Czy murarka jest konkurencją dla pszczoły miodnej?

Do niedawna jedynymi pszczelarzami byli ci zajmujący się pszczołami miodnymi. Jednak coraz prężniej rozwija się pszczelarstwo oparte na chowie pszczół samotnych – najczęściej murarkach. Czy pszczelarze „tradycyjni” mają się czego bać? Czy murarki są jakąkolwiek konkurencją dla pszczoły miodnej?

Fot. Rafał Szyrszeń

Nieznane zagrożenie?

Dla wielu pszczelarzy hodowla murarki to coś nieznanego. Zresztą to nic dziwnego, że wielu pszczelarzy ma nikłą lub żadną wiedzę o tych owadach, gdyż ich chów i hodowla to bardzo młody odłam pszczelarstwa. A do nowego i nieznanego podchodzimy najczęściej z dystansem. Czasem nasze obawy są realne, a czasem bezpodstawne. Wśród „tradycyjnych” pszczelarzy można spotkać różne opinie na temat hodowli murarek: od optymistycznych, przez obojętne, po wyszydzające.

Pszczoła miodna różni się od murarki bardzo istotnie i temat wzajemnej konkurencji nie jest prosty, dlatego należy rozpatrywać go pod różnymi kątami. Czy zatem murarki mogą zagrozić pozycji pszczół miodnych?

Płaszczyzny konkurencji

Odpowiedź na zadanie wcześniej pytanie brzmi zarówno: TAK – murarka może być konkurencją dla pszczoły miodnej, jak i NIE – murarka nie może być konkurencją dla pszczoły miodnej. Poniżej wyszczególnimy kilka ważnych dla pszczelarzy aspektów i zastanowimy się, czy może dochodzić do konfliktu interesów hodowców poszczególnych pszczół.

1. Produkty pszczele

Miód

Głównym produktem, z jakim jest kojarzona pszczoła miodna, jest miód. Nawet jej nazwa gatunkowa to sugeruje. Czy murarka również produkuje miód?

Pyłek kwiatowy i pierzga

W tym przypadku należałoby się mocniej zastanowić. Faktem jest, że murarki szybciej zbierają pyłek niż pszczoły miodne. To istotny fakt sugerujący potencjalnie silną konkurencję ze strony murarek. Czy jest tak w istocie? Hipotetycznie da się pozyskiwać pyłek z gniazd murarek. Jednak czy byłoby to praktyczne i w ogóle sensowne? Murarka gromadzi w komórkach gniazdowych pyłek zmieszany ze śliną i nektarem, dając produkt, który przypomina nieco pierzgę – szczególnie ten gromadzony przez murarki rogate [Eckhardt i in. 2014]. Być może tę zgromadzoną papkę pyłkową można nazwać pierzgą, lecz nie ma w tej sprawie konsensusu.

Propolis

Odpowiedź brzmi: NIE – murarki nie kitują gniazd propolisem, dlatego od niej pozyskać go nie można. Co prawda, istnieje gatunek spokrewniony z murarką, a mianowicie wałczatka dwuguzka (Heriades truncorum), która zatyka otwory wlotowe do gniazd żywicą, jednak często żywica ta jest wymieszana z drobnymi patyczkami i gliną, co ją praktycznie dyskwalifikuje, jeśli chodzi o pozyskiwanie.  

2. Konkurencja pokarmowa

Tutaj już sprawa ma się inaczej. Na pytanie o konkurencję pokarmową ze strony murarki można jednoznacznie odpowiedzieć: TAK – murarka może być konkurencją dla pszczoły miodnej. Mimo iż murarki wykorzystują pożytki w dość wąskim przedziale czasowym (wiosna to ich jedyny termin aktywności), to przez ten czas mogą być konkurencją dla pszczoły miodnej. Szczególnie jeśli chodzi o rośliny pyłkodajne np. wierzby – chętnie odwiedzane przez murarki. Wierzby to jedne z kluczowych roślin determinujących rozwój pszczół miodnych po zimowli. Jak już wcześniej wspomniano, murarki szybciej od pszczoły miodnej zbierają pyłek i mają w tym aspekcie nad nimi znaczną przewagę.

Warto się jednak zastanowić, jak istotna jest to konkurencja i czy rzeczywiście dla „tradycyjnych” pszczelarzy murarki stanowić mogą poważny problem.

3. Zapylanie

Tutaj odpowiedź brzmi zdecydowanie TAK. Usługa zapylania jest niezwykle cenna nie tylko dla roślin, ale i dla człowieka. Większość gatunków uprawnych wymaga zapylania. W wielu krajach istnieje wiele firm usługowych związany z odpłatnym użyczaniem pszczół do zapylania.

