Pasza dla pszczół a przepisy prawne – zagadnienia wybrane
Prawo wydaje się czymś doniosłym, co zdaje się zajmować najpoważniejszymi sprawami państwa i społeczeństwa. Jak się okazuje, to samo prawo interesuje się mniej górnolotnymi sprawami i potrafi nawet „zaglądać do talerza”… także pszczołom! W niniejszym opracowaniu postaram się przybliżyć zwięźle regulacje prawne, które zajmują się paszą dla pszczół i nie tylko.
Fot. Grzegorz Pałys
Pasza dla pszczół, czyli…?
W pierwszej kolejności trzeba ustalić, czym jest pasza. Intuicyjnie każdy z nas wie, że w powszechnym znaczeniu jest to po prostu pokarm dla zwierząt. Prawo jednak lubi być nad wyraz precyzyjne i przyjmować specyficzne znaczenia różnych słów. Gdy sięgniemy do przepisów ustawy o paszach1 (dalej: u.p. lub ustawa o paszach), okaże się, że wśród definicji w ustawie znajduje się właśnie definicja paszy (art. 4, pkt 2 u.p.), chociaż w swoisty sposób „ukryta”. Samodzielnie ustawa nie wyjaśnia, tego pojęcia, ale wskazuje, że paszą jest pasza w rozumieniu art. 3, ust. 4 rozporządzenia nr 178/20022. Jak zatem definiowana jest pasza w prawie? Zgodnie z ww. przepisem rozporządzenia nr 178/2022: „pasza” (lub „materiały paszowe”) oznacza substancje lub produkty, w tym dodatki, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do karmienia zwierząt.
Warto jednak zwrócić uwagę, że przepisy ustawy o paszach zawierają także kilka innych definicji związanych z paszami, a konkretnie:
| Pojęcie z ustawy o paszach | Definicja | Ewentualna definicja z prawa unijnego |
| pasza genetycznie modyfikowana (art. 4 pkt 3) |
genetycznie zmodyfikowana pasza w rozumieniu art. 2 ust. 7 rozporządzenia nr 1829/20033 | pasza zawierająca, składająca się lub wyprodukowana z GMO4 |
| materiały paszowe (art. 4 pkt 5) |
materiały paszowe w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. g rozporządzenianr 767/20095 | produkty pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, których zasadniczym celem jest zaspokajanie potrzeb żywieniowych zwierząt, w stanie naturalnym, świeże lub konserwowane, oraz produkty pozyskane z ich przetwórstwa przemysłowego, a także substancje organiczne i nieorganiczne zawierające dodatki paszowe lub ich niezawierające, przeznaczone do doustnego karmienia zwierząt jako takie albo po przetworzeniu, albo stosowane do przygotowywania mieszanek paszowych lub jako nośniki w premiksach6 |
| mieszanka paszowa7 (art. 4 pkt 6) | mieszanka paszowa w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. h rozporządzenia nr 767/2009 | mieszanina złożona z co najmniej dwóch materiałów paszowych, zawierająca dodatki paszowe lub ich niezawierająca, przeznaczona do doustnego karmienia zwierząt, w postaci mieszanek paszowych pełnoporcjowych lub uzupełniających |
| dodatki paszowe | dodatki paszowe w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a rozporządzenia nr 1831/20038 | substancje, drobnoustroje lub preparaty, inne niż materiał paszowy i premiksy, które są celowo dodawane do paszy lub wody w celu pełnienia, w szczególności, jednej lub więcej funkcji wymienionych w art. 5 ust. 3 (tj. m.in. korzystny wpływ na cechy paszy, potrzeby żywieniowe zwierząt). |
| pasza lecznicza (art. 4 pkt 9) |
mieszanina jednego lub kilku dopuszczonych do obrotu, na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego, premiksów leczniczych z jedną lub kilkoma paszami, przeznaczoną, ze względu na swoje właściwości profilaktyczne lub lecznicze, do podawania zwierzętom w formie niezmienionej |
Jaka pasza może być wprowadzana na rynek?
Ogólną zasadą wynikającą z art. 4 rozporządzenia nr 767/2009 jest to, że pasze mogą być wprowadzone na rynek i stosowane wyłącznie w przypadku, gdy są bezpieczne oraz nie wywierają bezpośredniego negatywnego wpływu na środowisko lub dobrostan zwierząt. Warto także pamiętać, że szczególne obowiązki zostały nałożone na podmioty działające na rynku pasz wprowadzające pasze na rynek. Podmioty te mają obowiązek zagwarantowania po pierwsze, że pasza jest zdrowa, w niezmienionym stanie, bez zafałszowań, przydatna do określonego celu i o właściwej jakości handlowej, a po wtóre, że pasza jest opatrzona etykietą, zapakowana i prezentowana zgodnie z przepisami rozporządzenia i innymi przepisami UE. O zasadach etykietowania pasz stanowią art. 15 i następne rozporządzenia nr 767/2009.
Pasze muszą spełniać przepisy techniczne dotyczące zanieczyszczeń i innych wskaźników chemicznych, o których mowa w załączniku I do rozporządzenia nr 767/2009.
Jakie pasze są prawnie zakazane?
Przepisy prawa unijnego regulują pewne ograniczenia co do składu pasz. Jak wynika z art. 6 rozporządzenia nr 767/2009 pasze nie zawierają ani nie składają się z materiałów, których wprowadzanie na rynek lub stosowanie w żywieniu zwierząt jest ograniczone lub zabronione. Wykaz takich materiałów jest umieszczony w załączniku III do rozporządzenia (m.in. nasiona i inne materiały siewne przeznaczone do reprodukcji, które zostały poddane działaniu środków ochrony roślin, oraz produkty uboczne z nich).
