Z artykułu dowiesz się m.in.:

• jak wyglądało pszczelarstwo na Litwie;
• dlaczego nie powinniśmy przypisywać pszczołom ludzkich motywacji;
• co sądzi Jay Evans o społecznej więzi pszczół i ludzi.

Przegląd prasy światowej

Pszczelarstwo na Litwie

„American Bee Journal” 03/2023

W marcowym „American Bee Journal” Peter Borst opisuje historię pszczelarstwa litewskiego. Rozwijało się ono podobnie jak w ówczesnym Królestwie Polskim. Najpierw dominowało bartnictwo, a następnie pasiecznictwo. Rozwój tej gałęzi gospodarki nabrał tempa w XIX w. wraz z dynamicznym rozkwitem pszczelarstwa w sąsiednich krajach, takich jak Niemcy (Prusy wchodziły w skład Związku Niemieckiego – przyp. red.) Polska i Rosja. To, co charakterystyczne jest dla historii Litwy, to relatywnie późna chrystianizacja (na tle europejskim), zwłaszcza w wymiarze ludowym. Żywe do dziś tradycyjne religijne i bałtyjskie obrządki pogańskie spowodowały także większe niż w innych krajach europejskich przetrwanie mitologicznych ciekawostek dotyczących pszczół w kulturze ludowej.

Kiedy Litwa uwolniła się od bycia częścią Związku Radzieckiego, renesans duchowych tradycji Litwy, w tym związanych z pszczelarstwem, nabrał rozpędu. Muzeum Starożytnego Pszczelarstwa w Narodowym Parku Aukštaitija w miasteczku Stipeikiai, założone jeszcze w czasach sowieckich, próbowało promować duchowe zwyczaje związane z pszczołami, jednak władze komunistyczne mocno to ograniczały. Teraz można tam zobaczyć wystawy poświęcone bóstwom litewskim, a wśród nich wiele ukazujących wiarę w boskie pochodzenie pszczoły. Wśród bóstw dotyczących pszczelarstwa wyróżnić można Austeję, boginię miodu i pszczół, oraz Bubilasa, patrona pszczelarzy. Rzeźby tych bóstw znajdują się we wspomnianym muzeum.

Pszczela miss Łotwy 2023

„Diena” (dostęp 05/2023)

Łotewskie Towarzystwo Pszczelarskie nie zamierza ograniczać się do edukowania o Apis mellifera jako ważnym zapylaczu. Co roku ogłasza inny gatunek pszczołą roku w Łotwie. W 2023 r. to zaszczytne miano przypadło smuklikowi koniczynowcowi (Halictus tumulorum). Jego zdjęcie znalazło się nawet na okładce czasopisma Łotewskiego Towarzystwa Pszczelarskiego. Jak wyjaśniają łotewscy pszczelarze – po pierwsze dlatego, że gatunek ten coraz częściej występuje w Łotwie, a po drugie łotewscy entomolodzy chcą nadać mu rodzimą nazwę. Okazja ta wydaje się więc dobra do wypromowania roli tej pszczoły w środowisku. Owad ten wyspecjalizował się w zapylaniu wielu roślin łąkowych oraz upraw koniczyny czerwonej i rzepaku. Według grupy badawczej Agrihorts z Naukowego Instytutu Ochrony Roślin Łotewskiego Uniwersytetu Nauk Biologicznych i Technologii w Łotwie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nie prowadzono systematycznych badań nad tymi zapylaczami. Historycznie rzecz biorąc, badania nad dzikimi pszczołami były całkowicie epizodyczne, ale wraz ze spadkiem różnorodności biologicznej, w tym społeczności owadów zapylających, rośnie potrzeba zmiany tej sytuacji.

