Dlaczego pszczoły zjadły kurczaka?

Uważa się, że pszczoły to dość specyficzna grupa żądłówek (Aculeata). Ich wyjątkowość polega na tym, że są uznawane za całkowite wegetarianki. Czy stwierdzenie to jest prawdziwe? Czy jednak zdarza się pszczołom odstąpić od reguły i posilać się pokarmem mięsnym?

Fot. Yeko Photo Studio

Mięsożerni krewni

Poza pszczołami trudno podać przykład jakiejś innej wegetariańskiej żądłówki, nie licząc mrówek grzybiarek¹ (Acromyrmex sp.). Ten fakt sugeruje, że raczej to pszczoły są wyjątkiem, a nie osy czy „typowe” mrówki. Skoro wegetarianizm wśród tego podrzędu nie jest dietą domyślną, można wnioskować, że pszczoły wyewoluowały z mięsożernych protoplastów, podobnie jak w przypadku mrówek grzybiarek. Jednak, by to potwierdzić, należy przyjrzeć się przodkom i obecnie żyjącym bliskim krewnym pszczół.

Zarówno pszczoły miodne, jak i wszystkie owady z rodziny pszczołowatych (Apidae) należą do nadrodziny Apoidea. W tej nadrodzinie nie znajdują się jedynie owady, które zwykliśmy nazywać pszczołami, ale również grzebacze (Sphecoidea), powszechnie uznawane są za osy, choć w świetle obecnego stanu wiedzy postrzegane są jako oddzielna grupa żądłówek. Tak dla porównania: pszczoły i grzebacze są bliżej ze sobą spokrewnione niż np. grzebacze i osa pospolita, a nawet wiele wskazuje na to, że pszczoły wywodzą się od jakiegoś nieistniejącego już gatunku grzebacza.

Tak, to też jest pszczoła bezżądłowa, eusocjalna, która daje miód. Tetragonisca angustula, melipona.
Fot. Vinicius Rodrigues de Souza z freepik

Taszczyn pszczeli wysysający nektar z upolowanej robotnicy pszczoły miodnej (w trakcie żądlenia).
Fot. Agustin de Orduna z freepik

Postacie dorosłe grzebaczy, podobnie jak pszczoły, pożywiają się pokarmem pochodzenia roślinnego (nektarem). Jednak do rozwoju potomstwa wykorzystują wyłącznie pokarm pochodzenia zwierzęcego. Poszczególne gatunki grzebaczy wykorzystują w tym celu stawonogi, np. mszyce, pająki, czy nawet pszczoły miodne – jak robi to na przykład znany pszczelarzom taszczyn pszczeli. Ciekawostką jest, że grzebacze nie zabijają swoich ofiar od razu. Najpierw je żądlą (te wpadają w stan odrętwienia), a następnie zanoszą do gniazd, gdzie powoli są zjadane „na żywca” przez larwy grzebacza. To sposób na „wydłużenie terminu przydatności” pokarmu. Gdyby ich ofiary zostały zabite od razu, szybko uległyby rozkładowi. Wracając do podobieństw grzebaczy i pszczół: wiemy, że grzebacze i pszczoły łączy wykorzystywanie nektaru jako pokarmu. Ale czy znamy jakieś przypadki, gdzie moglibyśmy stwierdzić, że pszczoły mogą być bliższe grzebaczom pod względem kulinarnym niż myśleliśmy? Inaczej mówiąc, czy jakaś pszczoła może wykorzystywać pokarm mięsny choćby okazjonalnie?

Jest nawet hipoteza, że może istnieją jakieś „prymitywne” pszczoły, które są znacznie bliżej spokrewnione z grzebaczami i mogą wykazywać pewne cechy pośrednie. Być może nawet mają w zwyczaju urozmaicać dietę w pokarm mięsny. Przez pewien czas uznawano, że pszczoły lepiarkowate (Colletidae) są takimi formami pośrednimi ze względu na cechy anatomiczne i wygląd ogólny. Szczególnych podobieństw między pszczołami lepiarkowatymi a grzebaczami można doszukiwać się w obrębie rodzaju samotka (Hylaeus). Są skąpo owłosione i w przeciwieństwie do innych rodzajów pszczół nie mają żadnych zewnętrznych struktur do przenoszenia pyłku, gdyż transportowany jest… w wolu. Badania genetyczne nie potwierdziły jednak bliskiego pokrewieństwa lepiarkowatych i grzebaczy. Nie zaobserwowano również u tych pszczół, by choćby okazjonalnie wykorzystywały pokarm mięsny.

