Ciasto pyłkowe okiem biologa

Ciasto dla pszczół składa się z cukru, syropu glukozowego, fruktozy, wody i możliwych dodatków, takich jak zioła czy obnóża pyłkowe. Produkt ten podaje się stymulująco w okresie bezpożytkowym, chociażby na przełomie lutego i marca. Opracowanie idealnie zbilansowanego ciasta pyłkowego to wielkie wyzwanie przed naukowcami w walce ze spadkiem różnorodności pyłkowej w Europie.

Fot. Milan Motyka

Czym jest pyłek kwiatowy?

Pyłek kwiatowy to męskie komórki rozrodcze, wytwarzane przez woreczki pyłkowe zlokalizowane na końcu pręcików kwiatów okrytozalążkowych.

Spadek różnorodności pyłkowej i nektarowej

Badania prowadzone na pszczołach samotnicach wykazały, że tereny miejskie są cenne dla owadów zapylających pod względem szaty roślinnej. W miastach powstają tereny zieleni, łąki kwietne, parki i nasadzenia przydrożne, które stanowią naturalną stołówkę dla pszczół, trzmieli i motyli. Ponadto, kwiaty w donicach na balkonach cieszą się dużym zainteresowaniem zapylaczy. Na terenach wiejskich niestety często uprawiany jest jeden rodzaj rośliny.

Mam na myśli hektary rzepaku, gryki, facelii itp. Można pozyskiwać miody odmianowe, które są cenne dla człowieka, ale dieta pszczoły miodnej nie jest zróżnicowana. To właśnie wiosną robotnice pszczoły miodnej znoszą bardzo duże ilości pyłku, który warunkuje chociażby prawidłowy rozwój gruczołów gardzielowych, które to z kolei produkują mleczko pszczele. Co więcej, zaorywane są miedze, zalesiane łąki, a na terenach zielonych powstają nowe zabudowy, co powoduje spadek różnorodności gatunkowej roślin. Pomocne w zachowaniu bioróżnorodności są np. obszary ujęte w programie Natura 2000.

Właściwości pyłku pszczelego

Liczne badania potwierdziły następujące właściwości pyłku: odżywcze, odtruwające, antydepresyjne, antyalergiczne, przeciwmiażdżycowe, antybiotyczne, regulujące trawienie, lecznicze schorzeń prostaty, wspomagające leczenie cukrzycy, poprawiające wzrok, przeciwzapalne, kosmetyczne.

Różnice między pyłkiem a pierzgą

Zbieraczki przynoszą obnóża pyłkowe, które składają do pustych komórek plastrów, układają warstwami, mieszają z miodem i wydzielaną gruczołów ślinowych. W warunkach beztlenowych taka mieszanina ulega fermentacji mlekowej. Ostatecznie powstaje pierzga. Ten produkt pszczeli zapewnia pokarm białkowy do wychowu czerwiu. Ponadto warunkuje rozwój ciała tłuszczowego, które zwiększa odporność na niektóre choroby. Pierzga ma wyższą wartość energetyczną w stosunku do obnóży pyłkowych, gdyż zawiera enzymy pochodzenia zwierzęcego. Skład chemiczny pierzgi jest zatem inny niż pyłku kwiatowego.

Pyłek pszczeli znalazł zastosowanie w żywieniu człowieka, a także zwierząt

Pyłek pszczeli stosowany jest nie tylko jako dodatek do diety człowieka, lecz również w żywieniu zwierząt laboratoryjnych (myszy, szczury, króliki), a także hodowlanych (brojlery, bydło).

Przeprowadzono badania na kurczętach, które otrzymywały pyłek w mieszance paszowej w dawkach: 400 mg/kg i 800 mg/kg przez 42 dni. Następnie pobrano krew zwierząt do analizy. We krwi brojlerów żywionych paszą z dodatkiem pyłku wykryto istotne różnice w stosunku do grupy kontrolnej, w odniesieniu do zawartości sodu, potasu, chlorków i fosforu. Dodatek obnóży pszczelich i propolisu w ilościach 100 i 150 mg/kg do paszy dla kur nieśnych powoduje obniżenie cholesterolu w ich krwi.

Mikroskopowa analiza ciasta z dodatkiem pyłku

Obiektem moich badań było ciasto pyłkowe z dodatkiem 8% pyłku, które zakupiłem w lubelskim sklepie pszczelarskim. Ciasto było żółte z widocznymi kuleczkami obnóży. Zauważyłem, że producent posłużył się całymi obnóżami, nie mieląc ich.

W celu przeprowadzenia analizy pobrałem 10 g próbki ciasta i rozpuściłem w ciepłej wodzie destylowanej. Następnie roztwór poddałem wirowaniu. Wirówka była zaopatrzona w rotor horyzontalny, który w wyniku grawitacji spowodował wytrącenie się ziaren pyłku na dnie próbówki. Zlałem ciecz znad osadu i zostawiłem około 1,5 cm³ słupa wody.

Następnie dobrze wymieszałem pyłek z wodą i wykonałem preparaty mikroskopowe, które utrwaliłem glicerożelatyną. W mikroskopowej analizie pyłkowej postąpiłem analogicznie jak w przypadku obnóży pszczelich, zliczając dwa razy przynajmniej 300 ziaren. Wynik stanowiła średnia arytmetyczna dwóch powtórzeń.

Największym udziałem (58%) charakteryzował się pyłek rzepaku, niższym słonecznik (16%) i rośliny komosowate (12%). Mniej niż 3% stanowiły ziarna pyłku, gryki, floksa, typ ostrożnia, typ trybuli, typ mniszka, typ śliwy i klonu. Wyniki zwartości ziaren pyłku z ciasta przedstawiłem na wykresie.

Wyk. 1. Skład procentowy ziaren pyłku w cieście z dodatkiem 8% pyłku.

Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że producent dodał krajowe obnóża pyłkowe. Ten aspekt jest ważny, ponieważ pszczoły powinny być żywione pokarmem pochodzącym z okolicy pasieki. Problem by się pojawił, gdyby producent dodał obnóża pochodzące z innej strefy klimatycznej, np. pyłek eukaliptusa, czy kasztana jadalnego. Podając pyłek w cieście, pszczoły uczą się jego zapachu i smaku, co warunkuje szukanie podobnego pożytku w okolicy pasieki. Istnieje też prawdopodobieństwo pojawienia się biegunki przy podaniu obnóży pyłkowych z obcych stref klimatycznych.

Podsumowanie

Pyłek zapewnia rodzinie pszczelej pokarm białkowy. Odpowiednia zrównoważona dieta pyłkowa zapewnia dobrą odporność pszczoły miodnej. Pyłek kwiatowy ma właściwości odżywcze i prozdrowotne dla ludzi i zwierząt, co potwierdzają badania. Ciasta pyłkowe przeznaczone dla pszczół powinny zawierać jak największą różnorodność pyłkową, a w miarę możliwości, pszczelarze powinni sami wytwarzać ciasta z regionalnym pyłkiem.

Mgr Maciej S. Bryś

1 - Dieta zbilansowana stechiometrycznie – określenie diety, w której zachowano proporcje poszczególnych składników; zachowana jest równowaga składników.

2 - Monodieta pyłkowa – dieta pyłkowa oparta na jednym gatunku rośliny.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"