Komunikacja w gnieździe

82 | Czy pszczoły tańczą?

Karl Ritter von Frisch był pierwszym człowiekiem, który odkrył tajemnicę tańca pszczół. Jest to sposób tych owadów na przekazywanie sobie informacji o pożytkach wokół pasieki. Gdy zbieraczki informują pszczoły o nowym pożytku, wykonują tzw. tańce werbunkowe, które można podzielić na dwa rodzaje: taniec wywijany i taniec okrężny. Taniec okrężny wykonywany jest, gdy źródło pokarmu znajduje się do 25 m od gniazda (niektóre źródła mówią o 15 m). Natomiast robotnice wykonują taniec wywijany, gdy nowy pożytek położony jest ponad 100 m od gniazda. W odległościach powyżej 25 m i poniżej 100 m od gniazda, zbieraczki wykonują taniec pośredni, zwany sierpowatym.

„Parkiet” do tańców werbunkowych zazwyczaj ma powierzchnię 10 cm² (podczas gdy łączna powierzchnia plastrów może wynieść nawet 5 m²) i odbywają się na pustych komórkach, które lepiej przekazują drgania.

83 | Czy ­plaster to sieć ­telefoniczna?

Chociaż wydaje się to nieprawdopodobne, robotnice wykorzystują plastry nie tylko jako miejsce rozwoju i magazynowania pokarmu, lecz również do… komunikacji. W 1996 roku troje niemieckich naukowców przeprowadziło badania nad rozchodzeniem się wibracji między komórkami pszczelimi. Ustalili, że drgania przekazywane są po brzegach komórek plastra, niczym po sieci, natomiast wyspy zasklepionych komórek nie przekazują drżeń dalej.

Do przeprowadzenia owych badań skłoniło naukowców odkrycie o tym, że zbieraczki tańczące na pustych plastrach rekrutowały trzy razy więcej robotnic niż te, które wykonywały taniec na zasklepionych komórkach z czerwiem.

84 | Czy robotnice też wydzielają ­zapachy kontrolujące rodzinę?

Kiedy myślimy o zapachu roju, pierwsze co przychodzi nam na myśl to substancja mateczna. Jednak nie tylko królowa swoimi wonnościami wpływa na rodzinę. W kompozycji linii perfum „Bee-Chanel” można znaleźć substancje wydzielane przez robotnice, a także czerw.

Substancje chemiczne wydzielane przez larwy są nazywane feromonami czerwiu. Składają się z etylu, estrów metylowych kwasu palmitynowego, kwasów linolowego, linolenowego, stearynowego i oleinowego oraz (E)-ß-ocymenu. Ten feromon wpływa na zmiany w karmieniu czerwiu, reguluje dojrzałość behawioralną robotnic i hamuje rozwój ich jajników, pobudza pszczoły do zasklepiania komórek z młodymi i zwiększa aktywność ślinianek pszczół karmicielek.

Na końcu odwłoka widać odsłonięty gruczoł ­Nasonowa.

Larwy trutni również wydzielają feromony, które wpływają na zachowanie pszczół w gnieździe – ich obecność powoduje ograniczenie budowy dużych komórek dla samców. Jeśli pszczelarz usunie czerw męski z ula, pszczoły zaczynają bardzo szybko budować komórki trutowe.

85 | Jak feromony matki są ­przekazywane w gnieździe?

Najważniejszymi składowymi substancji matecznej (skrót SM, QMP) są kwas 9-keto-2-decenowy i kwas 9-hydroksy-2-decenowy. Sama jego obecność powoduje zespolenie rodziny – matka nie musi być fizycznie obecna, wystarczy jej zapach. Ponadto zadaniem tego feromonu jest hamowanie rozwoju jajników u robotnic, zapobieganie budowaniu mateczników ratunkowych, kontrolowanie rojenia się, godów i miejsca gromadzenia się trutni. Substancja mateczna produkowana jest przez gruczoły żuwaczkowe królowej. Pobierają ją robotnice podczas muskania czułkami, karmienia i czyszczenia matki. Do pozostałych pszczół feromony przekazywane są poprzez dotyk, trofalaksję i pracę z pokarmem. Wraz ze starzeniem się monarchini, spada wydzielanie substancji matecznej, co ostatecznie doprowadza do cichej wymiany.

86 | Jak robotnice rozpoznają, które jajo ­złożyła królowa, a które trutówka?

Jajo składane przez matkę przechodzi przez jej pochwę, gdzie zostaje pokryte wydzieliną z gruczołu Dufoura, która składa się z 24 różnych substancji. Robotnice również posiadają ten gruczoł – jednak wytwarzana substancja działa jak repelent, w przeciwieństwie do mieszaniny produkowanej przez królową.

Dlatego, gdy w rodzinie pojawią się trutówki, inne robotnice zjadają ich jaja. Niektórzy naukowcy określają feromony matki produkowane przez gruczoł Dufoura jako „znak płodności”.

87 | Czy pszczoły potrafią śpiewać?

88 | Czy pszczoły się całują?

Tutaj trofalaksję uprawiają aż trzy robotnice.

Kiedy pszczoły wymieniają się pokarmem? Gdy wracają z nowego źródła pożytku i po wykonaniu tańca karmią inne zbieraczki nektarem, aby wiedziały czego szukać. Robotnice wracające z lotów po pożytek często przy wejściu do ula całowane są przez młodsze siostry – robotnice porządkowe, które odbierają od nich nektar do dalszej przeróbki. Dzięki temu w gnieździe trwa przepływ pokarmu, substancji matecznej i informacji na temat ilości i jakości pożywienia. Trutnie i królowe tylko przyjmują jedzenie.

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki