foeniculum, werbena patagońska Verbena bonariensis, zawciąg nadmorski Armeria maritima, jeżówka purpurowa Echinacea purpurea, krwawnik Achillea sp., jasieniec trwały Jasione laevis, ciemiężyk białokwiatowy Vincetoxicum hirundinaria, czosnek Allium sp. div. (różne gatunki i odmiany), przetacznik kłosowy Veronica spicata (różne odmiany), smagliczka skalna Alyssum saxatile, marchew zwyczajna Daucus carota, biedrzeniec anyż Pimpinella anisum, a także sezonowo nagietek lekarski Calendula officinalis, bratki Viola sp., krokusy Crocus sp., tulipany Tulipa sp., a w wilgotniejsze lata wyżlin większy Antirrhinum majus.

Kolejną grupą roślin są krzewy i niewielkie drzewka tworzące trwałą bazę kompozycji (także w formie piennej): wawrzyn szlachetny (laur) Laurus nobilis, róże do pojemników o kwiatach dostępnych dla pszczół: biało kwitnąca Rosa ‘Apfelblüte’, bladoróżowe ‘Dagmar Hastrup’ i ‘Nozomi’, biało-różowa ‘Soft Meidiland’, różowa ‘Heidetraum’, łososiowa ‘Relax Meidiland’, żółte ‘Gelber Engel’ i ‘Celina’, żółta z bordowym oczkiem MAJA BABYLON EYES ‘Intereybabjam’ oraz ciemnoczerwone ALCANTARA ‘Noare’ i ‘Alpenglühen’, sosna górska (kosodrzewina) Pinus mugo: ‘Grüne Welle’, ‘Hnízdo’, ‘Jakobsen’, ‘Kleiner Prinz’, ‘Kobold’, ‘Kostelniček’, ‘Litomyšl’, ‘Little Goldstar’, ‘Mini Maps’, ‘Mops’, ‘Ophir’, ‘Nerost’, ‘Paradekissen’, ‘Picobello’, ‘Narella’, P. mugo var. pumilio, sosna czarna Pinus nigra BREPO ‘Pierrick Brégeon’, sosna pospolita Pinus sylvestris ‘Beuvronensis’, brzoza Betula ‘Joungi’, malina karłowa pnąca Rubus ’Ruby Beauty’ i wiele innych.

Kompozycję warto uzupełnić o dekoracyjne trawy, takie jak: dmuszek jajowaty Lagurus ovatus, perłówka orzęsiona Melica ciliata, kostrzewa sina Festuca glauca, kostrzewa Gautiera F. gautieri, kłosówka miękka Holcus mollis i ostnica wąskolistna (potocznie ostnica cieniutka) Nasella tenuissima (=Stipa tenuissima).

Wiele z wymienionych tu roślin przyciąga też inne grupy owadów. Na przykład szałwia omszona, kłosowiec fenkułowy i werbena patagońska wabią motyle, a przedstawiciele rodziny baldaszkowatych (selerowatych) są chętnie odwiedzane przez muchówki.

Parklety edukacyjne i mobilne ogródki miododajne

Dbanie o przyrodę w miastach jest ważnym zadaniem. Wymaga przemyślanych działań i tworzenia nowych rozwiązań. Jednym z nich mogłoby być wprowadzenie wędrownych (mobilnych) ogródków miododajnych (czy to w postaci dużych donic przynoszących na myśl wzniesione grządki, czy też platform przypominających parklety) ustawianych w miejscach, gdzie uprawa roślin w gruncie nie jest możliwa. Parklety jako konstrukcje odwiedzane przez różnorodne grupy osób mogłyby pełnić dodatkową funkcję edukacyjną, a także stać się punktem na trasie wycieczek turystycznych. Warto byłoby tu czerpać z możliwości, jakie daje interpretacja dziedzictwa, tworząc np. opowieść o pszczołach, pszczelarstwie i miododajnych roślinach w postaci tablic wkomponowanych w parklety lub ogrodowej biżuterii¹.

Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

1 - Mianem biżuterii ogrodowej określa się dekoracje, które podkreślają piękno ogrodu, a często mają także funkcję praktyczną, np. podpierają rośliny. Mogą być wykonane z różnych materiałów, np. drewna, stali, wikliny, terakoty, szkła itd.

Literatura

Sobczyk R. 2015. Entomofauna miejska – charakterystyka, ekologia i ochrona. Kosmos, Problemy nauk biologicznych 64(1): 71–81.

Winiarska G. 2000. Owady w mieście – wybrane zagadnienia dotyczące zagrożenia i ochrony entomofauny w ekosystemie miejskim. Wiadomości entomologiczne 18, Supl. 2: 121–128.

vancouver.ca/parklets https://vancouver.ca/files/cov/parklet-design-construction-manual.pdf

http://groundplaysf.org/wp-content/uploads/San-Francisco-Parklet-Manual.pdf

http://www.seattle.gov/Documents/Departments/SDOT/PublicSpaceManagement/Parklet_Handbook_DIN_2017.pdf

https://nacto.org/docs/usdg/parklet_guidelines_mayor_office_philly.pdf

https://nacto.org/docs/usdg/parklet_impact_study_sf_planning_dept.pdf

https://www.contracosta.ca.gov/DocumentCenter/View/67928/Parklet-Guide-PDF---Large-Document

https://crossriverpartnership.org/wp-content/uploads/2020/07/Creating-Parklets-for-Community-and-Business-Resillience.pdf

https://www.philadelphiastreets.com/images/uploads/resource_library/City-of-Philadelphia-Parklet-Application.pdf

https://www.derrynh.org/sites/g/files/vyhlif3026/f/uploads/parklet_design_guidelines_final_2020.pdf

https://www.miasto2077.pl/parklety-dla-ozywienia-miasta-po-epidemii/

https://www.vudafierisaverino.it/projects/architecture/valet-urban-garden

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"