Inne ­gatunki owadów ­zapylających

323 | Czy trzmiele robią miód?

Chociaż w gniazdach trzmieli można znaleźć komórki w kształcie baryłek, zbudowane z wosku, w których owady magazynują pokarm i wychowują larwy, to nie przerabiają nakropu tak jak pszczoły miodne i nie odparowują z niego wody.

324 | Czym różni się pszczoła miodna od trzmiela?

Zarówno pszczoły miodne, jak i trzmiele należą do rodziny Apidae, czyli Pszczołowatych. Wiele cech i zachowań trzmieli jest podobne do tych u pszczół miodnych, np. oba gatunki budują komórki woskowe (trzmiele mają gruczoły woskowe, ale tworzą komórki o baryłkowatym kształcie przymocowane do podłoża), magazynują pyłek i nektar (w przypadku trzmieli trwa to krótko) i mają kastę robotnic.

I u trzmieli dochodzi do cichej wymiany powierzchownie podobnej do tej zachodzącej u pszczół i jest o wiele bardziej dramatyczna… o czym piszę dalej.

325 | Wojny trzmieli. Jak wygląda życie latających misiów?

326 | Kto zapyla storczyki?

Największe zainteresowanie storczykami wykazują pszczoły storczykowe (zwane również złotymi – nie pomyl ze złotolitkami!) należące do rodziny Euglossinae*. Są to piękne owady o różnorodnych kolorach i metalicznym połysku. Żyją w lasach tropikalnych Ameryki Południowej.

327 | Ile gatunków pszczół żyje w ­Polsce, a ile na świecie?

Oczywiście mówimy o tych gatunkach, które znamy, ponieważ gromada owadów jest tak zróżnicowana i liczna, iż naukowcy zakładają, że jeszcze setek z nich nie poznaliśmy. Do pszczołokształtnych (Apiformes) należy ok. 20 000 gatunków pszczół. Żyją wszędzie tam, gdzie są kwiaty – dlatego nie ma ich tylko na Antarktydzie. Józef Banaszak w 2000 r. ustalił, że w Polsce żyje 469 gatunków i podgatunków pszczół, należących do 52 rodzajów. Z tej liczby istnienie 15 gatunków w Polsce jest wątpliwe, a 9 może pojawić się w naszym kraju, przylatując z innych obszarów.

328 | Jakie są rasy pszczoły miodnej?

Oczywiście jak w przypadku każdego gatunku, który bardzo powoli specjalizuje się podczas procesu ewolucji, pszczoła miodna wykształciła rasy. W Polsce naturalnie występuje pszczoła środkowoeuropejska, której zasięg (przed wynalezieniem eksportu), obejmował obszar od Francji do Uralu. Ponieważ w chowie zaczęto stosować pszczoły miodne innych ras, naszą rodzimą europejkę spotyka się bardzo rzadko. Pszczoła ta cechuje się ciemnym ciałem o szarych włoskach. Pierścienie odwłoka nie mają wyraźnych pasków i ostrych kolorów. Robotnice sprawiają wrażenie jednolicie umaszczonych na całym ciele. Rasa ta ma dużą odporność na bardzo trudne warunki klimatyczne, ale ich rodziny późno wchodzą w siłę. W dodatku są agresywne i rojliwe, dlatego z pasiek zaczęły je wypierać inne odmiany np. popularna pszczoła kraińska.

Ostatnią rasą pszczół występującą w Polsce jest pszczoła kaukaska. Charakteryzuje się łagodnością i małą rojliowścią. Ma też tendencję do obfitego kitowania gniazda. Spośród wszystkich omawianych ras ma najdłuższy języczek (ok. 7 mm), dzięki czemu może pobierać nektar z kwiatów, który jest niedostępny dla innych owadów. Jej wadą jest powolny rozwój rodzin wiosną i osiąganie przez nie małej siły. Gorzej zimują, a robotnice są skłonne do rabunków. W dodatku są nieodporne na choroby. W Polsce stosuje się je niemal wyłącznie do krzyżówki z innymi rasami.

Hodowcy doskonalą też każdą rasę i wśród nich jest wiele linii, które mają specjalistyczne cechy, dostosowane do potrzeb pszczelarza np. miejsca, w którym znajduje się pasieka.

Wyżej wymienione rasy możemy spotkać w Europie. Na innych kontynentach występują rasy pszczoły miodnej, które dostosowały się do warunków tam panujących. Na przykład w Afryce występuje odporna na wysokie temperatury pszczoła saharyjska (Apis mellifera sahariensis) czy syryjska (Apis mellifera syriaca) występująca na Bliskim Wschodzie i Izraelu.

329 | Czy trzmiel jest lepszym ­zapylaczem niż pszczoła miodna?

W ostatnich latach pojawiły się głosy, że trzmiele są lepszymi zapylaczami upraw niż pszczoły miodne. Trzmiele bardzo dobrze radzą sobie w uprawach szklarniowych, ponieważ nie są tak agresywne jak pszczoły i dzięki wykonywaniu wibrujących ruchów odwłoka, idealnie nadają się do zapylania pomidorów. Pylniki kwiatów tej rośliny są zamknięte i mają tylko dziurkę na szczycie. Owad musi z nich wytrząsać pyłek. Trzmiele świetnie nadają się również do zapylania borówki, ponieważ mają dłuższe języczki niż pszczoły i nie muszą włamywać się do kwiatu, by dostać się do nektaru. Jednak ostatnio proponuje się wprowadzenie trzmieli do wszystkich upraw sadowniczych, co jednak nie ma większego sensu.

330 | Czy pszczoły mogą ­mieszkać w ziemi?

Oczywiście! W rodzinie pszczołowatych Apidae jest bardzo dużo pszczół, które żyją w ziemi. Przykładem jest przecież trzmiel, ale także pszczoły z rodzin porobnicowatych (Anthophorinae) czy kornutek (Eucera), (niektóre gatunki kornutek tworzą rodziny). Korytarzyki w polskiej ziemi ryją: porobnica przepaskowana, rozróżka chabrowa, porobnica ruda, kornutka wykowa i koniczynowa, trutnica lucernowa, pszczolinka koniczynowa. Głębokość gniazd waha się od 8 do 28 cm i albo są prostymi kanałami położonymi pionowo lub poziomo, albo się rozwidlają.

W ziemi mieszkają również pszczoły z rodzaju Amegilla np. Amegilla davsoni występująca w Australii podobnie jak Amegilla cingulata. Ten drugi gatunek jest o tyle interesujący, że ma nie tylko ciemne paski na odwłoku, lecz również błękitne. Biało-czarne pszczoły z tego rodzaju żyją na południu Europy i w północnej Afryce.

331 | Czy trzmiel może (nie) latać?

Osoby, które lubią motywujące hasła, na pewno słyszały o tym, że naukowcy wyliczyli, że według wszelkich praw fizyki trzmiel nie ma prawa latać, ponieważ ma za małe skrzydła w stosunku do masy ciała (lub porusza nimi za wolno). Dlatego w internecie krążył obrazek z trzmielem i podpisem „Według praw fizyki trzmiel nie może latać, ale o tym nie wie, więc lata” sugerując nam, że jak się bardzo chce, to wszystko można.

Otóż… nie.

332 | Czy wszystkie pszczoły żądlą?

Niektórzy ludzie dostają ataku paniki na samą myśl o pszczole wyposażonej w „zabójcze” żądło. Jeśli nie są uczuleni na jad pszczeli, to taka reakcja jest bardzo przesadzona. Zwłaszcza że nie wszystkie owady należące do szacownej rodziny pszczół mają funkcjonujące żądła. Organ ten jest szczątkowy np. u pszczół bezżądłych (Meliponini).

333 | Czym się różni pszczoła wschodnia od innych pszczół?

Apis cerana, żyjąca w południowej i wschodniej Azji, pod wieloma względami jest odpowiednikiem swojej europejskiej krewniaczki. Jednak, ponieważ pochodzi z ciepłego klimatu, jej rodziny nie zimują. Pszczoły wschodnie nie używają propolisu, a wszelkie szczeliny zasklepiają brązową masą zawierającą bardzo dużo wosku. Podczas wentylacji ula ustawiają się na wlotku tyłem do wnętrza, czyli na odwrót, niż pszczoły europejskie. Po przeglądzie gniazda przez pszczelarza zaprzestają pracy do końca dnia. Robotnice pozostawiają dziureczki na środku zasklepu czerwiu trutowego. Jednak najważniejszą cechą, która odróżnia te pszczoły od Apis mellifera, to zdolność aktywnego usuwania roztoczy Varroa destructor z ciał. Pszczoły wschodnie czyszczą się samodzielnie lub pomagają im siostry.

334 | Czy pszczoły robią ­gołąbki z pyłku?

335 | Jaka jest największa, a jaka ­najmniejsza pszczoła?

336 | Co to jest ­melissophobia?

Wbrew pozorom nie jest to lęk przed melisą, lecz pszczołami. Mellisophobia (od nazwy łacińskiej pszczoły miodnej, Apis mellifera) zwana jest również apifobią i jest to jedno z odgałęzień zoofobii, czyli strachu przed zwierzętami.

337 | Która pszczoła jest czarna?

Pszczoła o czarnym ciele, czarnych włoskach i czarnych skrzydłach to zadrzechnia czarnoroga (Xylocopa valga) i zadrzechnia fioletowa (Xylocopa violacea). Właściwie, to obie mają niebieskawy lub fioletowawy połysk, ale poza tym są czarne jak oko śmierci. Oprócz swojego mrocznego ubarwienia są duże i osiągają długość ok. 3 cm. Oba gatunki są ciepłolubne i w Polsce znajduje się ich północna granica zasięgu, a ze względu na małą populację objęto je ochroną.

338 | Które pszczoły żyją w murach?

Oczywiście murarki ogrodowe (Osmia rufa)! Tak przynajmniej dzieje się w przypadku murów, które mają dużo szczelin na tyle długich, że pszczółki mogą składować w nich pyłek i jajeczka. Owady wybierają na swoje przechowalnie też puste łodygi np. trzcin i roślin z rodziny selerowatych. Murarki są na tyle łagodne (i zdesperowane), że kiedyś kilka z nich założyło swoje gniazda… pod blatem mojego stołu ogrodowego. Klepki były szerokie i miały długie korytarzyki do wkręcania śrub, które owady metodycznie zapełniały. Wloty do gniazd były skierowane w dół, a mimo to murarka w nich zamieszkała. Co interesujące, obok miały porządne domki dla zapylaczy. I jak takim dogodzić?

K192 - 365 faktów o pszczołach - sprawdź dostępność książki w sklepie Pasieki