Pszczele gniazda wśród owczych stóp
Nawapienne murawy kserotermiczne powstały w wyniku wędrówek roślin podczas interglacjałów, czyli okresów ociepleń w czasie epoki lodowcowej. Gdy na obszarze dzisiejszej Europy Środkowej zaczęły się rozprzestrzeniać lasy, roślinność ta znalazła ostoje na stromych, ciepłych i słonecznych zboczach i skałkach węglanowych, do czego jest przystosowana.
Fot. kamchatka
Powszechny wypas zwierząt gospodarskich w lasach podczas neolitu sprawił, że niektóre miejsca stały się mozaiką zarośli ciepłolubnych i muraw. Dzięki temu, że owce zjadały miękkie trawy, a zostawiały pokryte włoskami, bogate w olejki eteryczne rośliny kserotermiczne, ekosystemy muraw mogły przetrwać i się rozwijać. Z tego powodu w Europie Środkowej uważa się je za zbiorowiska półnaturalne, czyli zależne od działalności człowieka.
Współcześnie, w czasach zaniku tradycyjnej gospodarki, odpowiednio przeprowadzane zabiegi w murawach mają kluczowe znaczenie dla osiedlania się i rozwoju wielu rzadkich organizmów. Wypas o małym natężeniu promuje rozwój roślin kserotermicznych, prowadzi do zwiększenia kwiecistości muraw i polepszenia bazy pokarmowej oraz reguluje rozmiary płatów i połączenia między nimi, przez co ma pozytywny wpływ na liczebność i bogactwo gatunkowe pszczół. Tak na przykład, im większa powierzchnia murawy, tym więcej murarek muszlówek – specjalistek siedliskowych1. Im więcej połączeń między poszczególnymi płatami muraw – tym chętniej osiedlą się w nich murarki dwubarwne, będące siedliskowymi generalistami2.
Fot. Arnstein Staverløkk/ Norsk Institutt for Naturforskning
Umiarkowany wypas owiec sprzyja też różnorodności ślimaków murawowych poprzez kreowanie i ochronę odpowiedniej struktury zbiorowiska. Owcze racice spulchniają glebę, sprawiając, że podczas deszczu spływa nadmiar materii organicznej, a w runi tworzą się dogodne mikrosiedliska o różnorodnych cechach. W kontakcie z niewielką grupą przeżuwaczy ciała i muszle ślimaków rzadko ulegają uszkodzeniom. To ważne, gdyż wypas w swej najbardziej skrajnej postaci skutkuje utratą nawet ponad jednej trzeciej pszczelich gniazd założonych w muszlach. Warto więc kultywować pasterskie tradycje.
Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
1 - Specjalista siedliskowy – gatunek związany z jednym określonym siedliskiem.
2 - Generalista siedliskowy – gatunek bytujący w wielu różnych siedliskach.
Literatura:
Boschi C., Baur B. 2007. The effect of horse, cattle and sheep grazing on the diversity and abundance of land snails in nutrient-poor calcareous grasslands. Basic and Applied Ecology 8: 55–65.
Chytrý M., Hoffmann A., Novák J. 2007. Suché trávníky (Festuco-Brometea). w: Chytrý M. (red.), Vegetace České republiky. 1. Travinná a keříčková vegetace. Academia, Praha: 371–497.
Czylok A., Korczyński T., Murawski M., Sikora J., Smętek J., Stefaniak K., Ślusarczyk M., Tyc A., Waga J. M. 2010. Owce w krajobrazie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, TMZZ, Zawiercie.
Dzwonko Z. 2012. Pochodzenie, przemiany, znaczenie i ochrona nawapiennych muraw, zarośli i lasów kserotermicznych. w: Loster S. (red.) Roślinność kserotermiczna na obszarach chronionych województwa małopolskiego. Przewodnik przyrodniczy, Kraków: 9–21.
Ellenberg H. 1988. Vegetation ecology of Central Europe. Cambrige University Press, Cambridge, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney.