– Najlepszym przykładem jest komercyjne zapylanie migdałowców w Kalifornii. Na czas ich kwitnienia ok. 1,2 mln spośród 2 mln rodzin pszczelich żyjących ogółem w USA, są przewożone na plantacje częstokroć oddalone nawet o kilka tysięcy mil. Stawka za jeden ul waha się w przedziale 80–110 USD – mówił Michał Piątek dla, warzywapolowe.pl.

W Polsce wciąż ten rodzaj usługi traktowany jest najczęściej na zasadzie swoistej symbiozy rolnika i pszczelarza. Rolnik dzięki tej współpracy ma większe plony, a pszczelarz pozyskuje miód. Nieraz jednak ta kooperacja nie za bardzo się udaje. Zdarza się, że pszczelarze bez pytania stawiają ule np. na polu rzepaku, co czasem kończy się ich dewastacją. Zdarza się też, że pszczoły zostaną wytrute przez opryski, które były zastosowane niezgodnie z przyjętymi zasadami prawidłowego stosowania środków ochrony roślin.

Warto dodać, że nie jedynie ze strony murarki w kwestii zapylania pszczoła miodna ma się czego obawiać. Nie mam tu na myśli tylko coraz popularniejszych trzmieli czy porobnic. Z reguły i tak często owady te odwiedzają odmienne od pszczoły miodnej gatunki roślin, ponieważ mają dłuższe języczki i chętnie wizytują kwiaty o długich rurkach kwiatowych, do których i tak „mellifera” nie może się dostać. Raczej mam na myśli gatunki blisko spokrewnione z pospolitymi murarkami: murarkę lucernową, rzepakową lub żmijowcową, czy miesierki, np. lucernówkę. To one mogą w przyszłości zawojować rynek zapylania upraw rolnych tj. rzepaku, facelii, koniczyny, lucerny itd. W USA już się to dzieje.

Miesierka lucernówka została tam sprowadzona i jest wykorzystywana na skalę towarową do zapylania upraw lucerny. Skonstruowano specjalne maszyny pozyskujące kokony z płytek siedliskowych. Kolonie tych gatunków utrzymuje się podobnie jak kolonie pospolitych murarek. Jednak, co istotne, pszczoły te wygryzają się z kokonów w innych terminach niż „zwykłe murarki”, wydłużając okres potencjalnej konkurencji w stosunku do pszczoły miodnej.

Ankieta

Na jednej z grup facebookowych (Pszczelarstwo moje hobby) – stworzyłem ankietę, w której wzięło udział 120 osób. Spytałem pszczelarzy, zajmujących się pszczołami miodnymi, co sądzą o murarkach. Na górze strony przedstawiam treść i wyniki tej ankiety.

Wykres. Wyniki ankiety zamieszczonej na facebookowej grupie „Pszczelarstwo - moje hobby”. Respondentów zapytano, co sądzą o hodowli murarek.

Przeważały opinie obojętne, jednak znaczny odsetek pszczelarzy pochwalił się, że hoduje zarówno pszczoły miodne, jak i murarki. Trzeba na wstępie zaznaczyć, że możliwe, iż w ankiecie takich osób była nadreprezentacja, gdyż prawdopodobnie pszczelarze posiadający murarki, żywiej reagowali na pytania, gdyż mieli coś do powiedzenia na ten temat. I zapewne wielu członków grupy zignorowało ankietę, gdyż murarki ich nie interesują. Niektórzy nie głosowali, ale byli zainteresowani tematem, dopytując o hodowlę pszczół samotnic. Niemniej wyniki dają do myślenia.

Prawdopodobnie całkiem sporo pszczelarzy posiada zarówno pszczoły miodne, jak i murarki. To sugeruje, że niekoniecznie chów i hodowla pszczół miodnych oraz murarek muszą ze sobą konkurować. Można hodować pszczoły miodne i pszczoły samotne i z obydwu tych rodzajów pszczół czerpać wymierne korzyści.

Podsumowanie

Rafał Szyrszeń

W kolejnym wydaniu „Pasieki” ukaże się artykuł będący analizą publikacji naukowych dotyczących konkurencji między pszczołą miodną a dziko żyjącymi owadami zapylającymi.

Literatura

Journal of Animal Ecology 2014, 83, 588–597 Pollen mixing in pollen generalist solitary bees: a possible strategy to complement or mitigate unfavourable pollen properties? Michael Eckhardt, Mare Haider, Silvia Dorn and Andreas Müller

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"