Prawo polskie również wskazuje ograniczenia dotyczące pasz. Zabronione zgodnie z art. 15 u.p. jest wytwarzanie9, wprowadzanie do obrotu i stosowanie w żywieniu zwierząt:
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Nadzór nad paszami
Nadzór nad wytwarzaniem, obrotem i stosowaniem pasz oraz pasz leczniczych został powierzony organom Inspekcji Weterynaryjnej. Inspekcja Weterynaryjna na gruncie przepisów ustawy o paszach ma wiele obowiązków i kompetencji dotyczących ewidencjonowania, przestrzegania przepisów i kontroli pasz. Rolą służb weterynaryjnych jest m.in. podejmowanie odpowiednich działań, jeżeli pasze będą zawierały niepożądane substancje. W takim wypadku powiatowy lekarz weterynarii podejmuje we współpracy z podmiotem działającym na rynku pasz działania mające na celu ustalenie źródła pochodzenia tej substancji, ograniczenie lub likwidację tego źródła lub inne działania mające na celu przeciwdziałanie potencjalnemu zagrożeniu dla zdrowia ludzi lub zwierząt, lub dla środowiska. Powiatowy lekarz weterynarii w przypadku stwierdzenia, że pasza lub pasza lecznicza stwarzają poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska przeprowadza również urzędową kontrolę, aby nie dopuścić do powstania zagrożenia dla innych pasz lub pasz leczniczych. Warto także zwrócić uwagę, że służby weterynaryjne mają kompetencje do wymierzania kar pieniężnych przewidzianych ww. ustawą.
Fot. Grzegorz Pałys
Czy trzeba stosować pasze spełniające wymogi prawne?
Pszczoły zaliczamy według przepisów prawnych do kategorii zwierząt gospodarskich (art. 4, pkt 21 u.p.12), dzięki którym pozyskujemy produkty pochodzenia zwierzęcego, głównie miód. Sięgając do przepisów ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego13 zauważymy, że produkty pochodzenia zwierzęcego mogą być produkowane i wprowadzane na rynek, jeżeli zostały pozyskane od zwierząt lub ze zwierząt, lub są zwierzętami, które:
[...] - część treści ukryta, w całości dostępna tylko dla zalogowanych e-Prenumeratorów
Dr Rafał R. Wasilewski
doktor nauk prawnych
radca prawny prowadzący Kancelarię Radcy Prawnego dr Rafał R. Wasilewski w Szczecinie
1 - Ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 278).
2 - Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz.Urz. WE UE.L 2002 Nr 31, str. 1).
3 - Rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz.Urz. WE L 2003 Nr 268, str. 1).
4 - GMO (genetycznie zmodyfikowany organizm) oznacza zgodnie z art. 2 ust. 5 rozporządzenia nr 1829/2003 genetycznie zmodyfikowany organizm określony w art. 2 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/18/WE z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie i uchylająca dyrektywę Rady 90/220/EWG2001/18/WE (Dz.Urz. WE L 2001 Nr 106, str. 1) – tj. „organizm z wyjątkiem istoty ludzkiej, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób, nie zachodzący w warunkach naturalnych w skutek krzyżowania i/lub naturalnej rekombinacji” – z wyłączeniem organizmów uzyskanych za pomocą technik modyfikacji genetycznej wymienionych w załączniku I B do dyrektywy 2001/18/WE. Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, że prawo unijne (rozporządzenie nr 1829/2003) wyróżnia kategorię GMO do użytku paszowego jako GMO, który może być użyty, jako pasza lub materiał źródłowy do produkcji paszy (art. 2 ust. 9). Do tej definicji odwołuje się art. 4 pkt 4 u.p.
5 - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009 z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie wprowadzania na rynek i stosowania pasz, zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylające dyrektywę Rady 79/373/EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471/EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE (Dz.Urz. WE L 2009 Nr 229 str. 1).
6 - Za PWN: premiksy – preparaty paszowe zawierające, poza składnikami pokarmowymi, także witaminy, składniki mineralne, antybiotyki, stymulatory wzrostu itp. substancje potrzebne w konkretnych warunkach hodowli. – Przyp. red.
7 - Przepisy wyróżniają ponadto: mieszankę paszową pełnoporcjową (art. 4 pkt 10 u.p.), mieszankę paszową uzupełniającą (art. 4 pkt 11 u.p.) oraz mieszankę paszową dietetyczną (art. 4 pkt 12 u.p.).
8 - Rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 sierpnia 2003 r. w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt (Dz.Urz. WE L 2003 Nr 268 str. 1).
9 - Zabronione jest także się wytwarzanie mieszanek paszowych z materiałów paszowych, które zawierają substancje niepożądane w ilości przekraczającej ich dopuszczalną zawartość.
10 - Zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG (Dz.Urz. WE L 2005 Nr 70 str. 1).
11 - T.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 206 z późn. zm.
12 - Także na gruncie innych przepisów pszczoły miodne kwalifikuje się jako właśnie zwierzęta gospodarskie – art. 2 ust. 1 lit. b ustawy z dnia 10 grudnia 2020 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz.U. z 2021 r. poz. 36).
13 - T.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1753.
14 - Wymaga podkreślenia, że obowiązek ten nie jest równoznaczny z wykorzystywaniem wyłącznie pasz dostępnych w obrocie (możliwych do kupienia). Karmienie pszczół paszami spełniającymi wymogi prawa żywnościowego oznacza wykorzystywanie pasz, które spełnia wymogi jakościowe (np. niezawierających niedopuszczalnych substancji).
