Substytuty pyłku

Celem żywienia pszczoły miodnej Apis mellifera L. jest dostarczenie energii oraz składników pokarmowych, które umożliwią rozbudowę tkanki somatycznej¹. Głównym źródłem energii dla rodziny pszczelej jest miód (źródło węglowodanów), natomiast podstawowym pokarmem białkowym pyłek kwiatowy oraz pierzga.

Fot. Manfred Richter z Pixabay

Zasadniczym składnikiem pyłku kwiatowego jest wysoko przyswajalne białko, które zawiera, obok aminokwasów endogennych, wszystkie potrzebne dla pszczoły aminokwasy egzogenne² (Tabela 1). Oprócz substancji białkowych, do których należą także enzymy, w obnóżach pyłkowych znajdują się również: tłuszcze, sterole roślinne, hormony wzrostu, skrobia oraz zestaw mikro- i makroelementów. Wszystkie substancje znajdujące się w pyłku pszczelim są niezbędne do prawidłowego rozwoju populacji pszczół. Pyłek kwiatowy, skrupulatnie zbierany przez pszczoły i odpowiednio zakonserwowany, w postaci pierzgi, wykorzystywany jest przez pszczoły do karmienia larw. Ponadto jego białka służą do m.in. wytwarzania mleczka pszczelego, produkcji wosku i rozbudowy tkanki białkowo-tłuszczowej.

Tabela 1. Zapotrzebowanie pszczół na aminokwasy egzogenne w g/100 g białka ogólnego (g. aa/16 g N) wg De Groot [1953].

Do wychowania jednej robotnicy potrzeba około 200 mg pyłku. Zatem rodzina pszczela, w klimacie umiarkowanym, do prawidłowego rozwoju potrzebuje od 18 do 35 kg pyłku rocznie [Seeley 1985]. Tak duże zapotrzebowanie na pyłek, a w istocie na zawarte w nim białko, we współczesnych rodzinach – pochodnych procesu selekcji – jest wynikiem konieczności wychowu liczniejszego czerwiu [Somerville 2000, Ellis i in. 2013]. Prawidłowy rozwój rodzin pszczelich zależy więc nie tylko od liczebności roślin nektarodajnych w pobliżu pasieki, lecz również od roślin pyłkodajnych. Wczesną wiosną, szczególnie przy niesprzyjających warunkach pogodowych, zaopatrzenie pszczół w uzupełniające białko jest istotne ze względu na intensywny rozwój rodziny [Plewa 2013, Ostrowska 2014]. Niedobór protein w ulu powoduje natychmiastowe przyhamowanie lub zaprzestanie czerwienia matki pszczelej, co skutkuje zmniejszeniem liczby odchowanego czerwiu. Osłabione rodziny zapylają mniej kwiatów oraz produkują mniej miodu [Boguta 2014; Osielski 2014]. W ostatnich latach narastający problem słabnięcia pszczół jest tłumaczony wieloma czynnikami, m.in. zmiennymi warunkami pogodowymi oraz z roku na rok zmniejszającą się różnorodnością pożytków pszczelich [Naug 2009]. Także zbyt daleko posunięta selektywność na miodność i inne cechy „użytkowe” osłabiły naturalną odporność pszczół miodnych [Imdorf i in. 2007]. Zwiększona intensyfikacja rolnictwa i brak porozumienia między rolnikiem a pszczelarzem wpływają na zmiany liczebności w pogłowiu pszczół i problemów z utrzymaniem rodzin.

Pyłek naturalny – sposoby konserwacji

Świeże obnóża pyłkowe zawierają do 20% wody. Aby zapobiec ich zepsuciu (np. pleśnieniu) należy je zamrozić lub wysuszyć. Każda z tych metod przyczynia się do obniżenia wartości odżywczych tego produktu. Przechowywany pyłek suszony, już po 12 miesiącach jest niezdatny do użycia, ponieważ ogranicza wychów czerwiu w rodzinie pszczelej – głównie z powodu rozkładu witamin oraz utleniania tłuszczów. Podobnie jest w przypadku mrożenia pyłku w optymalnej dla tego procesu temperaturze -15°C, bowiem już po 2 latach jego wartość odżywcza jest znacznie obniżona. Najszybciej rozpadowi ulegają witaminy, tłuszcze ulegają utlenieniu, natomiast rozpad białka przebiega najwolniej właśnie w temp. -15°C.

Substytuty pyłku kwiatowego

Przykładem wysokobiałkowego substytutu pyłku jest znacznie tańsza odtłuszczona mąka sojowa. Już od wielu lat używana jest w Ameryce Północnej do uzupełniania niedoborów białka u pszczół. Bogata jest w biopierwiastki (Ca, Mg, P, Fe, K, Na, Zn, Cu, Mn, Se), witaminy: A, E, K, β-karoten i kwas foliowy. Można nią skarmiać bezpośrednio pszczoły lub też produkować z niej różnego rodzaju ciasta. Jednak mąka ta może być toksyczna dla owadów z uwagi na możliwą obecność rafinozy⁴, a także różnorodność procesów ekstrakcji soi, np. za pomocą heksanu⁵. O wiele bardziej przydatna do żywienia pszczół jest mąka sojowa będąca produktem ubocznym tłoczenia oleju z nasion soi i następnie podgrzewana w celu poprawienia jej wartości żywieniowych.