Dorosła pszczoła bezżądłowa z plemienia melponini, z rodzaju Trigona.
Fot. VINICIUS SOUZA

Mięsożerne pszczoły

Pszczoły (Anthophila, Apiformes) to termin skupiający co najmniej 16–20 tysięcy gatunków (różne źródła podają różne liczby). Wśród takiej różnorodności można się spodziewać, że któryś pożywia się mięsem choćby okazjonalnie.

Jednak głównym celem badaczy było poznanie składu mikrobiomu owadów (głównie obligatoryjnie nekrofagicznych). Wyniki sugerują, że mikrobiom pszczół sępowych przystosował się do nowej diety gospodarza dzięki zaadaptowaniu nowych gatunków symbiontów oraz w przypadku niektórych gatunków drobnoustrojów pierwotnych (identyfikowanych u prawie wszystkich gatunków pszczół i żyjących z nimi w symbiozie od ich powstania) ich utraty lub adaptacji. Pszczoły sępowe weszły w nowe powiązania symbiotyczne z drobnoustrojami kwasolubnymi znajdującymi się w środowisku i na padlinie. Obfitość bakterii acidofilnych² sugeruje, że kwaśny odczyn pH jelit jest ważny dla odżywiania i zdrowia omawianych owadów. Podobną zależność stwierdzono u innych zwierząt żywiących się padliną.

Uważa się, że wykorzystanie mięsa jako pokarmu wyewoluowało u pszczół sępowych wtórnie, a nie jest to skutek pokrewieństwa z grzebaczami. W toku ewolucji owady te pozbyły się koszyczków do transportu pyłku. Warto jeszcze dodać, że mimo iż pszczoły sępowe nie karmią larw pyłkiem, to jest on obecny w miodzie jako zaprószenie. Ciekawostką jest również, że pszczoły sępowe odpędzają muchy, które żerują na padlinie.

Większość z nas nie będzie miała szansy zobaczyć tych gatunków pszczół, więc lepiej skupić się na tych żyjących w Polsce.

Jednak najliczniejszym gatunkiem pszczoły żyjącym w Polsce jest oczywiście pszczoła miodna. Czy również pszczoła miodna potrafi wykorzystywać pokarm mięsny?

Pszczoła miodna i pokarm mięsny

Odpowiedź na powyższe pytanie brzmi: tak, choć nie jest preferowanym sposobem zaspokajania potrzeb białkowych i ma to zazwyczaj związek z negatywnymi wydarzeniami.

Zwierzęta nie mają łatwo, gdyż muszą nieustannie walczyć o zasoby. By przetrwać, trzeba jeść, a pokarmu w przyrodzie jest ograniczona ilość. Walka o pożywienie dotyczy głównie zwierząt dzikich, ale i wśród zwierząt hodowlanych zdarzają się wyjątki, np. pszczoły miodne. Przez większość czasu same muszą zadbać o wikt, gdyż człowiek nie jest w stanie zaspokoić ich potrzeb w 100%, a jedynie uzupełnia od czasu do czasu braki. Owady muszą się natrudzić, by wyżywić całą rodzinę. Szczególnie, gdy ilość pyłku i nektaru w środowisku okresowo jest bardzo mała. Jednakże nasze podopieczne w toku ewolucji wykształciły szereg przystosowań, które pozwalają im na efektywną gospodarkę zasobami. Obok magazynowania pokarmu czy regulacji jego zapotrzebowania, mają w zanadrzu plany awaryjne. Jednym z nich jest „recykling”.

Rafał Szyrszeń

1 - Tak, dobrze przeczytaliście, mrówki to owady błonkoskrzydłe z podrzędu żądłówek.

2 - acydofilny - żyjący i najlepiej rozwijający się w środowisku kwaśnym.

Zamów prenumeratę czasopisma "Pasieka"