Nie powinniśmy przypisywać ludzkich motywacji pszczołom

„NewScientist” (dostęp 05/2022)

W roku 2022 opublikowano wyniki eksperymentu, w którym trzmiele jakoby miały toczyć kolorowe kulki nie dla nagrody, a dla zabawy. Przynajmniej taki wniosek zaproponowali autorzy badania. Dla portalu Uniwersytetu w Londynie (gdzie pracują odkrywcy) jeden z nich wypowiedział się bardziej emocjonalnie: „To pokazuje (…), że pomimo niewielkich rozmiarów i maleńkich mózgów są (trzmiele – przyp. red.) czymś więcej niż małymi robotami”. Innymi słowy trzmiele chcą się po prostu dobrze bawić i to ma czynić je bardziej „ludzkimi”.²

Więź społeczna pszczół i ludzi

„Bee Culture” 04/2023

Niejako w opozycji do powyższego artykułu chciałbym zaprezentować czytelnikom „Pasieki” esej dr. Jaya Evansa, naukowca, pszczelarza i pracownika naukowego z Laboratorium Badań na Pszczołach w Beltsville Departamentu Rolnictwa USA. Jay w niemalże poetyckim eseju przedstawia swój stosunek do pszczół miodnych oraz motywację do zainteresowania się owadami społecznymi. Dość szybko jednak przechodzi od własnych uczuć do jakoby ogólnego mniemania o pszczołach, jakie ludzie mają mieć wedle jego wyobrażeń. Twierdzi on, że nie potrzebujemy pszczół miodnych tak bardzo z powodu świadczenia przez nie tzw. ekosystemowych usług zapylania i wytwarzania produktów pszczelich, jak ze społecznej więzi z nimi. Według eseisty czcimy pszczoły jako owady, które bezinteresownie dbają o krewnych, których nigdy nie spotkają. Są odpowiednikami naszych własnych ludzkich zachowań, które implikują rozważania na temat dobra i zła w naszych społecznościach. Pszczoły eusocjalne czy mrówki odniosły sukces dzięki porzuceniu konfliktów i pracy dla wspólnego celu. Tak uważa biolog zajmujący się tymi owadami. Stąd ma wynikać ich przewaga nad ich samotnymi kuzynami ewolucyjnymi. Co prawda ani pszczele, ani ludzkie społeczności nie są doskonałe. Trawią je wewnętrzne konflikty i podatność na wszelkiego rodzaju pasożyty oraz okazjonalna skłonność do poniewierania innych istot. Niemniej – jak twierdzi badacz mrówek i pszczół – mimo wszystko są to cuda natury.

1 - Z późniejszych statystyk Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie wynika, że od 2014 r. ilość rodzin pszczelich na Litwie rośnie, między 2018 a 2019 miał miejsce większy wzrost. W 2022 r. na Litwie miało być 216,5 tys. rodzin pszczelich w chowie. W 2014 r. 92,1 tys. W związku z tym dane z artykułu mogą być już nieco zdezaktualizowane – przyp. red.

2 - https://www.qmul.ac.uk/, na portalu Wydawnictwa Pasieka o tym odkryciu pisała Martyna Walerowicz

3 - Teoria umysłu – wnioskowanie o stanach psychicznych innych osobników tego samego lub innego gatunku. Dzięki temu możliwe jest zrozumienie, że inna jednostka posiada odmienną wiedzę o rzeczywistości w jej świecie mentalnym, a na podstawie tego można wnioskować o intencjach innych jednostek oraz dostosować do tego własne zachowania.

4 - Antropomorfizacja – nadawanie ludzkich cech i motywacji innym bytom takim jak: przedmioty, zjawiska, inne zwierzęta. Jest szczególnym przypadkiem animizacji, czyli nadawania cech zwierzęcych przedmiotom martwym np. „agresywna woda podczas przypływu goniła ludzi”. Innym podobnym zjawiskiem jest deifikacja, czyli nadawanie cech i motywacji boskich np. uderzeniu pioruna, powodziom czy zwierzętom, w tym ludziom.

5 - Epistemologia (inaczej teoria poznania) – dział filozofii dotyczący rozważań nad prawdą, poprawnym wnioskowaniem, wiedzą, rozumowaniem. Najprościej można napisać, że teoria ta próbuje odpowiedzieć na pytania: skąd wiemy, że coś wiemy o rzeczywistości czy świecie i jakimi sposobami możemy się tego dowiedzieć. Są różne systemy i szkoły epistemologiczne. Bez niektórych z nich nie mogłaby funkcjonować np. teoria nauki i metody naukowej. Epistemologia powiązana jest z logiką, a ta z kolei z semantyką, która opisuje i modeluje relacje między językiem a rzeczywistością.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"