Gruszecki T. M., Warda M., Kulik M., Junkuszew A., Patkowski K., Bojar W., Tomczuk K., Greguła-Kania M., Dudko P., Bielińska E. J., Drozd L., Szczepaniak K., Szymanowska A., Szymanowski M., Wiercińska K., Krupiński J. 2017. Wypas owiec sposobem ochrony różnorodności zbiorowisk roślinnych w cennych przyrodniczych siedliskach. Wiadomości Zootechniczne 55(5): 177–184.
Hadar L, Noy-Meir I., Perevolotsky A. 1999. The effect of shrub clearing and grazing on the composition of a Mediterranean plant community: functional groups versus species. Journal of Vegetation Science 10: 673–682.
Hopfenmüller S., Holzschuh A., Steffan-Dewenter I. 2020. Effects of grazing intensity, habitat area and connectivity on snail-shell nesting bees. Biological Conservation 242(9).
Janicka M. 2021. Pszczoły gnieżdżące się w pustych muszlach ślimaków – ochrona interakcji biotycznych. w: M. Burzyńska, E. M. Szymański (red.) Wybrane zagadnienia ze świata pszczołowatych. Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec: 91–104. (dostępne na portalu ResearchGate, https://www.researchgate.net/)
Janicka M., Sołtys-Lelek A., Baran J. 2019. Wpływ wypasu na skład gatunkowy muraw kserotermicznych na eksperymentalnej powierzchni badawczej „Góra Koronna” w Ojcowskim Parku Narodowym. Prądnik, Prace Muz. im. W. Szafera 29: 7–22.
Kiedrzyński M., Jakubowska-Gabara J. 2013. The detection of thermophilous forest hotspots in Poland using geostatistical interpolation of plant richness. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 83(3): 183–189
Kruess A, Tscharntke T. 2002. Grazing intensity and the diversity of grasshoppers, butterflies, and trap-nesting bees and wasps. Conservaion Biology 16: 1570–1580.
Labaune C., Magnin F. 2002. Pastoral management vs. land abandonment in Mediterranean uplands: Impact on land snail communities. Global Ecology and Biogeography 11: 237–245.
Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Medwecka-Kornaś A., Kornaś J. 1977. Zespoły stepów i suchych muraw. w: W. Szafer, K. Zarzycki (red.). Szata roślinna Polski, t. 1. PWN, Warszawa, 352–366.
Michalik S. 1979. Charakterystyka ekologiczna kserotermicznej i górskiej flory naczyniowej Ojcowskiego Parku Narodowego. Studia Naturae ser. 19: 7–95.
Michalik S. 1983. Rozmieszczenie roślin kserotermicznych i górskich w OPN w zależności od warunków mikroklimatu. Studia Naturae ser. A 24: 1–74.
Mládek J., Pavlů V., Hejcman M., Gaisler J. 2006. Pastva jako prostředek údržby trvalých travních porostů v chráněných územích. VÚRV, Praha.
Niżnikowski R., Jóskowiak L., Wójcik R. 2017. Ekstensywny wypas owiec w ochronie przyrody i krajobrazu. Wiadomości Zootechniczne 55(2): 92–100.
Paul W. 2010. Szlaki holoceńskich migracji roślin kserotermicznych na ziemie Polski – przegląd ustaleń i hipotez oraz perspektywy badań. w: Ratyńska H., Waldon B. (red.), Ciepłolubne murawy w Polsce. Stan zachowania i perspektywy ochrony. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
Škodová I., Janišová M., Dúbravková D., Ujházy K. 2014. Festuco-Brometea. w: Hegedüšová Vantarová K., Škodová I. (red.), Rastlinné spoločenstvá Slovenska. 5. Travinno-bylinná vegetácia, Veda vydavatel’stvo Slovenskej akadémie vied, Bratislava: 35–146.
Słomiński S. 1969. Gospodarka na łąkach i pastwiskach, PWRiL. Warszawa.
WallisDeVries M. F. 1999. The dilemma facing nature conservation and the role of large herbivores. w: Gerken B., Görner M. (red.), The development of European landscapes with large herbivores – history, models and perspectives. Natur Und Kulturlandschaft 3: 24–31.