Korzyści prawidłowego odżywienia pszczół miodnych (sezon letni): żyją dłużej, są bardziej odporne na choroby i zatrucia, wychowują więcej czerwiu, wychowują bardziej żywotne matki i dorodniejsze trutnie [Somerville 2000; Brodschneider i Crailsheim 2010; Keller 2005]. Podobnie lepiej odżywione robotnice zimowych pokoleń pszczół mają wyższą masę ciała oraz żyją dłużej niż robotnice słabo żywione [Melathopoulos 2013]. Stosowanie dodatkowego pyłku lub jego zamienników wymaga doświadczenia, dlatego korzystniej jest podawać je doświadczalnie na wybranych rodzinach i uważnie obserwować wyniki.

Dr inż. Marta Burzyńska

1 - Tkanki somatyczne, to tkanki, które tworzą wszystkie organy wewnętrzne. Dzielą się w procesie mitozy. Nazwa tego typu komórek pochodzi od starogreckiego słowa σῶμα – soma, oznaczającego „ciało”.

2 - Aminokwasy egzogenne, aminokwasy niezbędne – aminokwasy, których organizm nie może syntetyzować samodzielnie, więc muszą być dostarczane w pożywieniu, w przeciwieństwie do aminokwasów endogennych.

3 - Jednak skład i właściwości końcowego produktu znacznie odbiegają od oryginalnej pierzgi. Badania nad suplementem wciąż trwają – przyp red.

4 - Rafinoza to cukier, który znajduje się też w miodach spadziowych. Jest on jednak gorzej trawiony i pszczoły na nim źle zimują. Dlatego nie powinno się zostawiać tego typu patoki w gnieździe pod koniec sezonu – przyp. red.

5 - Definicja PWN: związek organiczny, węglowodór nasycony z grupy alkanów; bezbarwna, lotna, łatwo palna ciecz, nie miesza się z wodą, za to miesza się z alkoholem etylowym, acetonem. Otrzymywany jest przez destylację frakcjonowaną ropy naftowej i stosowany jako rozpuszczalnik.

1. Boguta A., Przygotowanie pszczół do zimowli, „Wiadomości Rolnicze”, nr 7-8/2014, s. 32;

2. Brodschneider, R. K., Crailsheim, K. 2010. Nutrition and health in honey bees. Apidologie 41: 278-294.

3. de Groot, 1953 A.P. de Groot, Protein and amino acid requirements of the honeybee (Apis mellifica L.) Physiol. Comparata Oecol., 3 (1953), pp. 1-83

4. Ellis, A., Ellis, J., O”Malley, M., Zettel NAlen, C. 2013. The Benefits of Pollen to Honey Bees. UF/IFAS Extension. University of Florida. https://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/IN/IN86800.pdf

5. Imdorf A., Charrière J.-D. & Gallmann P.(2007). – Quelles sont les causes possibles despertes de colonies de ces dernières années ? Centre Suisse de Recherches apicoles. Station de Recherches Agroscope, Berne, 7 pp.

6. Keller I., Fluri P., Imdorf A. (2005) Pollen nutrition and colony development in honey bees: part I. Bee World 86 (1) 3-10.

7. Kotrbáček, V., Doubek, J., & Doucha, J. (2015). The chlorococcalean alga Chlorella in animal nutrition: A review. Journal of Applied Phycology, 27(6), s. 2173–2180.

8. Lamminen, M., Halmemies‐Beauchet‐Filleau, A., Kokkonen, T., Jaakkola, S., & Vanhatalo, A. (2019). Different microalgae species as a substitutive protein feed for soya bean meal in grass silage based dairy cow diets. Animal Feed Science and Technology, 247, s. 112–126.

9. Liao, L. H., Wu, W. Y., & Berenbaum, M. R. (2017). Impacts of Dietary Phytochemicals in the Presence and Absence of Pesticides on Longevity of Honey Bees (Apis mellifera). Insects, 8(1), s. 22.

10. Lipiński, Zbigniew. Honey bee nutrition and feeding. Eva Crane Trust, 2018 (ISBN 978-83-913517-5-8)

11. Melathopoulos, A. 2013. The Biology and Management of Colonies in Winer Beaverlodge Resarch Farm, Box 29, Beaverlodge, AB T0H 0C0 http://capabees.org/content/uploads/2013/02/winteringpdf.pdf

12. Naug, D. 2009. Nutritional stress due to habitat loss may explain recent honey-bee colony collapses, Biol. Conserv. 142: 2369-2372

13. Oliver R.; 2013; Pollen Supplement Formula; scientificbeekeeping.com/pollen-supplement-formula/

14. Osielski K., Zimowla rodzin pszczelich, „Lubelskie Aktualności Rolnicze”, nr 1/2014, s. 32-34

15. Ostrowska W., Gospodarka pasieczna, PWRiL, Warszawa 2013, s. 303.

16. Plewa J., Pyłek w życiu pszczół – „Pszczelarstwo” 3/2014;

17. Seeley, T.D., VISSCHER, p.k. 1985. Survival of honey bees in cold climates the critical timing of colony growthand reproduction. Ecol. Emtomol. 10: 81-88.

18. Sihag R. C. , Gupta M.; (2011); Development of an artificial pollen substitute/supplement diet to help tide the colonies of honeybee (Apis mellifera L.) over the dearth season; Journal of Apicultural Science; 55 /2 ; S.15-29.

19. Somerville , D.C. 2000. Honey bee nutrition and supplementary feeding. Agnote ASW Agriculture. ISSN. 1034 6848. 1-8.

20. Soni, R. A., Sudhakar, K., & Rana, R. S. (2017). Spirulina—From growth to nutritional product: A review. Trends in Food Science & Technology, 69, s. 157–171.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"