Preparaty probiotyczne dla pszczoły miodnej

Czym są probiotyki? Jaką funkcję pełnią bakterie probiotyczne w organizmie pszczół, na co zwracać uwagę przy wyborze preparatów, jak je stosować i w jakich dawkach? Na te i inne pytania można znaleźć odpowiedź w poniższym artykule. Warto zaznajomić się z odpowiedziami, bo wokół tematu narosło wiele mitów.

Fot. Annette Meyer, Pixabay

Zarówno w Polsce, jak i na świecie rośnie zainteresowanie biopreparatami probiotycznymi różnego przeznaczenia, w tym dla pszczół. Według Międzynarodowego Towarzystwa Naukowego ds. Probiotyków i Prebiotyków probiotyki to żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. A więc probiotyki to mikroorganizmy, a nie substancje lub związki chemiczne, co bywa mylone. Najczęściej stosowanymi w produktach lub preparatach probiotycznych są bakterie fermentacji mlekowej z rodzaju Lactobacillus. Obecnie rodzaj ten został zreklasyfikowany na 25 nowych, m.in. Lactiplantibacillus, Levilactobacillus czy też Apilactobacillus. Są to bakterie powszechnie występujące w mleku, roślinach, kiszonkach (np. kapuście, ogórkach), paszach, żywności fermentowanej (np. jogurtach), glebie, a także w przewodzie pokarmowych ludzi i zwierząt, w tym pszczoły miodnej (Apis mellifera L.) i innych zapylaczy, w którym pełnią bardzo ważną funkcję prozdrowotną. U pszczół bytują w wolu miodowym i przedżołądku (inaczej wentylu), gdzie dominuje gatunek Apilactobacillus kunkeei, następnie w jelicie cienkim, a przede wszystkim w jelicie grubym, w którym znajduje się najbardziej liczny i jednocześnie różnorodny ekosystem mikrobioty (czyli mikroorganizmów). W przewodzie pokarmowym pszczół mikroorganizmy te pełnią dobroczynne funkcje, takie jak:

Z uwagi na powyższe, uzasadnione jest wspomaganie organizmu pszczół probiotykami. Należy jednak mocno podkreślić, że nie wszystkie bakterie fermentacji mlekowej żyjące we wcześniej wymienionych środowiskach naturalnych (tj. mleko, kiszonki, przewód pokarmowy) są probiotykami, ale tylko te o udokumentowanym w badaniach naukowych działaniu prozdrowotnym na organizmie żywym (in vivo), w tym wypadku na pszczołach. Właściwości probiotyczne bakterii mlekowych są cechą określonego szczepu należącego do danego gatunku. A więc korzystne właściwości są szczepozależne, to znaczy odnoszą się do jednego, wyselekcjonowanego szczepu, nie do gatunku i nie do ogółu bakterii mlekowych. Szczep probiotyczny musi więc wykazywać działanie prozdrowotne (tzn. wyróżniać się jakąś specyficzną właściwością) ponad to, które przejawiają wszystkie bakterie fermentacji mlekowej. W przypadku probiotyków dla pszczół może to być na przykład zdolność do detoksykacji pestycydów (co nie jest charakterystyczne dla wszystkich bakterii mlekowych), obniżenie podatności na infekcje np. zgnilcem amerykańskim (Paenibacillus larvae) lub warrozą. W związku z powyższym szczepów probiotycznych (a w konsekwencji preparatów probiotycznych) jest naprawdę mniej, niż się wydaje.

Poszukiwanie szczepów o właściwościach probiotycznych jest czaso- i pracochłonne, kosztowne i może trwać wiele lat. Szczep taki powinien zostać wyizolowany ze środowiska pszczelego (np. z ula, jego okolic, kwiatów, z których zbierany jest nektar, produktów pszczelich) lub z organizmu (przewodu pokarmowego) pszczół, gdyż prawdopodobnie część korzystnych dla zdrowia efektów jest specyficzna dla danego gatunku zwierząt. Z uwagi na powyższe, można uzyskać szczepy w najwyższym stopniu dopasowane do warunków panujących w ich przewodzie pokarmowym. Zgodnie z wytycznymi FAO i WHO, w pierwszej kolejności szczep taki powinien być zidentyfikowany nowoczesnymi metodami genetycznymi w celu określenia przynależności do danego rodzaju i gatunku. Nie może być toksyczny i powodować infekcji. Następnym etapem są badania laboratoryjne (in vitro, pierwszego rzędu), czyli prowadzone w warunkach kontrolowanych, które obejmują charakterystykę m.in. takich cech jak: żywotność, zdolność namnażania i aktywność w przewodzie pokarmowym, zdolność do adhezji (przylegania) do komórek nabłonka jelitowego czy też aktywność antagonistyczna względem patogenów pszczelich. Kolejnym etapem są badania drugiego i trzeciego rzędu – to badania narażenia kolonii, półterenowe i terenowe przeprowadzane na koloniach pszczół (in vivo). Mogą one dotyczyć na przykład wpływu danego szczepu (kandydata na probiotyczny) na śmiertelność pszczół powodowaną insektycydami lub patogenami.

W ustawodawstwie brakuje jasnych przesłanek co do stosowania terminu „probiotyczny” i „probiotyk”, co powoduje, że producenci mogą zastosować tę nazwę nawet wtedy, jeżeli nie ma ona nic wspólnego ze składem danego produktu. Na przykład można spotkać oferty biopreparatów opartych jedynie na wyciągach roślinnych i ziołowych, które nie zawierają w swoim składzie żadnych mikroorganizmów, a określane są mianem „probiotyczny”. Nie wiadomo, czy wynika to z niewiedzy producenta lub dystrybutora, czy raczej z tzw. chwytu reklamowego.

Decydując się na zakup preparatu probiotycznego dla pszczół, należy zwrócić uwagę na etykietę, czyli informacje zawarte przez producenta dotyczące danego produktu. Najczęstsze pomyłki obejmują sposób znakowania produktów probiotycznych. Niejednokrotnie jest ono niepełne albo niejednoznaczne, co może wprowadzić w błąd. Na etykiecie powinny się znajdować następujące informacje:

Dr hab. Adriana Nowak, prof. PŁ
Katedra Biotechnologii Środowiskowej
Politechnika Łódzka

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"