„Zakręcone” gniazda pszczół
Organizmy bytujące na danym terenie tworzą sieci wzajemnych oddziaływań, które obejmują wszystkie aspekty życia. Jednym z przykładów jest rozpowszechniona wśród pszczół z rodziny miesierkowatych Megachilidae budowa gniazd w… pustych muszlach ślimaków.
Fot. SvetaPhoto (freepik)
W Polsce gniazdują w nich murarki: muszlówka, dwubarwna, czerwonawa, rudowłoska i kolczasta, a czasem też murarka ogrodowa i miesiarka niedopaska. Na „kołyski” dla swojego potomstwa wybierają muszle ślimaków: przydrożnego, winniczka i zaroślowego, a także wstężyków: ogrodowego, austriackiego i gajowego. Tę interesującą zależność można często obserwować w murawach kserotermicznych, w których pszczoły przebywają licznie i gdzie, mimo wysokich temperatur i niedoboru wody, żyje wiele gatunków ślimaków.
Tak, ta grupa zwierząt może bytować w ekstremalnie trudnych warunkach dzięki adaptacjom zabezpieczającym je przed utratą wody i przegrzaniem. Należą do nich: jasny kolor muszli (wysokie albedo1), ich grubość i konstrukcja (usuwanie nadmiaru ciepła, chłodzenie przez zbieranie się wody w porach i rowkach), tworzenie skupisk (temperatura osobników znajdujących się wewnątrz grupy jest niższa), odwracanie się wylotem muszli ku górze, co ogranicza pochłanianie ciepła z podłoża przez ciało zwierzęcia, wspinanie się na wysokość, na której panuje niższa temperatura (w zbiorowiskach roślinnych istnieje pionowa strefowość temperatur), zamykanie wylotu muszli warstwą węglanu wapnia, estywacja2. Przed przegrzaniem wspomniane gatunki zabezpiecza też większa liczba komórek wapniowych w gruczołach trawiennych niż u innych ślimaków typowych dla innych siedlisk.
Do tworzenia zacisznych gniazd pszczoły korzystają z bogactwa materiałów, które oferują murawy, a każdy gatunek ma swoje preferencje budowlane. Do konstruowania przegród między komórkami często wybierane są płatki kwiatów, przeżute liście, mieszanka liściowej papki i ziaren piasku, błoto, małe kamyczki, błoto wymieszane z małymi kamyczkami, żywica oraz ziarna piasku scementowane śliną lub substancją żywiczną.
Zatyczki gniazd są jedno- lub wielowarstwowe, zbudowane z jednego lub wielu składników układanych oddzielnie lub mieszanych ze sobą podobnie jak w przypadku przegród. Do ich formowania pszczoły używają: błota (czasem wymieszanego z małymi kamykami), pulpy liściowej z ziarenkami piasku, fragmentów muszli ślimaków lub małych kamyków osadzonych w miazdze liściowej, okruchów ziemi, części roślin, np. liści, a także patyczków, nasion i źdźbeł. Przykładem konstruktorki warstwowych zatyczek jest murarka dwubarwna, która osłonkę z drobnych kamyczków, okruchów ziemi, pokruszonych skorupek ślimaków oraz kawałków kredy i drewna okrywa ścianką z przeżutych liści.
Gniazdowanie w pustych muszlach ślimaków wiąże się z wieloma korzyściami dla pszczół, m.in. ochroną przed przegrzaniem i mechanicznym uszkodzeniem larw oraz zabezpieczeniem przed przypadkowym zjedzeniem przez roślinożerców. Czasem jednak lepiej dmuchać na zimne, dlatego niektóre gatunki pszczół budują kryjówki dla swoich gniazd. W tym celu pokrywają muszle częściami roślin, obkładają papką z przeżutych liści lub przetaczają w bezpieczne miejsce – kępę suchych traw lub do norki wygrzebanej w piaszczystej glebie.
Dr Maria Janicka
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
1 - Albedo – wielkość charakteryzująca zdolność odbijania promieniowania przez daną powierzchnię [za SJP PWN].
2 - Estywacja – u niektórych zwierząt: obniżenie intensywności procesów życiowych występujące w lecie [za SJP PWN].
Literatura:
Bogusch P., Hlaváčková L., Petr L., Bosch J. 2020. Nest structure, pollen utilization and parasites associated with two West-Mediterranean bees (Hymenoptera, Apiformes, Megachilidae) nesting in empty snail shells. Journal of Hymenoptera Research 76: 113–125.
Dylewska M., Wiśniowski B. 2003. Żądłówki (Hymenoptera, Aculeata) Ojcowskiego Parku Narodowego. Ojców.
Erbar C., Leins P. 2017. Sex and breeding behavior of the Sicilian snail-shell bee (Rhodanthidium siculum Spinola, 1838; Apoidea–Megachilidae): preliminary results. Arthropod-Plant Interactions 11: 317–328.
Flaga S. 2014. Metody czynnej ochrony pszczół miesiarkowatych (Apoidea: Megachilidae). Wydawnictwo BioDar, Kraków.
Gess F.W., Gess S.K. 1999. The use by wasps, bees and spiders of shells of Trigonephrus Pilsb. (Mollusca: Gasteropoda: Dorcasiidae) in desertic Winter-rainfall areas in southern Africa. Journal of Arid Environmenrs 43: 143–153.
Hostinská L., Kuneš P., Hadrava J., Bosch J., Scaramozzino P. L., Bogusch P. 2021. Comparative biology of four Rhodanthidium species (Hymenoptera, Megachilidae) that nest in snail shells. Journal of Hymenoptera Research 85: 11–28.
Janicka M. 2021. Pszczoły gnieżdżące się w pustych muszlach ślimaków – ochrona interakcji biotycznych. w: M. Burzyńska, E. M. Szymański (red.) Wybrane zagadnienia ze świata pszczołowatych. Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu, Zgorzelec: 91–104.
Janicka M. 2017. Ostańce wapienne jako środowiska ostojowe pszczołowatych w krajobrazie otuliny Ojcowskiego Parku Narodowego. w: Przybysz M., Szymański M. E. (red.), Wybrane aspekty ochrony owadów zapylających i pszczelarstwa. Wyd. Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy, Zgorzelec: 6–18.
Książkiewicz Z. 2007. Rzadkie gatunki ślimaków kompleksu muraw kserotermicznych w okolicach Owczar (Polska Zachodnia). Wyniki wstępnych badań. Przegląd Przyrodniczy 18(3-4): 91–100.
Müller A., Praz Ch., Dorchin A. 2018. Biology of Palaearctic Wainia bees of the subgenus Caposmia including a short review on snail shell nesting in osmiine bees (Hymenoptera, Megachilidae). Journal of Hymenoptera Research 65: 61–89.
Romero D., Ornosa C., Vargas P. 2020. Where and why? Bees, snail shells and climate: Distribution of Rhodanthidium (Hymenoptera: Megachilidae) in the Iberian Peninsula. Entomological Science 23: 256–270.
Ruszkowski A., Biliński M. 1986. Rośliny pokarmowe oraz znaczenie gospodarcze murarek. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 30: 63–87.
Schmidt-Nielsen K., Taylor C. R., Shkolnik A. 1971. Desert snails: Problems of heat, water and food. Journal of Experimental Biology 55: 385–398.
Schweizer M., Triebskorn R., Köhler H-R. 2019. Snails in the sun: Strategies of terrestrial gastropods to cope with hot and dry conditions. Ecology and Evolution 9: 12940–12960.
Stworzewicz E., Mięczaki Ojcowskiego Parku Narodowego. w: Klasa A., Partyka J. (red.), Monografia Ojcowskiego Parku Narodowego. Przyroda, Ojców: 505–518.
